के पुरुष बिग्रिए महिला बन्छन् ?

भर्खरै मात्र यस वर्षको गाईजात्रा सकियो । गाईजात्रा हास्य र व्यङ्ग्यको पर्व हो । हुन त यस्ता व्यङ्ग्यमा बिम्बको प्रयोग विसंगत परम्परामाथि हुनुपर्ने हो । तर, महिलालाई हास्यको दुर्बल बिम्बका रुपमा प्रयोग गरिने चलनको विगतदेखि नै निरन्तर छ ।

यो पटक पेट बोकेका महिलाहरुको बिम्ब प्रयोग गरिएको व्यङ्ग्य चित्रलाई लिएर सामाजिक सञ्जालमा भएको बहसबाट कुरा सुरु गरौं । सञ्जालमा व्यापक चर्चा भइरहेको सो चित्रमा दलका शीर्ष नेताको टाउकोमा पेट बोकेका महिलाको शरीर जोडिएको थियो ।

जुँगा भएका नेताका टाउकामा स्तन र योनि छोप्ने भित्री वस्त्र मात्र लगाइएको देखाइएको थियो । साथै हरेकले गर्भधारण गरेको पेटमा हातले सुम्सुम्याइरहेको देखाइएको थियो । यहाँ चित्रले राजनीति निकम्मा भयो, नेता काम नै नलाग्ने भए भन्ने देखाउन खोजिएको छ । त्यसको सिधा सन्देश थियो– तिमीहरु पेट बोकेका महिला जस्तै काम नलाग्ने र खत्तमै भयौं । उक्त कार्टुनले नेतालाई खत्तम र काम नलाग्ने देखाउन पेटमा सन्तान भएर डुम्म पेट फुलेकी आमालाई प्रस्तुत गरेको छ । मानौं आमा हुनु खत्तम हो, नालायकी हो ।

पहिलो कुरा त हास्यव्यङ्ग्यमा बिम्ब नै किन प्रयोग गरिन्छ, पहिले त्यो बुझ्नु जरुरी छ । हास्यव्यङ्ग्य भनेको गलत कुरालाई अनेक बिम्बमार्फत हाँसउठ्दो अनि व्यंग्यात्मक तरिकाले देखाउनु हो । गाईजात्रामा पनि अन्य समय छापिने कार्टुनमा जस्तै चोटिलो व्यङ्ग्यसहित हाँसो लाग्नेगरी बिम्बहरु राखेर कार्टुन बनाउने गरिन्छ । अरुबेला पनि पत्रपत्रिकामा यस्ता कार्टुन राख्ने चलन छ । तर नेपालमा विषेशगरी गाईजात्राको समय यस्ता हास्यव्यङ्ग्य बाक्ला देखिन्छन् ।

गलत भएको देखाउन हास्यव्यङ्ग्य र कार्टुनहरुमा आमाहरुका शरीर, उनीहरुका लुगा, स्तन र योनि मानिसको लागि काम नलाग्ने र घिनलाग्दो बिम्बको रुपमा प्रयोग गरिएका हुन्छन् । आजसम्म बनाइएका धेरैजसो कार्टुन र व्यङ्ग्य यस्ता नहोलान्, जसले बिम्बमा कि जनावर कि महिलालाई प्रयोग नगरेको होस् । या भनौं अधिकांश व्यङ्ग्यमा महिला, महिलाका बोली, चाल, रुचि, पोसाकदेखि उनीहरुका यौनाङ्गलाई मजाक बनाएर देखाइएका भेटिन्छन् । एउटा शासक गलत हुने अनि गलत देखिनु पर्ने महिला ?

कम्तिमा आजको आधुनिक र सभ्य समाजमा यस्ता लैङ्गिक द्वेष भरिएका कार्टुन प्रस्तुत हुनु गैरकानुनी त हुँदै हो, त्यस्तो कार्टुन छाप्नेलाई मिडियाका रुपमा हेर्ने सामाजिक दृष्टि बदल्नु पनि पर्ने हो । हिजो महिला तथ्य बुझ्ने बुझाउने अवस्थामा थिएनन् । प्रतिक्रिया पनि जनाउँदैनथे । अब त त्यस्तो हुँदैन होला भन्यो तर हिजोभन्दा पनि विद्रूप दृश्यहरु आइदिन्छन् ।

केही दिनअघि संजालमा भाइरल भएको अभिनेत्री प्रियंका कार्कीले गर्भवती अवस्थामा स्विमिङ गर्दै गरेको फोटोलाई आधार बनाएर नेताहरुलाई ‘तिमीहरु त्यस्तै हौं’ भन्न खोजिएको छ । के बच्चा पेटमा हुनु या त्यसबेला स्विमिङ गर्नु खत्तम हुनु हो ? अश्लील हुनु हो ? स्तन र योनि नै अश्लील भए, गर्भधारण नै दण्डित विषय हो । गर्भधारण दण्डित भए मान्छेको सृष्टि हुनु नै दण्डित विषय हो ।

यस्तै कार्टुन पोहोरसाल केपी ओलीको सरकारमा सहभागी भएकी रामबहादुर थापाकी पत्नीको शरीरमा बादलको टाउको राखेर छापिएको थियो । जसमा बादलकी पत्नीले साडी, हातमा चुरा लगाएको र उभिएर सपथ खाएको देखाएर त्यसो गर्नु नालायकी हो भन्ने प्रस्तुत गर्न खोजिएको थियो । यस्ता कार्टुनहरु ‘मै हुँ’भन्ने विद्वानहरुले संजालमा रुचिका साथ सेयर गरेको देखिन्छ ।

मिडियाका यस्ता कृत्यले प्रश्न उठाउँछ– के महिला भनेका गलत हुन् ? महिलाले लगाउने वस्त्र गलत हो ? अनि अब गर्भ पनि काम नलाग्ने चिज भनेर भन्न खोजिएको हो ? के पुरुषहरु यस्तै महिला भनेका असक्षम नै हुन् भन्ने ठान्छन् ?

महिलाको शरीर देखाएर उसलाई लज्जित या होचो बनाउन सकिन्छ भन्ने चेत भएकोले महिलाको गर्भमा बसेर उसैको स्तन चुसेर हुर्केको पुरुष कसरी सम्मानित भयो ? उनै महिलाको लालनपालनमा हुर्किएको पुरुष चाहिँ कसरी अब्बल बन्न सक्छ ? यस्तो भिन्नतालाई अपमानित गर्ने चेत कसरी पलाउँछ ? त्यहीं आमाको कोखमा बसेर तिनैको लाम्टो चुसेर हुर्केको पुरुषमा ? प्रश्नले सोच्ने बनाएको छ यो बेला ।

यस्ता कार्टुनहरु सत्ताको बागडोरमा महिला नै भए पनि उनीहरु सहभागी छन् भनेर चित्त बुझाउनु हुन्थ्यो । त्यो पनि होइन । सत्तामा धेरै प्रतिशत पुरुष छन् । लोग्ने मान्छेहरु गाईजात्रा गर्छन् । तर हरसमय गाईजात्राको दिन तिनीहरु खत्तम भए भनेर देखाउने बिम्बमा महिला प्रयोग किन ? यसको जवाफ अब यी कार्टुन बनाउने र छाप्ने मिडियाले दिनुपर्छ ।

कार्टुन छापिसकेपछि सम्पादकको एउटा वक्तव्य आउँछ र उनीहरु ‘असावधानीबश त्यस्तो कार्टुन छापिएको’ बताउँछन् । सत्तासीन नेताहरुलाई पेट बोकेकी महिलाको शरीर जोडेर बनाइएको कार्टुन छापिएपछि रातोपाटी डटकमका सम्पादकले यस्तै सूचना जारी गरे । तर, के प्रश्न उठ्छ भने– उनको त्यो कार्टुन छापिएको असावधानीका कारणले होला, तर उनीहरुको मनमा महिलाहरुलाई हेर्ने दृष्टि त उजागर भयो नि । भएन र ?

यस्ता विषय कारवाहीको दायरामा आउनुपर्ने हो । यससँगै एउटा कुरा खड्किएको छ, यसरी खुलेआम महिलाहरुमाथि हिंसा हुँदा प्रेस काउन्सिलले किन एक्सन लिन सक्दैन ? यस्ता संचार माध्यमलाई हदसम्मको कारवाही होस् । किनकि यो जात धर्म, पेसा नभएर सिंगो मानव सभ्यतामाथिको प्रहार हो ।

व्यङ्ग्यले त विकृतिलाई निसाना बनाउनुपर्ने हो । यहाँ त सृष्टिका सबैभन्दा महान कृत्य निसानामा छन् । मिडियाबाटै यस्तो अपमान खेपेका महिलाहरु सूचना नपुगेका ठाउँमा के भोग्छन् भन्ने सोझो अनुमान लगाउन सकिन्छ । यसरी महिलाका अंगलाई मजाक ठान्ने चेतका मान्छेहरुलाई भन्नै पर्छ, आमाका कोख, उनीहरुको एकजोर स्तन र योनि नै सरमको विषय भए पुरुषहरु त झनै लाजका डल्ला हुन् ।

यी सबै कुरा नराम्रै भए जन्मने प्रकृया नै रोकिदिउँ । हामी सबै जन्मदा त आमाको कोखैबाट आयौं, लाज भएन । अनि हाम्रा बच्चा ? उनीहरु पनि आमाबाटै जन्मन्छन्, कसैलाई लाज छैन । तर, नेताहरु बेकामे भए, गर्भवती महिलाको बिम्व बनाएर चुट्न पाइन्छ ? पत्रकार हुँ, मभन्दा जान्ने कोही छैनझैँ गरेर सिङ्गो महिला जगतको अपमान गर्ने छुट छैन कसैलाई पनि ।

पहिलो त महिला पुरुषमा हुने भिन्नतालाई असमानताका रुपमा देखाउने तपाईंहरुको चेतमा प्रकाश पार्न ढिलो भएको छ । अर्को कुरा गर्भमा राखेर जन्मदिने कुरा मजाक गर्ने या गिज्याउने कुरा हुन् र ? कि महिलाले गर्ने भएपछि सबै गिज्याउने नै हुन् भन्ने लाग्छ ? उसोभए तपाईंको जन्म नै एउटा मजाक हो ।

तपाईंका श्रीमती अनि छोराछारी त कार्टुन नै भएनन् र ? तिनीहरुकै अनुहार राखे कसो होला ? मान्छे अझ हाँस्थे होला नि त । यस किसिमका चित्र प्रस्तुत गर्दा महिलाका भित्री अंगमा तपाईंको खुब रुचि छ भन्ने कुराबाहेक त अरु केही देखाउँदैन ।

खासमा यस्ता कुरालाई बेवास्ता गरिदिएको भए पनि हुन्थ्यो । तर यस खासका कार्टुनको प्रभाव विद्वान भन्नेलाई पनि मजाकको मसला मात्रै देखिएकाले यसबारे लेख्नु परेको हो ।

यथार्थमा आमाहरुको मातृत्व प्रकृति हो । मान्छेको तुच्छ चेतले यसलाई सानो ठूलो या फरक पार्नसक्ने कुरा पनि होइन । यस्तो शास्वत, नित्य कुरालाई मजाकको रुपमा प्रस्तुत गर्दा पत्रकारिता नै मजाक बन्छ । आउने पुस्तामा भने यस्ता दुर्गन्धित विचार संचार हुँदा उनीहरुको चेत पनि उस्तै बन्न जान्छ र समाज कहिल्यै अघि बढ्न सक्दैन ।

यो महिला मात्र होइन, मान्छेको जीउने या प्रकृति धान्ने सुन्दर कृत्यप्रतिको मजाक पनि हो । त्यसैले यस्तो गैरजिम्मेवार, अर्धचेतका कार्टुन तयार गर्नेहरुमाथि छानबिन होस् र कारवाही गर्ने प्रावधान होस् ।

त्यसै त गर्भधारणका बेला महिलाहरुले कत्रो सास्ती भोग्नु पर्छ । पहिले संयुक्त परिवारमा गर्भावस्थाका पीडा भुल्न उनीहरुका लागि अनेक पाठपूजा गर्ने, हौसला दिने पर्वहरु हुन्थे । आज एकल परिवारमा बच्चा जन्माउनु र हुर्काउनुपर्ने बाध्यता छ । यस्तो अवस्थामा उनीहरु कसरी खुसी हुन्छन्, त्यसैगरी बच्चाको रेखदेख गर्दै बच्चा जन्माउँछन् । यसमा किन दुनियाँको आपत्ति ? बरु के गर्दा राम्रो हुन्छ र के गर्दा नराम्रो हुन्छ सुझाउन सकिन्छ । तर उनीहरुको जीवन जीउने तरिकामा प्रश्न उठाउने, पुरुष र महिलाको लैगिंक भिन्नतालाई असमानता देखाउने झुठ काम गर्ने अधिकार कसैलाई छैन ।

त्यसमाथि आमा बन्ने कृत्यमाथि नै हुने यस्तो मजाकले महिलामा बच्चा पैदा गर्ने कामप्रति घृणा जाग्नेछ । यो सुन्दा अनौठो र सामान्य लागे पनि यसको प्रभाव सोचेभन्दा फरक र अधिक हुनेछ ।

पुरुष बलियो र महिला शक्तिहीन भन्ने देखाउन उद्दत चेतमा रहेकाहरुमा एउटा कुरा जानकारी गराऔं कि, समाज अहिले पुरुषले होइन महिलाले हाँक्छन् । शक्तिको केन्द्रमा महिला छन् । हिजो कुनै युगमा ढुङ्गा लडाउने बेलामा पुरुषको बाहुबल चाहिन्थ्यो, जनावरको पछि दगुर्ने बेलामा पुरुषको खोजी हुन्थ्यो, किनकि महिलाहरु एकपछि अर्को बच्चा जन्माउनु परेर बर्सेनिका बच्चा हुर्काउनु परेर कमजोर थिए । त्यसैले बल प्रयोगका काम गर्न पुरुषको खाँचो थियो । तर आज त्यस्तो काम मेसिनले गर्छ ।

बाहुबलमा आफ्नो शक्ति देखाउन नपाएपछि पुरुषहरुको बाहुबलको काम आएन । अझ महिलामा सहन शक्ति (धीरता) पुरुषको भन्दा अधिक हुन्छ । रोगसँग लड्ने क्षमता पनि पुरुषमा भन्दा धेरै हुन्छ । यो यसै भनेको होइन, अहिलेसम्म वैज्ञानिकहरुले गरेका धेरै अनुसन्धानबाट निस्किएको तथ्य हो । यही महामारीमा पनि पुरुषको तुलनामा महिलाको मृत्युदर कम छ ।

महिलाहरु पुरुषभन्दा धेरै प्रेमिल हुन्छन् । अनुसन्धान भन्छ, महिलामा डोपामिन बढी उत्पादन हुन्छ जसले महिलाहरु पुरुषभन्दा अधिक प्रेमिल हुन्छन् । हामीलाई सधैं पुरुष बलियो हुन्छ भनेर सुनाइयो । एक मान्छेले जीवनभरमा नौ डेसिमल शक्ति खर्च गर्ने रहेछ, तर एक आमाले एउटा बच्चालाई जन्म दिँदा १२ डेसिमल शक्ति खर्च गर्ने रहिछिन् । अनि एकभन्दा धेरै बच्चा पैदा गर्ने आमाले त एक पुरुषभन्दा कति धेरै शक्ति खर्च गर्ने होलिन् ? अनुमान लगाऔं ।

त्यसमा पनि जन्माएर मात्र भएन कम्तिमा तीन वर्षसम्मको सबै शक्ति त्यही बच्चामा लगाउनु पर्यो । म त भन्छु, पुरुषहरुमा महिलासँग दाँजिने शक्तिहरु विस्तारै क्षीण हुँदै गइरहेका छन् । किनकि अरु त अरु, बच्चा जन्माउन चाहिने शुक्रकीट पनि संचय गरेको ठाउँबाट लिन सकिन्छ ।

हो, पुरुषहरु बढी दिमाग चलाउन सक्छन् । त्यसले हिसाव किताब चल्ला । कुनै ल्याबमा त्यो बुद्धि काम आउला । तर यो चलाखीले हिसाब मिलाउने काम गर्छ, जीवनको हिसाब मिलाउन त प्रेमिल र धीरता जरुरी छ । जो महिलामा अधिक मात्रामा छ ।

त्यसैले अब समाजमा पुरुषको काम कम छ जति महिलाको छ । बच्चा जन्माउने काम मेसिनले गर्दैन, प्रेमबिना जीवन नै चल्दैन । धीरताले मान्छेलाई हरेक तनावबाट बाहिर ल्याउँछ । जुन कुरा महिलाहरुमा भरिएका हुन्छ ।

समाजको बनावटले समयअनुसार कहिले महिला त कहिले पुरुषलाई शक्तिशाली बनाएको होला । तर, लैङ्गिक संवेदना जुनसुकै कालखण्डमा पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । त्यसैले यसलाई होच्याउने वा गिज्याउने प्रयास नगरौं, मर्यादामा बसौं ।