महासचिव शंकर पोखरेल- एमालेलाई संगठन र सिद्धान्तको लयमा हिँडाउने चुनौती

काठमाडौं । नवौं महाधिवेशनबाट उपमहासचिवमा हारेका शंकर पोखरेल दशौंमा एमालेको सर्वसम्मत महासचिव बनेका छन् । अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीको ‘फेभरेट लिस्ट’मा विष्णु पौडेललाई उछिन्दै पोखरेलले पार्टीको प्रभावशाली जिम्मेवारी पाएका हुन् ।

एमालेमा अध्यक्षपछि महासचिवलाई शक्तिशाली मानिन्छ । अध्यक्षले राजनीतिक कामको नेतृत्व गर्छन् भने महासचिवले संगठनको । यस पदका लागि पोखरेलसँगै पौडेल प्रबल दावेदार थिए । यसअघि नेकपाका महासचिव रहिसकेका पौडेल पनि ओलीका उत्तिकै प्रियपात्र हुन् । लुम्बिनी प्रदेशका यी दुई नेता ओलीका दायाँ र वायाँ हातजस्तै थिए । उनीहरुमध्ये एक छान्नु ओलीका निम्ति पनि सकसपूर्ण निर्णय थियो ।

अन्ततः ओलीले पोखरेललाई रोजे । पौडेललाई उपाध्यक्षमा ‘सेटल’ गरिएको छ । यदि महासचिवमा निर्वाचन भएको भए पोखरेलमाथि पौडेल हावी हुन सक्ने ठानिएको थियो । यद्यपि, पौडलले ओलीको निर्णयमा कुनै असन्तुष्टि व्यक्त गरेका छैनन् ।

ओलीसँगै बरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेलसहित भीम रावल, सुवास नेम्वाङ, रामवहादुर थापा बादल, अष्टलक्ष्मी शाक्यसहितका नेताहरु ११ औं महाधिवेशनमा ७० वर्षे उमेर हदका कारण अवकाश हुनेछन् । त्यसबेला एमाले नेतृत्वका मुख्य दाबेदार विष्णु पौडेल, शंकर पोखरेल र सुरेन्द्र पाण्डे हुनसक्ने आँकलन अहिले नै गर्न थालिएको छ ।

एमालेमा केपी ओली र ईश्वर पोखरेलपछिको सिनियर नेता विष्णु पौडेल नै हुन् । उनी नेकपाको ९ सदस्यीय सचिवालयमा समेत समेटिएका थिए । पार्टीभित्र र बाहिर पौडेल निकै प्रभावशाली छन् भने शासन सन्चालनमा पनि उनले दुईपटक सफल अर्थमन्त्रीको रुपमा आफूलाई स्थापित गरेका छन् ।

भर्खरै लुम्बिनीको मुख्यमन्त्री पद गुमाएका पोखरेलसँग पार्टी राजनीतिमा केन्द्रित हुनुको विकल्प थिएन । उनी विगतदेखि नै ओलीनिकट नेताका रुपमा चिनिन्थे । पार्टीभित्र ओली कमजोर रहेका बेला पनि पोखरेलले उनलाई साथ दिँदै आएका थिए । प्रधानमन्त्री छँदा ओली समस्यामा परेका बेला गाँठो फुकाउने प्रयासमा पोखरेल लुम्बिनीबाट काठमाडौं धाइरहन्थे । अबका दिनमा ओलीसँग उनको राम्रो ट्यूनिङ जम्न सक्ने आशा गरिएको छ ।

महासचिवको जिम्मेवारी पोखरेलका लागि यसकारण पनि महत्वपूर्ण छ कि आगामी महाधिवेशनमा उनले आफूलाई अध्यक्षका दावेदारका रुपमा प्रस्तुत गर्न सक्छन् । हिजाे अध्यक्ष निर्वाचित भएपछि ओलीले आफ्नो दोस्रो तथा अन्तिम कार्यकाल पार्टी हाँक्दैछन् । उनले अहिलेसम्म कसैलाई आफ्नो उत्तराधिकारी तय गरेका छैनन् । तर, महासचिवको जिम्मेवारीपछि पोखरेलले आफूलाई ओलीका उत्तराधिकारीका रुपमा पेश गर्ने अवसर पाएका छन् । त्योभन्दा पहिले उनले आफूलाई सफल महासचिवका रुपमा स्थापित गर्ने चुनौति छ ।

कमजोरीको कुरा गर्दा पार्टी संगठनभित्र उनको धेरै मजबुत पकड रहेको मानिँदैन । केपी ओलीको कारण बनेको परम्परागत कोर समूहको भने उनी प्रमुख नेता हुन् । अन्तरमुखी स्वभावका उनी कार्यकर्तासँग सहजै घुलमिल भइहाल्दैनन् ।

त्यसो त ओलीसँगै बरिष्ठ उपाध्यक्ष ईश्वर पोखरेलसहित भीम रावल, सुवास नेम्वाङ, रामवहादुर थापा बादल, अष्टलक्ष्मी शाक्यसहितका नेताहरु ११ औं महाधिवेशनमा ७० वर्षे उमेर हदका कारण अवकाश हुनेछन् । त्यसबेला एमाले नेतृत्वका मुख्य दाबेदार विष्णु पौडेल, शंकर पोखरेल र सुरेन्द्र पाण्डे हुनसक्ने आँकलन अहिले नै गर्न थालिएको छ ।

सवलता र कमजोरी

एमालेभित्र बौद्धिक नेताको छवि बनाएका पोखरेल कुशल वक्ताका रुपमा पनि चिनिन्छन् । मदन भण्डारीले प्रतिपादन गरेको जनताको बहुदलीय जनवादका ब्याख्याता हुन् उनी । त्रिभुवन विश्वविद्यालयबाट एमबीए तहको अध्ययन पूरा गरेका पोखरेलको भूराजनीति र अर्थशास्त्रमा राम्रो दख्खल छ । आर्थिक, सामाजिक विकास र रुपान्तरणका सन्दर्भमा उनका सोचहरुलाई पार्टीको नवाैं महाधिवेशनले पार्टीको राजनीतिक कार्यदिशाका रुपमा आत्मसात गरेको थियो ।

कमजोरीको कुरा गर्दा पार्टी संगठनभित्र उनको धेरै मजबुत पकड रहेको मानिँदैन । केपी ओलीको कारण बनेको परम्परागत कोर समूहको भने उनी प्रमुख नेता हुन् । अन्तरमुखी स्वभावका उनी कार्यकर्तासँग सहजै घुलमिल भइहाल्दैनन् ।

माधव नेपालको साथ छोडेर एमालेमा रहेका नेताहरुको समूहलाई ‘मिलाएर लैजान’ र भावनात्मक एकता कायम गर्न पनि पोखरेलले पहलकदमी लिनुपर्ने छ । कतिपय सन्दर्भमा अध्यक्ष ओलीको कठोरतालाई ‘न्यूट्रलाइज’ गर्दै समन्वयकारी भूमिका खेल्न सके भने त्यो उनको सफलता मानिनेछ ।

कतिपयले उनलाई ओलीजस्तै विपक्षीप्रति अनुदार नेताका रुपमा पनि चित्रित गर्ने गर्छन् । पछिल्लो समय सामाजिक सञ्जालमा लेखेका केही स्टाटसहरुका कारण पार्टी बाहिरबाट उनले आलोचना पनि खेप्नु परेको थियो । लुम्बिनीको मुख्यमन्त्री छँदा पोखरेलका स्टाटसहरु प्राय राष्ट्रिय राजनीतिमाथि लक्षित हुने गर्थे ।

मुख्यमन्त्रीका रुपमा भने शंकर पोखरेल सफल भए । सबैभन्दा पेचिलो प्रदेश राजधानी र नाम राख्ने विषयमा उनले सबैलाई सहमत गराए । प्रदेशको पूर्वाधार विकासमा पोखरेलले जग हालेका छन् । उनलाई मुख्यमन्त्रीका रुपमा कसैले प्रश्न उठाउन नसक्ने गरी काम गरे ।

अवसर र चुनौति

१९ जना पदाधिकारी भए पनि एमालेको विधानले अध्यक्षलाई नै प्रभुत्वशाली बनाएको छ । त्यसमा पनि ओली अध्यक्ष हुँदासम्म अरु पदाधिकारीहरु उनको सहयोगीमा सीमित रहने देखिन्छ ।

यद्यपि, महासचिवका हैसियतमा पोखरेलले पार्टीको आन्तरिक व्यवस्थापनमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन् । एमालेमा भुत्ते हुँदै गएको वैचारिकताको पाटोलाई धारिलो बनाउने कुरामा पोखरेलको भूमिका अपेक्षित छ ।

माधव नेपालको साथ छोडेर एमालेमा रहेका नेताहरुको समूहलाई ‘मिलाएर लैजान’ र भावनात्मक एकता कायम गर्न पनि पोखरेलले पहलकदमी लिनुपर्ने छ । कतिपय सन्दर्भमा अध्यक्ष ओलीको कठोरतालाई ‘न्यूट्रलाइज’ गर्दै समन्वयकारी भूमिका खेल्न सके भने त्यो उनको सफलता मानिनेछ ।

शंकर पोखरेल मुलतः विद्यार्थी राजनीतिबाट उदाएका नेता हुन् । भारतमा अध्ययनरत छँदा उनले प्रवासी नेपाली विद्यार्थीहरुको नेताका रुपमा उनीहरुको हक अधिकारका लागि भूमिका खेलेका थिए । अखिल भारत नेपाली स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनका संस्थापक अध्यक्ष हुन् पोखरेल ।

एमालेले दुईवटा विभाजनको चोट खेपेर आएको छ । यो विभाजनबाट संगठनमा परेको क्षतिलाई न्यूनीकरण गर्दै आगामी निर्वाचनमा एमालेलाई दह्रोसँग उभ्याउनु ठूलो चुनौति हो । अध्यक्ष ओलीले एमालेलाई पहिलो पार्टी कायमै राख्दै वहुमत ल्याउने उद्घोष गरिरहेका छन् । यसलाई सार्थक तुल्याउनका निम्ति महासचिवको हैसियतले पोखरेलले संगठन विस्तारमा आफ्नो खुबी देखाउनुपर्ने हुन्छ ।

को हुन् पोखरेल ?

शंकर पोखरेल मुलतः विद्यार्थी राजनीतिबाट उदाएका नेता हुन् । भारतमा अध्ययनरत छँदा उनले प्रवासी नेपाली विद्यार्थीहरुको नेताका रुपमा उनीहरुको हक अधिकारका लागि भूमिका खेलेका थिए । अखिल भारत नेपाली स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनका संस्थापक अध्यक्ष हुन् पोखरेल । विद्यार्थी राजनीतिका क्रममा उनले त्रिभुवन विश्वविद्यालयको स्ववियु सभापतिदेखि अनेरास्ववियुको अध्यक्षसम्मका भूमिका निर्वाह गरे ।

२०१९ साल फागुन १५ गते दाङको तुलसीपुर उपमहानगरपालिका-१९, हाडिमेमा पोखरेलको जन्म भएको हो । २०३६ सालमा भएको विद्यार्थी आन्दोलन, २०४५/२०४६ मा पञ्चायती व्यवस्था अन्त्यका लागि भएको आन्दोलनमा उनले सक्रिय भूमिका खेलेका थिए । कुनै समय जननेता स्वर्गीय मदन भण्डारीसँग निकै निकट रहेर उनले काम गरेका थिए । मदन भण्डारीले आशा गरेका नेता थिए पोखरेल ।

२०५१ सालमा पहिलो पटक सांसद निर्वाचित भएका पोखरेलसँग हारेको र जितेको दुवै अनुभव छ । दाङमा खुमवहादुर खड्कापछि त्यही माटोमा जन्मिएका उनी जिल्लाका शीर्ष नेता हुन् ।

पोखरेलले २०६२/२०६३ को जनआन्दोलनमा काठमाडाैंको आन्दोलनको नेतृत्व गरेका थिए । गणतन्त्रको पक्षमा त्रिचन्द्र क्याम्पस काठमाडाैंमा आयोजना गरेको पहिलो खुला कार्यक्रमको उनी प्रमुख वक्ता थिए ।

माओवादी आन्दोलन उत्कर्षमा रहेको बेला हिंसाको अन्त्य र प्रजातान्त्रिक निकासका पक्षमा जनमत सिर्जना गर्न राप्ती अञ्चलका पहाडी जिल्लाहरुमा उनले शान्ति पदयात्राको नेतृत्व गरेका थिए । माओवादी आन्दोलनको अध्ययन र समस्याको समाधानका सन्दर्भमा पार्टीले गठन गरेको कार्यदलको उनी सचिव थिए ।

जनकपुरमा भएको एमालेको सातौं महाधिवेशनमा पोखरेलले अब संविधानसभाबाट नै राजनीतिक निकास खोज्नुपर्ने प्रस्ताव लगेका थिए । संविधानसभामार्फत राज्यको पुनःसंरचना आवश्यक रहेको निष्कर्षका साथ उनले पार्टीमा राज्य पुनःसंरचनासम्बन्धी लिखित दस्तावेज प्रस्तुत गरेका थिए ।

पोखरेल ३२ वर्षको उमेरमा पहिलोपटक २०५१ सालमा दाङको क्षेत्र नम्वर ३ बाट प्रतिनिधिसभामा निर्वाचित भएका हुन् । उनले २०६६ सालमा सूचना तथा सञ्चार मन्त्रीको रुपमा जिम्मेवारी निर्वाह गरेका थिए । २०७४ सालको निर्वाचनमा दाङ क्षेत्र नम्वर २ (क) बाट प्रदेश सभामा निर्वाचित भई उनी लुम्बिनी प्रदेशको संस्थापक मुख्यमन्त्री बने ।

विगतमा पार्टी सचिवका रुपमा काम गरेका पोखरेलका राजनीतिक, बैचारिक र समाजका विविध क्षेत्रका विषय समेटिएका थुप्रै पुस्तक र लेख रचनाहरु प्रकाशित छन् । पार्टीको प्रचार विभाग प्रमुख र पार्टीको मुखपत्र नवयुगको प्रधानसम्पादकको जिम्मेवारीसमेत उनले बहन गरिसकेका छन् ।