जबजबारे विष्णु पौडेलको व्याख्या– यो सिद्धान्त भइसक्यो, कहिल्यै च्याप्टर क्लोज हुँदैन (दस्तावेजसहित)

काठमाडौं । नेकपा एमालेका उपमहासचिव तथा संगठन विभाग प्रमुख विष्णु पौडेलले जनताको बहुदलीय जनवादकाबारेमा भइरहेका विभिन्न बहसहरुलाई एकमुष्ठ जवाफ दिँदै जबज एमालेको मात्र नभएर कम्युनिस्ट आन्दोलनको सिद्धान्त बनिसकेको दस्तावेज पेश गरेका छन् ।

एमालेकै अर्का उपमहासचिव घनश्याम भुसालले जबज कुहिरोको काग र दृष्टिविहीनले हात्ती छामेजस्तो भनेर हालैमात्र टिप्पणी गरिरहेको र जबजको युग समाप्त भइसकेको भनिएका बेला पौडेलले विधान महाधिवेशनमा जबजको समसामयिक व्याख्यासहित यसको औचित्य पुष्टी गर्ने प्रयास गरेका हुन् ।

गोदावरीमा जारी विधान महाधिवेशनमा विधान संशोधन मस्यौदा पेश गर्ने जिम्मेवारी पाएका पौडेलले जनताको बहुदलीय जनवाद शीर्षकमा करिब चार हजार शब्दको व्याख्या पेश गर्दै जबजको बारेमा कुनै भ्रममा नपर्न पार्टी पंक्तिलाई आह्वान गरेका छन् ।

पौडेल जबजको बारेमा पहिलोपटक बहस र व्याख्यासहित उपस्थित भएको एमाले नेताहरुले बताएका छन् । यसअघि उनले नेकपा एकीकरणपछि पनि जबजको औचित्यको बारेमा एकपटक बोलेका थिए । जसले गर्दा पार्टीमा तरंग सिर्जना भएको थियो ।

यसपटक पौडेलले जबजको सैद्धान्तिक औचित्य, सामाजिक न्याय तथा समृद्धिमा जबजको आवश्यकता र पार्टीको लोकतान्त्रीकरण तथा अनुशासनमा जबजको मान्यताको विषयमा व्याख्या गरेर आगामी महाधिवेशनको दिशानिर्देशन गरेका छन् ।

एमालेभित्र जनवादी क्रान्तिको चरण पूरा भएपछि जबजको च्याप्टर क्लोज भएको बहस चलिरहेका बेला पौडेलले यो सिद्धान्त भइसकेको र एमालेले यसको मार्गदर्शनमै अघि बढ्ने प्रष्ट पारेका छन् ।

पौडेलले प्रस्तुत गरेको दस्तावेज

जनताको बहुदलीय जनवाद

पार्टीको मार्गदर्शक सिद्धान्त जनताको वहुलीय जनवादले हामीलाई सिद्धान्त, कार्यक्रम, नीति र विधि निर्माणका साथै समग्र पार्टी निर्माणमा समेत मार्गदर्शन गर्दछ ।

लामो समयसम्म कम्युनिस्ट पार्टीले राज्यसत्ता या पार्टी सञ्चालन गर्दा बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा आधारित लोकतान्त्रिक प्रणाली अवलम्बन गर्नु हुँदैन भन्ने मानिन्थ्यो । तर, जननेता मदन भण्डारीले कम्युनिस्ट पार्टीको नेतृत्वमा सञ्चालित राज्यसत्तामा लोकतान्त्रिक प्रणाली अवलम्बन गर्नुपर्ने दार्शनिक, सैद्धान्तिक, राजनीतिक र व्यवहारिक कारण र आधारहरु प्रस्तुत गर्नुभयो ।

जनताको बहुदलीय जनवादभन्दा पहिला नेपालमा मात्र होइन दुनियाँको कम्युनिस्ट आन्दोलनमा समेत कसैले पनि यो सच्चाइलाई यस उचाइँमा स्वीकार गरेका थिएनन् । बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा भाग लिनेहरुले पनि सैद्धान्तिक प्रतिवद्धताको अर्थमा नभएर कार्यनीतिक अर्थमा मात्र यसलाई बुझ्ने गरेका थिए ।

जनताको बहुदलीय जनवादलाई पाँचौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनमा कार्यक्रम भनिएको थियो तापनि यो त्यतिबेलादेखि नै सिद्धान्त थियो । यसले त्यतिबेलादेखि नै नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई मार्गदर्शन गरिरहेको छ । सिद्धान्तकै हैसियतमा मार्गदर्शन गरिरहेको जनताको बहुदलीय जनवादलाई हामीले पछिल्ला महाधिवेशनहरुबाट सिद्धान्त भनेका हौं ।

माक्र्सवादको उदय हुनुपूर्व पनि भौतिकवाद र द्वन्दवाद अस्तित्वमा थिए । र, यी दुईबीचको वैज्ञानिक अन्तरसम्बन्ध उद्घटित गर्ने क्रममा माक्र्सवादको उदय भएको थियो । त्यस्तै जनताको बहुदलीय जनवादको उदय हुनुपूर्व पनि श्रमजीवी वर्ग पक्षधर राज्यसत्ता र बहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक प्रणाली अस्तित्वमा थिए ।

अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलनमा प्रचलनमा रहेको र हामीले पनि स्थापना कालदेखि नै अवलम्बन गर्दै आएको जनवादी केन्द्रीयताको संगठनात्मक सिद्धान्तलाई हामीले पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको उचाइँमा विकास गरेका छौं ।

र, यी दुईबीचको वैज्ञानिक अन्तरसम्बन्ध जनताको वहुदलीय जनवादले उद्घाटित गरिदियो । श्रमजीवी वर्गीय राज्यसत्ताले पनि बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा आधारित लोकतान्त्रिक प्रणाली अवलम्बन गर्न सक्छ भन्ने निष्कर्षलाई सैद्धान्तिक आधारसहित स्थापित गरिदियो ।

जसरी कार्ल माक्र्सले फायरबाखको भौतिकवाद र हेगेलको द्वन्द्ववादका सकारात्मक योगदानलाई ग्रहण गर्नु नक्कल थिएन, त्यसैगरी जननेता मदन भण्डारीले वुर्जुवा वर्गले प्रयोग गरिआएको लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई सर्वहारा श्रमजीवी वर्गको पक्षमा प्रयोग गर्नु नक्कल होइन ।

जसरी कार्ल माक्र्सले टाउकोले टेकेको भौतिकवाद र द्वन्द्ववादलाई खुट्टाले टेक्ने अवस्थामा विकास गर्नुभयो, त्यसैगरी मदन भण्डारीले दार्शनिक र सैद्धान्तिक आधार र कारणहरुसहित श्रमजीवी वर्गीय राज्यसत्ताले पनि बहुदलीय प्रतिस्पर्धा सहितको लोकतान्त्रिक प्रणाली अवलम्बन गर्नुपर्छ भन्ने मान्यता अघि सारेर बुर्जुवा वर्गले प्रयोग गरिआएको लोकतन्त्रलाई खुट्टाले टेक्ने अवस्थामा विकास गर्नुभयो ।

जनताको बहुदलीय जनवादलाई सिद्धान्तको उचाइँमा स्थापित गर्न र ग्रहण गर्न नसक्ने हो भने हामी सहभागी हुने गरेको बहुदलीय प्रतिस्पर्धा कार्यनीतिक कदम वा शक्ति आर्जन गर्ने दाउपेच हो भन्ने सावित हुनेछ । अनुकूल नभएर बहुदलीय प्रतिस्पर्धाको प्रणाली अवलम्बन गरका हौं, अनुकुल पर्नासाथ वा शक्ति आर्जन हुनासाथ यसलाई छाडेर कम्युनिष्ट पार्टीको एकदलीय शासन वा अर्को कुनै अधिनायवादी शासन प्रणाली अवलम्बन गर्नेछौं भन्ने अर्थ लाग्छ ।

तसर्थ, जनताको बहुदलीय जनवाद बुर्जवा वर्गले अवलम्बन गर्दै आएको वहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक प्रणालीको नक्कल होइन, बरु यो श्रमजीवी वर्गीय राज्यसत्ताले बहुदलीय प्रतिपर्धात्मक प्रणाली अवलम्बन गर्दा पनि राज्यसत्ताको वर्ग चरित्र श्रमजीवी नै कायम रहने सिद्धान्त हो । श्रमजीवी वर्गीय राज्यसत्तालाई लोकतान्त्रिक प्रणाली अन्तर्गत सञ्चालन गर्ने सिद्धान्त हो ।

यो शक्ति आर्जन गर्ने दाउपेच वा कार्यनीतिक कदम होइन, हाम्रो पार्टीको सैद्धान्तिक र कार्यक्रमिक प्रतिवद्धता हो । हामीलाई सिद्धान्त, कार्यक्रम र नीति निर्माणमा पथप्रर्दशन गर्ने मार्गदर्शन गर्ने सिद्धान्त हो ।

लोकतान्त्रिक प्रणाली पुँजीपति वर्गको पेवा होइन । यो मानव जातिले वर्ग संघर्ष, विचारधारात्मक संघर्ष र वैज्ञानिक प्रयोगका क्रममा विकास गरेको समाज विज्ञान हो । यसलाई पुँजीपति वर्गले आफ्नो हितमा प्रयोग गर्दै आएको छ, श्रमजीवी वर्गले पनि आफ्नो हितमा प्रयोग गर्नुपर्दछ । यही मान्यताका साथ लोकतान्त्रिक प्रणालीलाई श्रमजीवी वर्ग अर्थात उत्पादक शक्तिको हितमा प्रयोग गर्ने क्रममा जनताको बहुदलीय जनवाद विकास भएको हो ।

जनताको बहुदलीय जनवादले हामीलाई नेपालको सबैभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक राजनीतिक पार्टीको हैसियत प्रदान गर्न, सरकारको नेतृत्व गर्ने हैसियतका साथ सर्वोच्च जनप्रतिनिधि संस्थामा पुग्न, हाम्रो पार्टीको लोकतान्त्रिक व्यक्तित्वलाई राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा स्थापित गर्न निर्णायक योगदान गरेको छ ।

हामीले जनताको बहुदलीय जनवादको रक्षा, प्रयोग र विकास गर्दै आएका छौं । यो वर्ग संघर्ष, विचारधारात्मक संघर्ष र व्यवहारिक प्रयोगका क्रममा अझ बढी विकास हुँदै अघि बढ्नेछ ।

पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरण जनताको बहुदलीय जनवादको विकासको एउटा महत्वपूर्ण कोशेढुङ्गा थियो । २०६२/६३ को क्रान्तिकारी परिवर्तन र संविधान निर्माणमा हाम्रो पार्टीको वैचारिक नेतृत्व पनि जनताको बहुदलीय जनवादकै मार्गदर्शनमा सम्भव भएको हो ।

जनताको बहुदलीय जनवाद सिद्धान्त नभएको तर सिद्धान्त बनाउन सकिने, हामीले सिद्धान्त बनाइदिनु पर्ने बिषय होइन । त्यो आफै सिद्धान्त हुन नसक्ने तर कसैले त्यसको व्याख्या गरिदिए पछि मात्रै सिद्धान्त हुने भनेर भ्रम पाल्न हुँदैन ।

जननेता मदन भण्डारीको अगुवाइमा सम्पन्न नेकपा (माले) को चौथो राष्ट्रिय महाधिवेशनमा प्रारम्भिक अवधारणा अघि सारिएको र नेकपा (एमाले) को पाँचौ राष्ट्रिय महाधिवेशनमा सैद्धान्तिक आधारहरु सहित कार्यक्रमका रुपमा अघि सारिएदेखि नै जनताको बहुदलीय जनवाद सिद्धान्त थियो र यसले समाजवादसम्म पनि हामीलाई मार्गदर्शन गर्नेछ । हामीले यसको सफल र सार्थक प्रयोग गर्ने र यसलाई विकसित गर्दै अघि बढ्ने हो ।

जनताको बहुदलीय जनवाद नेपाली समाजको क्रान्तिकारी र लोकतान्त्रिक रुपान्तरणका लागि सिद्धान्त, कार्यक्रम, नीति, विधि र आचरण निर्धारण गर्ने र तिनमा सामयिक विकास गर्न मार्गदर्शन गर्ने सिद्धान्त हो । यो परिपूर्ण लोकतन्त्रसहितको जनवाद र समाजवादको स्थापना र विकासको कालखण्डमा पनि हामीलाई मार्गदर्शन गरिरहने सिद्धान्त हो ।

जनताको बहुदलीय जनवादले हामीलाई नेपालको सबैभन्दा ठूलो लोकतान्त्रिक राजनीतिक पार्टीको हैसियत प्रदान गर्न, सरकारको नेतृत्व गर्ने हैसियतका साथ सर्वोच्च जनप्रतिनिधि संस्थामा पुग्न, हाम्रो पार्टीको लोकतान्त्रिक व्यक्तित्वलाई राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा स्थापित गर्न निर्णायक योगदान गरेको छ ।

जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गदर्शनविना नीति तथा विचारका दृष्टिले सही र संगठन तथा जनाधारका दृष्टिले सबैभन्दा ठूलो र राष्ट्रिय राजनीतिलाई नेतृत्व एवं दिशावोध गर्ने लोकतान्त्रिक र क्रान्तिकारी चरित्रको शक्तिशाली कम्युनिष्ट पार्टी सम्भव थिएन । बुर्जुवा वर्गले चुनौती महसुस गर्ने गरी पार्टी जीवनमा लोकतान्त्रीकरण गर्न सम्भव थिएन ।

आठौं राष्ट्रिय महाधिवेशनबाट पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको मान्यता स्वीकार गर्न र नवौं राष्ट्रिय महाधिवेशनबाट नयाँ नेतृत्व स्थापित गर्न सम्भव थिएन । जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गदशर्शनमा नीति र नेतृत्व निर्माणका लागि पार्टी सदस्यको निर्णायक भूमिका स्थापित गरिएको हुनाले नै यो सम्भव भएको हो ।

पार्टीको मूख्य नेतृत्वको चाहनाविपरीत प्रतिस्पर्धाको माध्यमबाट नयाँ नेतृत्व निर्वाचित गर्ने नवौं राष्ट्रिय महाधिवेशनको परिणाम नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनमा अपवादको घटना हो । अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलमा पनि यस्ता उदाहरण विरलै पाइन्छ । आउने दिनमा पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको प्रक्रियालाई निरन्तरता दिन र विकास गर्न पनि जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गदर्शन अपरिहार्य छ । पार्टी विधानले यस कुरालाई पूर्ण रुपमा अंगीकार गरेको छ र यसै अवधारणाबाट निर्देशित छ ।

समृद्धि, समाजिक न्याय र समाजवादमा पुग्ने हाम्रो कार्यक्रम

कार्यक्रमका प्रश्नमा सिर्जना हुने अन्यौलले सामाजिक–आर्थिक क्षेत्रमा गर्नुपर्ने प्रगतिशील रुपान्तरणको समग्र प्रक्रिया नै अन्योलग्रस्त बन्न पुग्छ । त्यसैले विधानको प्रस्तावनामा कार्यक्रमका सम्बन्धमा पनि स्पष्ट दृष्टिकोण अघि सारिएको छ ।

हामी भन्दैछौं­– नेपाली समाज प्रारम्भिक अवस्थाको पुँजीवादी चरणमा आइपुगेको छ । राष्ट्रिय पुँजीको विकास नभई समाजवाद निर्माण गर्न सकिन्न । त्यस्तो अवस्थामा समाजवादी कार्यक्रम अघि सार्न पनि सकिन्न ।

कम्युनिष्ट पार्टीले अघि सार्ने समाजवादपूर्वको कार्यक्रम जनवाद नै हो । जनवादी कार्यक्रम मान्न नसक्ने र समाजवाद तात्कालिक कार्यक्रम हुन नसक्ने हो भने हामी कार्यक्रमिक दृष्टिले भयानक अन्यौलमा हुनेछौं ।

तसर्थ, प्रस्तावनामा हाम्रो अधिकतम कार्यक्रम समाजवाद हो र समाजवाद उन्मुख जनताको वहुदलीय जनवाद कार्यान्वयन गर्दै समाजवादको आधार निर्माण गर्नुपर्दछ भन्ने स्पष्ट दृष्टिकोण अघि सारिएको छ । कम्युनिष्ट पार्टीले अघि सार्ने जनवादी कार्यक्रम समाजवादको अधीनस्थको कार्यक्रम हो, यसमा पनि समाजवादी कार्यक्रमका कतिपय विशेषता हुन्छन् र तिनले नेतृत्वदायी भूमिका नै निर्वाह गर्छन् । तर पनि, यसलाई जनवादी कार्यक्रम नै भनिन्छ ।

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आयो, संविधानसभाबाट संविधान बन्यो र संविधानमा समाजवाद उन्मुख हुने कुरा उल्लेख गरियो भनेर जनताको वहुदलीय जनवादको प्रयोजन सकियो भन्ने ठान्नु नितान्त गलत हो । जनताको बहुदलीय जनवादलाई समाज परिवर्तनको शान्तिपूर्ण र लोकतान्त्रिक बाटो मात्र भनेर अथ्र्याउनु पनि अंशलाई समातेर समग्रतालाई अस्वीकार गर्नु र जनताको वहुदलीय जनवादकै अवमूल्यन गर्नु हो ।

अवश्य पनि जनताको वहुदलीय जनवादले समाज परिवर्तनको शान्तिपूर्ण र लोकतान्त्रिक बाटोलाई दृढताका अवलम्न गरेको छ । तर पनि, यो जनताको वहुदलीय जनवादको समग्र होइन, अंश मात्र हो । जनताको बहुदलीय जनवादले सिद्धान्तको उचाइँबाट समाजवादसम्म नै मार्गदर्शन गर्ने छ । कार्यक्रमिक अर्थमा जनताको बहुदलीय जनवादले अघि सारेका सामाजिक–आर्थिक क्षेत्रमा क्रान्तिकारी रुपमान्तरणका आधारभूत र अधिकांश बिषय कार्यान्वयन हुनै बाँकी छन् ।

तिनको कार्यान्वयनबिना समाजवादको आधार तयार हुँदैन भन्ने कुरा हाम्रो पार्टीका नेता­–कार्यकर्ताका लागि सामान्य ज्ञानको बिषय हो । संविधानसभाबाट संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई संस्थागत गर्ने जस्तो युगीन महत्वको परिवर्तन भएको छ तापनि जनताको वहुदलीय जनवादीको सामाजिक–आर्थिक कार्यक्रम कार्यान्वयन भैसकेको छैन, कार्यान्वयनका लागि आधार बनेको हो ।

जनताको बहुदलीय जनवाद हाम्रो मार्गदर्शक सिद्धान्त मात्र होइन, आजको कार्यक्रम पनि हो । हामीलाई सैद्धान्तिक, कार्यक्रमिक र नीतिगत अवधाराणा निरुपण गर्न र विकासित गर्न मार्गदर्शन गर्ने हुनाले यो सिद्धान्त हो । नेपाली समाजको सामाजिक–आर्थिक अवस्थितिको क्रान्तिकारी विकल्प भएको हुनाले यो कार्यक्रम पनि हो ।

राष्ट्रिय पुँजीको विकास विकास नगरी समाजवादमा प्रवेश गर्न सकिन्न । प्रारम्भिक चरणको पुँजीवादी समाजमा समाजवाद निर्माण गर्ने सामाजिक–आर्थिक आधार तयार भएको हुँदैन । तसर्थ, हाम्रो अधिकतम कार्यक्रम समाजवाद र न्यूनतम कार्यक्रम समाजवाद उन्मुख जनताको वहुदलीय जनवाद नै हो । यसको सफल कार्यान्वयनले समाजवादको आधार निर्माण गर्नेछ र हामी समाजवादमा प्रवेश गर्नेछौं । हो, हामीले यस कार्यक्रमलाई अद्यावधिक वा विकास गर्न भने जरुरी छ ।

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आयो, संविधानसभाबाट संविधान बन्यो र संविधानमा समाजवाद उन्मुख हुने कुरा उल्लेख गरियो भनेर जनताको वहुदलीय जनवादको प्रयोजन सकियो भन्ने ठान्नु नितान्त गलत हो ।

हाम्रो मनोगत आग्रह वा हतारोले समाजवाद निर्माण हुन सक्दैन, समाजवादी कार्यक्रम कार्यान्वयन हुन सक्तैन । समाजवादमा पुग्ने हतारोले गर्दा भएको गल्ती सच्याउन लेनिनले नयाँ आर्थिक नीति अघि सार्नुपरेको, चिनियाँ कम्युनिष्ट पार्टीले साँस्कृतिक क्रान्तिका भूलहरुलाई सच्याएको र हतारो गर्ने गल्ती सच्याउन तयार नुहुँदा कम्बोडियालगायतका देशहरुमामा क्षति बेहोर्नु परेको अनुभवबाट हामीले सिक्न सक्नुपर्दछ ।

जननेता मदन भण्डारीले जनवादी क्रान्तिपछि पनि समाजवादमा पुग्न पुरानो व्यवस्थाको अवशेष निर्मूल गर्ने, जनवादी व्यवस्था सुदृढ गर्ने र समाजवादमा संक्रमण गर्ने जस्ता तीन उपचरण पार गर्नुपर्ने विश्लेषण अघि सार्नुभएको छ । हामीले प्रारम्भिक चरणको पुँजीवादी अवस्थाबाट एकैचोटी समाजवादी कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न हतारो गर्ने हो भने प्रतिक्रान्तिकारी शक्तिहरुलाई मद्दत पुग्छ भन्ने कुरा बिर्सन हुँदैन ।

२०६२/६३ को परिवर्तनपछि पनि पुरानो शासक वर्ग पूर्ण रुपमा सत्ताच्यूत भएको छैन । हामीले हाम्रो कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न कम्युनिष्ट पार्टीको एकदलीय अधिनायकत्व अन्तर्गत अविच्छिन्न नेतृत्वको प्रणाली होइन, वहुदलीय प्रतिस्पर्धाको प्रणाली अवलम्न गरेका छौं ।

हामीले जनताको बहुदलीय जनवादी कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्दै समाजवादको आधार निर्माण गर्नका लागि बहुदलीय प्रतिस्पर्धामा श्रेष्ठ हुन र लामो समय राज्यसत्ताको नेतृत्वदायी अंगमा रहेर क्रमिक रुपमा कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्दै अघि बढ्न जरुरी छ । हामीले अवलम्बन गरेको निर्वाचन प्रणाली लोकप्रियताको उत्पकर्षमा पुग्दा मात्र वहुमत प्राप्त प्रकृतिको छ ।

अहिले त झनै दक्षिणपन्थी गठवन्धनले मुलुकको नेतृत्व गरेको छ र हाम्रो पार्टी प्रतिपक्षमा छ । हाम्रा सामु संविधान रक्षाको गर्ने र प्रतिगमनको प्रयासलाई टाउको उठाउन नदिने जिम्मेवारी थपिएको छ । कार्यक्रमका विषयमा निचोडमा पुग्दा मुलुकको समाजिक–आर्थिक र राजनीतिक अवस्थालाई हेक्का राख्नुपर्छ । हामीले समग्र पार्टीलाई यसै दिशातर्फ लैजाने गरी विधानलाई परिमार्जन गरेका छौँ ।

पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरण

अन्तर्राष्ट्रिय कम्युनिष्ट आन्दोलनमा प्रचलनमा रहेको र हामीले पनि स्थापना कालदेखि नै अवलम्बन गर्दै आएको जनवादी केन्द्रीयताको संगठनात्मक सिद्धान्तलाई हामीले पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको उचाइँमा विकास गरेका छौं ।

हामीले विकास गरेका मान्यताहरुले अन्तरपार्टी लोकतन्त्र र राज्य एवम् समाजको लोकतान्त्रीकरणको पक्षमा महत्वपूर्ण योगदान गरेका छन् । हामीले राज्य र समाजको सन्दर्भमा अवलम्बन गरेको लोकतान्त्रिक प्रणाली कार्यनीतिक नभएर सैद्धान्तिक प्रतिवद्धता भएजस्तै अन्तरपार्टी जीवनमा अवलम्बन गरेको लोकतन्त्रान्त्रिक प्रणाली पनि पार्टी निर्माणको निर्णायक तत्व हो ।

यही मान्यताका आधारमा हामीले पार्टीमा समस्त सदस्यहरुको स्वामित्व स्थापित हुने र उनीहरुले अपनत्व महशुस गर्ने गरी पार्टी निर्माण र सञ्चालन गर्दै आएका छौँ । जसले गर्दा हामी राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय जगतम समेत लोकतान्त्रिक क्रान्तिकारी शक्तिका रुपमा स्थापित भएका छौं । हामीले अवलम्बन गरेको राज्य, समाज र पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको मान्यता अरु कतिपयका लागि प्रेरणा वा सिक्नुपर्ने बाध्यताको विषय बनेको छ ।

पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणका सन्दर्भमा हामीले अघि सारेका मान्यताहरु दूरगामी र सैद्धान्तिक महत्वका छन् । राजनीतिक पार्टी स्वयम् लोकतान्त्रिक नभईकन उसले राज्यव्यवस्था वा समाजको लोकतान्त्रीकरणका लागि योगदान गर्न सक्तैन भन्ने मान्यताका साथ हामीले आफ्नो पार्टी जीवनको लोकतान्त्रिकरणलाई विशेष महत्व दिँदै आएका छौं ।

पार्टीमा नीति, विधि र नेतृत्व निर्माण गर्ने लगायत सम्पूर्ण अधिकार अर्थात् सार्वभौम अधिकार पार्टी सदस्यमा निहित रहने व्यवस्था, पार्टीमा समेत शक्ति पृथकीकरण अर्थात् नियन्त्रण र सन्तुलनका लागि राष्ट्रिय महाधिवेशन, विधान महाधिवशेन, प्रतिनिधि परिषद, अनुशासन आयोग, लेखापरीक्षण आयोग र निर्वाचन आयोग जस्ता संरचनाहरुको प्रवन्ध, जनअनुमोदित नेता–कार्यकर्ता र जनआधारित कार्यकर्ता पार्टीको अवधारणा, बहुपदीय संरचना र प्रत्यक्ष निर्वाचित नेतृत्वको प्रणाली, नेतृत्व हस्तान्तरण र पुस्तान्तरण लागि उमेर हद र कार्यकालको व्यवस्था जस्ता विषयहरु पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणका सन्दर्भमा हामीले विकास गरेका मौलिक अवधाराणा हुन् । पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरण जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गदर्शनमा सम्भव भएको हो र यसले जनताको वहुदलीय जनवादको विकासमा महत्वपूर्ण योगदान समेत गरेको छ ।

हामीले अवलम्बन गरेको राज्य, समाज र पार्टी जीवनको लोकतान्त्रीकरणको मान्यता अरु कतिपयका लागि प्रेरणा वा सिक्नुपर्ने बाध्यताको विषय बनेको छ ।

तर पछिल्लो समयमा हाम्रो पार्टीको आन्तरिक जीवनमा संगठनात्मक अराजकता, गुटवन्दी, फुटपरस्त व्यक्तिवाद र स्वार्थी प्रवृति झाँगिदै गएको छ । हाम्रो सामु सार्वजनिक रुपमा पार्टीको नीति र नेतृत्वको विरोध, पार्टीका विरुद्ध समानान्तर गतिविधि, घोषित र प्रत्यक्ष गुटवन्दी, गुटको अलग्गै चेन अफ कमान्ड, पार्टी र पार्टी नेतृत्वको सरकारका विरुद्ध विरोधीसँग साँठगाँठ, आफ्नै पार्टीको सरकारका विरुद्ध अविश्वासको प्रस्ताव, प्रमुख प्रतिपक्षी दलको नेताको नेतृतवमा सरकार बनाउन पार्टीको शक्तिमा प्राप्त भएको हैसियत र हस्ताक्षरको दुरुपयोग, संवैधानिक व्यवस्था र लोकतन्त्रको मर्मविपरीत परमादेशबाट प्रधानमन्त्री नियुक्त गरिपाऊँ भनेर सर्वोच्च अदालतमा जाहेरी, पार्टी निर्णय र ह्वीपको उलंघन, पार्टी विभाजनका लागि कानुनी आधार निर्माण गर्न अध्यादेशको साहरा र अन्ततः दक्षिणपन्थी गठवन्धनको सेवामा समपर्ण जस्ता हानिकारक एवम् विषाक्त घटना भएका छन् ।

तसर्थ, विधान संशोधन प्रस्तावमा पार्टीमा स्वतन्त्रता र अनुशासन तथा लोकतन्त्र र कर्तव्य पालनाबीचको अन्तरसम्बन्धलाई ठीक ढंगले बुझ्न र स्वीकार्न नचाहने प्रवृति हुर्किन नदिन अन्तरपार्टी लोकतन्त्रको सुनिश्चितासँगै अनुशासित पार्टी निर्माणको अवधाराणलाई महत्वका साथ अघि सारिएको छ । पार्टीलाई सिद्धान्तनिष्ठ, संघर्षशील र क्रान्तिकारी पार्टीका रूपमा विकास गर्न संगठनात्मक अराजकतालाई नियन्त्रण गर्ने र पार्टीका नेता, कार्यकर्ता र सदस्यहरुले अनुशासित, कर्तव्यपरायण र जवाफदेही भएर पार्टीद्वारा परिभाषित जिम्मेवारी पूरा गर्नुपर्ने विषयलाई विशेष जोड दिएको छ । पार्टीको यो विधान महाधिवेशन आफ्नो अभिभारा पूरा गर्न सक्ने अनुशासित पार्टी निर्माणका लागि बलियो आधार बन्नेछ भन्ने अपेक्षा गरिएको छ ।