हरिद्वारमा पूर्वराजाको नेपालीमा सम्बोधन: हामीले हाम्रो धर्म बचाउनु छ

काठमाडौं । पूर्वराजा ज्ञानेन्द्र शाहले हरिद्वारमा आयोजित कुम्भमेलामा सम्बोधन गर्दै बाह्य प्रभावले पूर्वीय दर्शन र धर्म–संस्कृतिमा ह्रास आउँदै गएकोप्रति चिन्ता व्यक्त गरेका छन् ।

हजारौं वर्ष अघिदेखिको हाम्रो सभ्यता, धर्म परम्परा तथा सनातनिक संस्कृति विश्वमै वेजोड रहेको उनले बताए ।

शाहले सम्बोधनमा भने, ‘हाम्रो हिन्दू सभ्यता, हाम्रो हिन्दूत्व र हाम्रो सनातनिक आर्य संस्कृति, अनि हाम्रा वेद उपनिषद्, पूराण आदि अनेकौं ग्रन्थशास्त्रसबै नै महत्वपुर्ण छन् । तिनको मननीय स्थान, हाम्रा विधि व्यवहार, जीवन पद्दति, आचरण र अनूशिलन आफैमा गहन छन् ।

पूर्वराजाले नेपालका महाकवी लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाको निबन्ध ‘के नेपाल सानो छ’ लाई पनि उद्दरण गरेका थिए । उक्त निवन्ध आफूले पढेको र त्यसमा चिन्ताका साथ आर्य सभ्यताको महत्व खिईँदै गएको उल्लेख गरिएको शाहले जनाएका छन् ।

‘हो, कतिपय वाह्य दवाव, प्रभाव, प्रलोभन र सांस्कृतिक अतिक्रमणका कारण यताका केहि समयदेखि हाम्रो पुर्वीय दर्शन, हाम्रो धर्म र सनातनीय संस्कारमा ह्रास आएको कुरा साँचो हो,’ उनले भने ।
पूर्वराजाको संवोधनको पूर्ण पाठः

‘यो विशाल, यो पूण्य कार्य कृत्य र यो पवित्र धार्मिक सनातनिक एवं सांस्कृतिक समारोहको आयोजक– यहाँ पाल्नू भएका आचार्य महामण्डलेश्वर, मण्डलेश्वर, पीठाधीश, ऋषि, मनिषि एवं समस्त सन्त, महन्त, साधकहरू,
म सबै सबैलाई नमन गर्दछु । दुई कर जोडी बन्दन गर्दछु ।

गंगा तटमा अवस्थित यो पवित्र धाम, यो देवस्थल हरिद्वारको यो विशेष पूण्य कार्य र यो विशाल समारोहमा म यहाँहरूको निकटमा रही, दर्शन, अर्चन, वन्दनमा सरिक छु । यहाँहरूको श्रद्धायूक्त आमन्त्रण पाएर उपस्थित छु । यस निम्ति म गौरवान्वित छु । यहाँहरू सबैप्रति साधुवाद ।
हाम्रा वेद र शास्त्रहरुको मत र मान्यता मुताविक मैले सुने–बुझेअनूसार कूम्भ अमृत तत्वले भरिपुर्ण घडा हो । सत्य यूगमा समून्द्र मन्थनबाट उत्पन्न अमृतका घडाहरू पहिले दानवहरूद्वारा लुटिएका थिए ।

ती घटाहरू पछि गरुडद्वारा खोजी गरी ल्याइएको र प्रयाग, हरिद्वार, नाशिक र आवन्तिक स्थलहरूमा खडा गरिएको थियो । सोही परम्परा अनूरुप हरेक बाह्र बर्षमा लाग्ने कूम्भ मेलाको विशिष्ट महत्व रहन गएको देखिन्छ । अमृतका तिनै कूम्भ घडाहरूबाट थोपा–थोपा गरी विभिन्न नदिमा प्रभाहित भएकाले नै पुर्वीय दर्शनमा हाम्रा नद नदिहरुको, हाम्रा पर्वतीय घाटीहरूको तथा विभिन्न वन वाटिकाहरूको धार्मिक र शास्त्रीय मान्यता रहन गएको हो । प्रकृतिप्रति प्रेम गर्ने र प्रकृति संरक्षणको कार्यमा अनुराग राखेर काम गरेको एक प्रकृति पुजक पात्र भएका नाताले म हाम्रो त्यस्तो धार्मिक धारणा र शास्त्रीय दृष्टिकोणको सम्मान गर्दछु ।

जल, स्थल र आकाशलाई निरन्तर विषाक्त बनाइंदै लगिएको आजको प्रदूषषणयूक्त विश्व क्षेत्रमा समस्त वातावरणलाई अमृतमय बनाउने दृष्टिकोणले हेर्दा यस्ता कूम्भ मेलाको औचित्य आजको समयमा पनि अर्थपुर्ण ढंगले बूझ्न सकिन्छ । हराभरा स्वच्छ प्रकति, निर्मल नद नदि तथा ताल तलैया एवं समस्त वातावरणलाई प्रदूषणमुक्त बनाउने आजको विश्वव्यापी अभियानमा कूम्भ मेलाजस्ता हाम्रा यस्ता धार्मिक अनूष्ठान सर्वथा उपयोगी र प्रेरणादायी हुन्छन् भन्ने मेरो दृष्टिकोण छ ।

भारत वर्ष, हाम्रो आर्यावर्त र भरत खण्ड, यो भुखण्ड, हाम्रा यी हिम श्रृंखला, हाम्रा यी अनेकौं नद नदिको महत्व महान छ । हजारौं वर्ष अघिदेखिको हाम्रो सभ्यता, हाम्रो धर्म परम्परा तथा सनातनिक संस्कृति विश्व मै वेजोड छ ।
हाम्रो हिन्दू सभ्यता, हाम्रो हिन्दूत्व र हाम्रो सनातनिक आर्य संस्कृति, अनि हाम्रा वेद उपनिषद्, पूराण आदि अनेकौं ग्रन्थशास्त्र सबै सबै नै महत्वपुर्ण छन् । तिनको मननीय स्थान, हाम्रा विधि–व्यवहार, जीवन पद्दति, आचरण र अनूशिलन आफैमा गहन छन् ।

नेपाल र भारतका कैयन देवस्थलहरू, धामहरू एवं अनेकौं स्थानहरू यस्ता छन् जसले सदैव ‘सर्वे भवन्तू सूखिन’ को विश्वव्यापी मान्यता राख्दछन् । हामी कतिले र अरू कतिले हाम्रा यी धार्मिक सांस्कृतिक स्थलहरूलाई तथा हाम्रा अनेकौं रितिस्थितिलाई के कति बूझ्छन् कुन्नि, तर सारभुतरूपमा भन्नु पर्दा हाम्रो धर्म सभ्यता, संस्कृतिका अनेक आदर्शहरू विश्वकै मानवीय मुल्यलाई डोर्‍याउँदैछन् ।

सानो छँदा मैले हाम्रा महाकवि लक्ष्मीप्रसाद देवकोटाले लेख्नुभएको, के नेपाल सानो छ रु भन्ने निबन्ध पढेको थिएँ । बडो चिन्ताका साथ हाम्रो आर्य सभ्यताको महत्व खिँइदै गएको कुरा उहाँले उक्त निबन्धमा लेख्नुभएको थियो । हो, कतिपय वाह्य दवाव, प्रभाव, प्रलोभन र सांस्कृतिक अतिक्रमणका कारण यताका केही समयदेखि हाम्रो पुर्वीय दर्शन, हाम्रो धर्म र सनातनीय संस्कारमा ह्रास आएको कूरा सांचो हो ।

अब हामीले हाम्रो धर्म बचाउनु छ, हाम्रो संस्कृतिको रक्षा गर्नू छ । हाम्रा मठ मन्दिर, देवस्थल र धामहरूको विकास गर्नू छ । हाम्रा गंगा नद नदिहरूको प्रवाह स्वच्छ पार्नुछ । भगवान रामले भन्नुभएको थियो, ‘अपि स्वर्ण मणि लंका न मे लक्ष्मण रोचति जननी जन्मभुमिश्च स्वर्गादपि गरीयसी’ भन्ने सत्यूक्तिको ख्याल हामीले राख्नै पर्दछ ।
यिनै प्रयोजन हेतू यो महाकूम्भ मेलाको यो विशाल भेलाको र यहां उपस्थित सबै विद्वान, विदूषि, सन्त महात्माहरूको ध्यान पूगोस्– यही अवधारणा छ मेरो ।