पल शाह प्रकरणको अन्तरकुन्तर : बलात्कारविरुद्धको कानूनमा समीक्षा जरुरी

काठमाडौं । ‘समाचार चैं नलेख्नु है’ भन्दै गत असोज महिनाको दोस्रो सातातिर एक सेलिब्रिटीले सनसनी खबर सुनाए । खबर त्यही थियो, जुन अहिले झांगिएर घर-घरमा, पल-पलमा समीक्षाको विषय बनिरहेको छ ।

‘यस्तो-यस्तो भएको रहेछ नि,’ भन्दै उनले घटनाको फेहरिस्त सुनाउँदा अलि अपत्यारिलो लागेको थियो । नाबालिग कलाकार जोडिएको संवेदनशील विषय भएको हुँदा ‘गसिप’ कै रूपमा पनि लेखिहाल्न उचित थिएन । तर, पनि देशका दुई चर्चित कलाकार जोडिएको स्क्यान्डललाई यत्तिकै बिर्सिदिने कुरा पनि आएन ।

त्यसको एक साताभित्र दुवै कलाकारसँग नजिक केही सेलिब्रिटीहरूसँग बुझ्दा उनीहरू यो विषयमा पहिल्यै जानकार पाइए । उनीहरूले पनि ‘समाचार चैं नलेख्नु’ भन्दै हुबहु उही कथा सुनाए । तर, ‘रियल हिरो’ को उपमा पाएको सेलिब्रिटीले भर्खरकी उदीयमान गायिकालाई ‘युज एन्ड थ्रो’ गरेको विषय बाहिर ल्याउनैपर्ने आवश्यकता महसुस भयो । त्यतिञ्जेलसम्म मुलधारका मिडिया मात्र होइन, सेलिब्रिटीका बेडरुम र ट्वाइलेटसम्म पुगेर भिडिओ खिच्ने ल्याकत भएका युट्यूवरहरूले समेत यो प्रकरणलाई छुने ‘रिस्क’ लिएका थिएनन् ।

गत कात्तिक ५ गते पहिलोपटक यो प्रकरणबारे नेपाल प्रेसमा ‘गसीपमा पल-समीक्षाः प्रेम विवाद र समझदारीको अन्तरकथा’ शीर्षकमा समाचार प्रकाशित भयो । समाचारमा पलले नाबालिग गायिकासँग केही समय रिलेसनसीपमा बसेर पछि छोड्न खोज्दा गायिकाले कानूनी उपचारको चेतावनी दिएपश्चात परिवारको रोहबरमा दुई वर्षपछि विवाह गर्ने सहमति भएको उल्लेख थियो ।

सेलिब्रिटीहरूबीच अफेयरका मसिना हल्लाहरू पनि तुरुन्तै मिडियामा भाइरल हुने गरेका छन् । तर, पल र नाबालिग गायिकाको यति ठूलो स्क्यान्डल आश्चर्यजनकरूपमा लामो समयसम्म गुचपचुप रह्यो । कलाकार र चलचित्र पत्रकारहरूबीच व्यापक चर्चाको विषय भइसक्दा पनि यो समाचार बन्न सकेको थिएन ।

यो समाचारमा पल शाहको पनि स्पष्टीकरण समावेश थियो, जसमा उनले गायिकासँग प्रेमसम्बन्ध रहेको अस्वीकार गरेका थिए । गायिकाले भने यस विषयमा हामीसँग बोल्न चाहेकी थिइनन् ।

नेपाल प्रेसमा प्रकाशित उक्त समाचार विभिन्न अनलाइनहरूले कपि गरेर छ्याप्छ्याप्ति बनाए । दुई दिनपछि पल र गायिका दुवैका फेसबुकबाट समाचारको खण्डन गरियो । पलले ती गायिकालाई फकाएर आफैंले पठाएको खण्डन हाल्न लगाएका थिए । तर, उक्त समाचार ढिलो-चाँडो सत्य प्रमाणित हुनु नै थियो ।

गायिकाकै फेसबुकबाट खण्डन हाल्न सफल भएपछि पललाई हाइसञ्चो भयो । त्यसपछि उनी गायिकासँग फेरि टाढिने प्रयासमा लागे । उनले गायिकालाई ठाडै भने- ‘तिमीले नै सम्बन्ध छैन भनेर लेखिसक्यौ, त्यसैले अब तिमी आफ्नो बाटो, म आफ्नो बाटो ।’

त्यसपछि गायिका अप्ठेरोमा परिन् । आफ्नै फेसबुक स्टाटस उनका लागि घाँडो भयो । अन्ततः उनले आफ्नो त्यो खण्डनलाई नै खण्डन गरेर गत माघ ६ गते अर्को स्टाटस लेखिन् । त्यसमा उनले पहिले लेखेको स्टाटस वास्तविकताभन्दा टाढा भएको भन्दै उनले चाँडै यथार्थ सार्वजनिक चेतावनी दिएकी थिइन् ।

गायिका उमेरले अपरिपक्व छिन् नै, मानसिकरूपमा झनै अपरिपक्व देखिइन् । जब पल आफूबाट टाढिन्थे, उनी कानूनी उपचारका लागि तम्सिन्थिन् । त्यो थाहा पाएपछि तुरुन्तै पलले उनलाई विभिन्न आश्वासन दिएर फकाउँथे । उनी सहजै फकिन्थिन् । यही सिलसिला चल्दै गयो ।

करिब डेढ महिनाअघि पनि उनी जिप्रका कास्कीमा पलविरुद्ध जाहेरी दिन पुगेकी थिइन् । वकिललाई जाहेरी लेखाईवरी सबै कुरा रेडी थियो । तर, प्रहरीले अन्तिमपटक बारदात भएको स्थान तनहुँमा नै गएर जाहेरी दिन सुझाव दियो । त्यसपछि तनहुँ जाने सुर गर्दा पलले सुइँको पाए र उनलाई फेरि थामथुम पारे ।

तर, फेरि पनि पलले उनीसँग पुरानै व्यवहार दोहोर्‍याए । उनी कसैगरी पनि यो सम्बन्धबाट उम्किन चाहन्थे किनकी उनले गायिकाभन्दा अगाडि अर्की एक युवतीसँग पनि विवाहको कुरा छिनेका थिए । निकटस्थहरूका अनुसार जनजाति परिवारकी ती युवतीसँग पल अलि डराउँथे । ती युवती पलले आफूलाई बिहे गर्नेमा ढुक्क थिइन् ।

दुई साताअघि पलका मल्टिपस अफेयर्सबारे हामीलाई विभिन्न प्रमाणहरू स्रोतले दियो । सबै प्रमाणहरू केलाउँदा पलको कम्तीमा चारजना युवतीहरूसँग समानान्तर सम्बन्ध रहेको स्पष्ट भयो । उनका अरु पनि थुप्रै अफेयरहरूबारे अपुष्ट तर विश्वसनीय विवरणहरू प्राप्त भए । आफूसँग फ्यानको रूपमा नजिकिएका वा कला क्षेत्रमा नवआगन्तुक युवतीहरूलाई उनले मिसयुज गरिरहेको निस्कर्षमा पुग्न कठिन भएन ।

पीडित कमजोर पृष्ठभूमिबाट माथि उठेकी कलाकार हुन् । विशिष्ट प्रतिभाका कारण कलिलै उमेरमा ख्याति आर्जन गरिन् । तर, करिअरमा फोकस गर्नुपर्ने बेला अफेयरहरूमा जेलिन पुग्नु र फिजिकल रिलेसनसीपबाट जोगिन नसक्नु उनको कमजोरी भयो । उनले आफ्नै भ्यालु नबुझेर पललाई पाउन मरिहत्ते गरिरहिन् । फलस्वरूप बारम्बार ‘म्यानुपुलेट’ भइरहिन् ।

लाखौं युवायुवतीले पछ्याइरहेका फिल्मी हिरोको यस्तो दूषित जीवनशैली अपाच्य थियो । त्यसमाथि उमेरले नाबालिग किशोरीसँग राखिएको सम्बन्ध नैतिकरूपमा मात्र नभएर कानूनीरूपमा पनि गलत थियो । कलाकार जतिसुकै लोकप्रिय किन नहोस, यदि गलत बाटोमा हिँडेको छ भने मिडियाले खबरदारी गर्नैपर्ने हुन्छ । त्यसो त उनीजस्ता प्लेव्वाइहरू फिल्म इन्डष्ट्रीमा मात्र नभएर अरु क्षेत्रमा पनि कयौं होलान् । सबैका लागि पाठ होस् भनेर समाचार लेख्ने निधो गर्‍यौं ।

गत फागुन ७ गते ‘रियल हिरो कि प्लेब्वाई’ शीर्षकमा समाचार प्रकाशित भएको थियो । हामीसँग रहेका प्रमाणमध्ये उक्त समाचारमा म्यासेन्जरका दुईवटा स्क्रिनसट मात्रै प्रयोग गरेका थियौं । अडिओको विवरण लेखे पनि त्यसलाई सार्वजनिक गरेका थिएनौं । गायिकाले दुई दिनअगाडि मात्रै महिला अधिकारकर्मी जश्मिन ओझालाई भेटेर आफ्नो सबै कथा सुनाउँदै न्यायको याचना गरेको अडिओ पनि हामीसँग सुरक्षित थियो ।

समाचारले तत्काल भाइब्रेसन ल्याइहाल्यो । पहिलेझैं पल शाहले तुरुन्तै गायिकालाई प्रभावमा पारिहाले । दुवैले सँगै बसेर एउटा युट्यूव च्यानलमार्फत नेपाल प्रेसको समाचार खण्डन गरे । गायिकाले पलसँग आफू रिलेसनसीपमा नरहेको बताइन् ।

अदालती भाषामा एउटा शब्दावली चर्चित छ- होस्टाइल । यो भनेको कुनै पिडितलाई धाकधम्की, दबाब वा प्रभावमा पारेर बयान फेर्न लगाउनु वा पीडकको पक्षमा उभिन लगाउने काम हो । आफू पल शाहबाट पिडित भएँ भनेर दुख पोखेको दुईदिनपछि नै अन्तर्वार्ता दिएर पीडितले केही नभएको अभिनय गर्दा उनलाई होस्टाइल बनाइएको प्रष्ट भयो । उक्त अन्तरवार्ताले हाम्रो समाचारको विश्वसनीयतमा प्रश्न उठ्यो नै, त्योभन्दा पनि पिडितमाथि थप शोषण हुन सक्ने खतरा देखियो । यसर्थ सम्पादकीय टिममा लामो छलफलपश्चात हामीले अडिओ सार्वजनिक गर्ने निर्णय गर्‍यौं ।

सेलिब्रिटीहरूको अघिपछि छायाँ झैं दौडिने युट्यूवरहरू अस्तिसम्म पल प्रकरण थाहा नपाएझैं गरिरहेका थिए । तर, पलविरुद्ध जाहेरी परेदेखि उनको बचाउमा युट्यूवर व्यापक सल्बलाएका छन् । तनहुँ जिप्रका अगाडि बसेर पल-पलको अपडेट दिइरहेका छन् । नयाँ-नयाँ ‘खुलासा’ गरिरहेका छन् । विभिन्न पात्रहरूलाई उभ्याएर पीडितको विगत खोतल्दै उनको बदनामी गर्ने काम भइरहेको छ ।

फागुन ९ गते ‘समीक्षा अधिकारीको बयानः पल शाहबाट यसरी पीडित भएँ’ शीर्षकमा समाचार र अडिओहरू सार्वजनिक गरियो । समाचार पोष्ट भएको आधा घण्टापछि गायिकाले फोन गर्दै अडिओ हटाइदिन बिलौना गरिन् । आफूलाई अप्ठेरो पर्ने भन्दै पीडितले नै आग्रह गरेपछि अडिओ‌ हटाउन कर लाग्यो । पीडितको बयान र पल शाहले पीडितसँग सम्बन्धको स्वीकारोक्ति गरेको अर्को अडिओ दुवै हामीले हटायौं । तर, यसबीचमा धेरैले नेपाल प्रेसबाट डाउनलोड गर्न भ्याइसकेका थिए । केही घण्टामै अडिओ भाइरल भयो । त्यसपश्चात नै पल काण्डले उग्ररूप लिएको हो ।

अडिओ भाइरल भएपछि पल शाहले स्टाटस लेख्दै आफूविरुद्ध केही व्यक्तिहरूले गायिकालाई प्रयोग गरेको आरोप लगाए । अडिओमा सुनिएको आवाज आफ्नो भएकोमा समेत उनले आशंका व्यक्त गरे । पलको सो स्टाटस आएपश्चात गायिकाले फेरि एकपटक कानूनी लडाइँमा जाने निर्णय लिएकी हुन् । यसपटकको निर्णय चाहिँ साँच्चिकै निर्णायक बन्यो ।

नायिका पुजा शर्मा बलत्कारको मुद्दा खेपिरहेका व्यक्तिको तस्बिर अंकित टिसर्ट लगाएर हल-हलमा पुगिन् र रुवाबासी गरिन् । वरिष्ठ अभिनेत्री करिश्मा मानन्धरले सामाजिक सञ्जालमा पललाई सहानुभूति दिँदै लेखिन्- बलियो बन, तिम्रो साथमा भगवान् हुनुहुन्छ । तनहुँमा युवा-युवतीहरूले पल शाहलाई न्याय देऊ भन्दै र्‍याली नै निकालिरहेका छन् । लाजमर्दा दृष्यहरू हुन् यी ।

गत फागुन १० गते पीडित मोबाइल स्वीच अफ गरिवरी आफ्ना दिदी-भिनाजुसहित काठमाडौंबाट हायस चढेर जाहेरी दिन जान हिँडेको सूचना प्राप्त भयो । राति करिब नौ बजे उनीहरू जिप्रका तनहुँ पुगेका थिए । तर, प्रहरीले बुबाको पनि सनाखत हुनुपर्ने बताएर फर्काइदियो । भोलिपल्ट कास्कीबाट गायिकाका बुबा आए । यसअघि कास्की प्रहरीमा दिन तयार गरेको जाहेरीलाई नै थोरै सम्पादन गरेर त्यसमा बुबालाई हस्ताक्षर गराइयो । छोरीमाथि जबर्जस्ती करणीको विवरण पढेर एक बाबुले कसरी जाहेरीमा हस्ताक्षर गरे होलान्, कल्पना गर्दा पनि मुटु चिसो हुन्छ ।

पीडितले जाहेरी दर्ता गरेसँगै यस प्रकरणले ठूलो ट्वीस्ट लियो । पक्राउ पुर्जी जारी भएपश्चात केही दिन फरार भएका पल शाहले अन्ततः प्रहरीमा आत्मसमर्पण गरिसकेका छन् । र, यतिबेला समाज उनको पक्ष र विपक्षमा विभाजित छ । देशको राजनीतिक उथलपुथललाई नै ओझेल पार्ने गरी पल शाह प्रकरण चर्चामा आएको छ । टिकटक हेर्ने हो भने त ८० प्रतिशत कन्टेन्टहरू उनीहरूमाथि केन्द्रित छन् ।

दबाइएको समाचार र आरोपीको बचाउ

सेलिब्रिटीहरूबीच अफेयरका मसिना हल्लाहरू पनि तुरुन्तै मिडियामा भाइरल हुने गरेका छन् । तर, पल र नाबालिग गायिकाको यति ठूलो स्क्यान्डल आश्चर्यजनकरूपमा लामो समयसम्म गुचपचुप रह्यो । कलाकार र चलचित्र पत्रकारहरूबीच व्यापक चर्चाको विषय भइसक्दा पनि यो समाचार बन्न सकेको थिएन ।

अहिले गायिकाको पक्षमा कडा पैरवी गरिरहेका सञ्चारमाध्यमका समाचारकक्षभित्रै दबाइएको थियो यो प्रकरण । मनोरञ्जन क्षेत्रमा कलम चलाउने वा टेलिभिजनमा फलाक्ने पत्रकारहरू गायिकाको जाहेरी पर्नुअघिसम्म समाचार लुकाउन तल्लिन थिए । वास्तवमा नेपालका फिल्म पत्रकार पत्रकारिताबाहेक सबैचिज गर्दारहेछ र समाचारबाहेक सबैथोक लेख्दारहेछन् । सबै पत्रकारलाई भन्न खोजिएको होइन, तर मुल प्रवृत्ति यही नै देखियो ।

युट्यूवरहरूको त झन् के कुरा गर्ने ? सेलिब्रिटीहरूको अघिपछि छायाँ झैं दौडिने युट्यूवरहरू अस्तिसम्म पल प्रकरण थाहा नपाएझैं गरिरहेका थिए । तर, पलविरुद्ध जाहेरी परेदेखि उनको बचाउमा युट्यूवर व्यापक सल्बलाएका छन् । तनहुँ जिप्रका अगाडि बसेर पल-पलको अपडेट दिइरहेका छन् । नयाँ-नयाँ ‘खुलासा’ गरिरहेका छन् । विभिन्न पात्रहरूलाई उभ्याएर पीडितको विगत खोतल्दै उनको बदनामी गर्ने काम भइरहेको छ ।

यस्तै कन्टेन्ट हेरे आमदर्शकले पनि पीडितलाई गाली वर्षाइरहेका छन् । गायिकामाथि नानाथरिका लाञ्छनाहरू लगाउन थालिएको छ । खासगरि टिकटकमा उनलाई लाञ्छित गरी अत्यन्तै आपत्तिजनक भिडिओहरू पोष्ट भइरहेका छन् । पिडितका लागि होइन, पीडकका लागि न्यायको माग भइरहेको छ । पलले लत्याएकी अर्की एक पूर्वप्रेमिकाले पनि ‘जस्टिस फर पल शाह’ भन्दै पोष्ट गरेको भेटियो ।

पल शाह गलत देखिँदादेखिँदै पनि धरै मानिसहरू उनीप्रति सहानभूति किन दर्शाइरहेका छन् ? यो विचारणीय प्रश्न हो । पलको पक्षमा बोलिरहेका सबै उनका डाइहार्ड फ्यान हुन् भन्न पनि मिल्दैन । पहिले उनको नामै नसुनेकाहरू धेरैले अहिले उनीप्रति सहानुभूति देखाइरहेको पाइन्छ । यसका खासगरी दुई कारण छन् । पहिलो पुरुषवादी चिन्तन र दोस्रो नेपालको त्रुटीपूर्ण कानूनी व्यवस्था । पुरुषवादी चिन्तन नयाँ कुरा होइन र रातारात परिवर्तन गर्न सम्भव पनि छैन । तर, कानूनी व्यवस्थाका सन्दर्भमा चाहिँ तत्काल विमर्श आवश्यक छ ।

नायिका पुजा शर्मा बलत्कारको मुद्दा खेपिरहेका व्यक्तिको तस्बिर अंकित टिसर्ट लगाएर हल-हलमा पुगिन् र रुवाबासी गरिन् । वरिष्ठ अभिनेत्री करिश्मा मानन्धरले सामाजिक सञ्जालमा पललाई सहानुभूति दिँदै लेखिन्- बलियो बन, तिम्रो साथमा भगवान् हुनुहुन्छ । तनहुँमा युवा-युवतीहरूले पल शाहलाई न्याय देऊ भन्दै र्‍याली नै निकालिरहेका छन् ।

लाजमर्दा दृष्यहरू हुन् यी । अदालतमा पुगिसकेको मुद्दामा आरोपिकै पक्षमा न्याय मागिनु दुर्लभ घटना पनि हो । फ्यानहरूले दर्शाउने सहानुभूतिलाई नजरअन्दाज गर्न सकिएला, तर चर्चित सेलिब्रिटीहरूले नै अदालतको फैसला आउनुअघि आरोपीप्रति सार्वजनिक पक्षधरता देखाउनुलाई विडम्बना नै मान्नुपर्ने हुन्छ ।

पीडितविरुद्धका ‘प्रमाण’

आफूमाथि जाहेरी दर्ता भएसँगै पलले सामाजिक सञ्जालमा केही अडिओहरू सार्वजनिक गरे । पीडितलाई केही व्यक्तिहरूले प्रयोग गरेको ती अडिओबाट पुष्टि हुने उनको दाबी छ ।

पलले सार्वजनिक गरेको अडिओमा गायिकालाई दुर्गेश थापा, सरोज वलीलगायतका व्यक्तिहरूले ‘गाइड’ गर्दै विभिन्न छलफल गरिरहेको सुनिएको छ । शारीरिक सम्बन्धको प्रमाण सिर्जना गरेर पीडितसँग विवाह गर्न पललाई वाध्य पार्ने रणनीतिमा त्यो छलफल केन्द्रित देखिन्छ । पलका फ्यानहरूले यसलाई आफ्नै साथीले पललाई पिठ्यूँबाट छुरा घोपेको अर्थमा व्याख्या गरिरहेका छन् ।

पलभन्दा अगाडि पनि गायिका एक पुरुषसँग रिलेसनसीपमा रहेको भन्दै विभिन्न व्यक्तिका अन्तर्वार्ता आएका छन् । एकसाथ ६ वटा गर्लफ्रेन्ड बनाउने पलको बचाउमा उभिनेहरूले नै गायिका पहिले पनि अफेयरमा रहेको कुरालाई उछाल्न खोजेका छन् ।

यद्यपि सार्वजनिक भएका अडिओ वा ‘खुलासा’ हरूले पलमाथि लागेको आरोप भने पखालिने होइन । न त यसले उनलाई कानूनीरूपमा नै बलियो बनाउँछ । यो मुद्दामा अदालतले हेर्ने भनेको दुईवटा मात्रै पक्ष छन् । पहिलो पीडित नाबालिग हुन् कि होइनन् । दोस्रो पलले पीडितसँग शारीरिक सम्बन्ध राखेका हुन् या होइनन् । यी दुवै पक्षबाट पीडितको मुद्दा बलियो छ ।

पछिल्लो समय पलनिकटका व्यक्तिहरूले उनको उमेरमा प्रश्न उठाउन थालेका छन् । नागरिकतामा पीडितको जन्ममिति २०६२ साल, साउन ३ गते उल्लेख छ । त्यस आधारमा उनी १७ वर्ष मात्र भएकी छन् । घटना हुँदा उनी १६ वर्षकी थिइन् । यदि पलका वकिलले नागरिकतामा उल्लेखित मिति झूटो रहेको र सहमतिमै सम्बन्ध राखेको प्रमाणित गर्न सकेको खण्डमा मात्रै पललाई उन्मुक्ति मिल्न सक्छ ।

नाबालिगको उमेर हद पनि बहसको विषय हो । सामान्यतया ‘टिन एज’ काटिसकेकाहरुले ‘यौन सम्वन्ध’ को अर्थ र महत्व राम्ररी बुझेका हुन्छन् । आजकाल १८ वर्षपुग्दासम्म धेरै किशोर-किशोरीहरू प्रेममा परिसकेको पाइन्छ । उनीहरूमध्ये थुप्रैले आपसी सहमतिमा शारीरिक सम्बन्ध पनि राख्छन् । यद्यपि कानूनले कुनै पनि पुरुषलाई १८ वर्षमुनिको महिलासँग सेक्स गर्ने छुट दिएको छैन ।

अभियोगबाट बच्ने अर्को उपाय भनेको शारीरिक सम्बन्ध नै नभएको पुष्टि गर्नु हो । यो पलका निम्ति झन् चुनौतिपूर्ण छ । सार्वजनिक भएका अडिओबाटै शारीरिक सम्बन्ध लगभग पुष्टि हुन्छ । अदालतले अडिओलाई पनि प्रमाणका रूपमा स्वीकार्छ नै ।

पलका लागि तेस्रो र अन्तिम उपाय भनेको पीडितलाई फेरि प्रभावमा लिएर अदालतमा बयान बदल्न लगाउने हो । गायिकाले अदालतमा बयान फेरेर आफूहरूबीच शारीरिक सम्बन्ध नरहेको बताइन् भने पललाई केही राहत मिल्न सक्छ । तर, यस्तो मुद्दामा बयान फेर्दा जाहेरीकर्तामाथि नै सजाय हुन सक्ने कानूनका जानकारहरू बताउँछन् । पीडितको तर्फबाट बुबाले जाहेरी दिएको हुँदा अदालतले उनलाई झूटो जाहेरी दिएको आरोपमा सजाय सुनाउन सक्छ ।

गायिकाले मोलेको ‘जोखिम’

१७ वर्षकै उमेरमा गायिकाले निकै कठीन परीक्षा दिनुपरेको छ । वास्तवमा भन्नुपर्दा पलविरुद्ध जाहेरी दिने निर्णय लिँदा उनी आफ्नो उर्बर करिअर नै दाउमा लगाउने जोखिम मोलेकी छन् । कलाकारितामा उनका निम्ति आगामी दिनहरू कठिन हुन सक्छन् । उनको चरित्रलाई पनि निकै ड्यामेज गरिएको छ । यस्तो बेला उनलाई परिवार, आफन्त मात्र होइन, समाजले दिने साथ पनि निकै महत्वपूर्ण हुन्छ । मानसिकरूपमा बलियो भइनन् भने यो परिस्थितिसँग डटेर मुकाबिला गर्न सक्ने छैनन् ।

पीडित कमजोर पृष्ठभूमिबाट माथि उठेकी कलाकार हुन् । विशिष्ट प्रतिभाका कारण कलिलै उमेरमा ख्याति आर्जन गरिन् । तर, करिअरमा फोकस गर्नुपर्ने बेला अफेयरहरूमा जेलिन पुग्नु र फिजिकल रिलेसनसीपबाट जोगिन नसक्नु उनको कमजोरी भयो । पलसँगको प्रेममा पनि उनी अत्यधिक क्रेजी बनिन् । रूप र कलाले भरिपूर्ण उनी जोसुकैका लागि ड्रिम गर्ल हुन सक्छिन् । तर, उनले आफ्नै भ्यालु नबुझेर पललाई पाउन मरिहत्ते गरिरहिन् । फलस्वरूप बारम्बार ‘म्यानुपुलेट’ भइरहिन् ।

आफूलाई माया गर्दैन भनेर बुझिसकेपछि उसँग जबर्जस्ती सम्बन्ध गाँसेर के प्राप्त हुन्छ ? विश्वास तोडिइसकेको अवस्थामा कागजले जोड्ने सम्बन्धले के उनी खुशी रहन सक्थिन् ? यो न उनले बुझिन् न अरुले बुझाइदिए । दुर्गेश र सरोज वलीहरूले उनलाई पलसँग जबर्जस्ती जोडिनभन्दा पनि अलग हुन प्रेरित गरेको भए हुन्थ्यो । अफेयरमा भन्दा करिअरमा फोकस गर्न सल्लाह दिएको भए हुन्थ्यो ।

कानूनमा समीक्षा आवश्यक

पल शाह गलत देखिँदादेखिँदै पनि धरै मानिसहरू उनीप्रति सहानभूति किन दर्शाइरहेका छन् ? यो विचारणीय प्रश्न हो । पलको पक्षमा बोलिरहेका सबै उनका डाइहार्ड फ्यान हुन् भन्न पनि मिल्दैन । पहिले उनको नामै नसुनेकाहरू धेरैले अहिले उनीप्रति सहानुभूति देखाइरहेको पाइन्छ । यसका खासगरी दुई कारण छन् । पहिलो पुरुषवादी चिन्तन र दोस्रो नेपालको त्रुटीपूर्ण कानूनी व्यवस्था । पुरुषवादी चिन्तन नयाँ कुरा होइन र रातारात परिवर्तन गर्न सम्भव पनि छैन । तर, कानूनी व्यवस्थाका सन्दर्भमा चाहिँ तत्काल विमर्श आवश्यक छ ।

पछिल्ला धेरै घटनाक्रमहरूले नेपालको बलात्कारसम्बन्धी कानूनमा पुनरावलोकनको खाँचो देखाएका छन् । बलात्कार एउटा ठूलो अपराध हो र यसमा कडा कानून चाहिन्छ भन्नेमा दुईमत छैन । तर, अपराधको गम्भीरताअनुसार सजायको व्यवस्था हुनुपर्छ । कसैलाई प्रेममा पारेर, सहमतिमा सम्बन्ध राख्नु र भौतिक बल प्रयोग गरी जबर्जस्ती सम्वन्ध राख्नु धेरै फरक कुरा हुन् । सहमतिमा गरिएको सहवास पनि जबर्जस्ती करणीको रूपमा स्थापित हुन सक्ने विद्यमान कानून त्रुटीपूर्ण रहेको विज्ञहरू बताउँछन् ।

‘अहिलेको कानूनअनुसार एउटी महिलाले कुनै पुरुषलाई आफ्नै प्रस्तावमा यौन सम्वन्ध राखेर पछि बलात्कारको मुद्दामा जेल हालिदिन सक्छिन्,’ दुई दशकदेखि वकालत गरिरहेका एक कानूनव्यवसायीले पंतिकारसँग भने ।

हालैमात्र एउटा सामूहिक बलात्कार काण्ड मिडियामा आएको थियो । काठमाडौंमा नै आफूलाई केही युवकले सामूहिक बलात्कार गरेको भनेर प्रहरीमा जाहेरी दिइन् र युवकहरू पक्राउ परे । जबकि ती महिला पेशेवर यौनकर्मी भएको र पैसाका लागि सम्वन्ध राखेको प्रहरी अनुसन्धानले देखाएको छ । तर, कानूनअनुसार ती युवाहरू १५ वर्ष जेल जानसक्ने सम्भावना छ । अहिले उनीहरू पुर्पक्षका लागि थुनामा छन् । क्षणिक मोजमस्तीका लागि महिलासँगको सहमतिमा नै यौनसम्वन्ध राख्दा उनीहरूको जीवन तहसनहस भएको छ । विदेश जान काठमाडौं आएका उनीहरू जेलमा सड्न पुगेका छन् ।

नाबालिगको उमेर हद पनि बहसको विषय हो । सामान्यतया ‘टिन एज’ काटिसकेकाहरुले ‘यौन सम्वन्ध’ को अर्थ र महत्व राम्ररी बुझेका हुन्छन् । आजकाल १८ वर्षपुग्दासम्म धेरै किशोर-किशोरीहरू प्रेममा परिसकेको पाइन्छ । उनीहरूमध्ये थुप्रैले आपसी सहमतिमा शारीरिक सम्बन्ध पनि राख्छन् । यद्यपि कानूनले कुनै पनि पुरुषलाई १८ वर्षमुनिको महिलासँग सेक्स गर्ने छुट दिएको छैन । त्यो सीधै बलात्कारमा दर्ज हुन्छ । मुलुकी अपराध संहिता २०७४ ले १८ वर्षमुनिको किशोरीसँग सहमतिमै गरिएको सहवासलाई पनि बलात्कार मान्छ । यस्तोमा प्रेम टुटेसँगै महिलाले चाहिन् भने पुरुषलाई सहजै बलत्कारमा फसाउन सक्छिन् । ‘मन मिलुञ्जेल चमत्कार छुट्टिएपछि बलात्कार’ को भाष्य जबरजस्त स्थापित हुनुको कारण यही हो ।

पल शाहको प्रकरणले समग्र नेपाली कलाकारिता क्षेत्रलाई नै क्षति पुर्‍याउन सक्ने खतरा देखिएको छ । पछिल्लो समय कलाकारितामा शिक्षित र सम्भ्रान्त परिवारका युवा-युवतीहरूको बढ्दो आकर्षण थियो । तर, अब भविष्यमा धेरै बाबुआमाहरूले आफ्ना सन्तानलाई यो क्षेत्रमा लाग्न निरुत्साहित गर्न सक्ने चिन्ता बढेको छ ।

‘आपसी सहमतिमा र जबर्जस्ती राखिएको सम्बन्धमा उही सजाय हुने व्यवस्था गरिनु हास्यास्पद हो,’ एक कानूनविद् भन्छन्, ‘यसमा तत्काल सुधार आवश्यक छ ।’

२०२० आएको मुलुकी ऐनमा नाबालिगको उमेरहद १४ वर्ष थियो । २०३४ सालमा उक्त मुलुकी ऐनमा संसोधन गरी उमेरहद १६ वर्ष पुर्‍याइयो । २०७२ सालमा नयाँ संविधान आएसँगै २०७४ सालमा ल्याइएको मुलुकी अपराध संहितले अनावश्यकरुपमा अझै २ वर्ष बढाएर १८ वर्ष कायम गरेको हो । कानून कडा बनाउने नाममा उमेरहद बढाउँदै जाँदा धेरै युवाहरू सानो गल्तीका कारण जेलमा सड्न थालेका छन् ।

जाहेरीको हदम्याद अर्को बहसको विषय हो । बलात्कारजस्तो घटनामा तत्काल जाहेरी दिन कानूनले प्रोत्साहन गर्नुपर्छ । बारदात भएको लामो समयपछि पनि जाहेरी दिन सकिने व्यवस्था उचित होइन ।

यस्तो कानूनी प्रावधानले बलात्कारका घटनामा ब्ल्याकमेलिङदेखि मिलापत्रसम्मका सम्भावनाहरुलाई बढावा दिएको छ । खराब नियत भएका महिलाले सँधैभरि पुरुषलाई ब्ल्याकमेलिङ गरिरहन सक्ने भए । अनि वास्तविक बलात्कारमा पुरुषले प्रमाण मेटाउनका लागि यथेष्ट समय हुने भयो । धेरै समयअगाडि भएको घटनामा प्रहरीलाई अनुसन्धान गर्न पनि कठिन हुन्छ ।

पल शाहको हकमा कुरा गर्दा उनको ‘प्लेब्वाई’ चरित्र उदांगो भइसकेको छ । उनले विवाहको आश्वासन दिएर धेरै युवतीसँग सम्वन्ध राखेको देखिन्छ । तर, बाहिरिएका सबै प्रमाणहरु हेर्दा पल र गायिकाबीच सहमतिमा नै सम्वन्ध कायम भएको धेरैले अनुमान गरेका छन् । त्यही भएर उनलाई ‘प्ले व्वाई’ माने पनि ‘बलात्कारी’ कै संज्ञा दिन चाहिँ धेरै मानिसहरु तयार छैनन् । कानूनले जे परिभाषा गरे पनि आम बुझाइमा ‘बलात्कार’ भनेको भौतिक बल प्रयोगबाट जबरजस्ती राखिने यौनसम्वन्ध नै हो । ललाइफकाइ गरेर, प्रेममा पारेर वा अन्य प्रलोभन देखाएर राखिएको सम्वन्धलाई बलात्कार मान्न नेपाली समाज हिच्किचाइरहेको छ ।

न्यायको सिद्दान्त के पनि हो भने, गल्ती जति हो त्यति नै सजायको व्यवस्था हुनुपर्छ । पलका हकमा यदि १-२ वर्षको मात्र जेल सजाय पाउनसक्ने सम्भावना रहेको भए सायद उनको पक्षमा यति ठूलो सहानुभूति उर्लिने थिएन । तर, १२ वर्षको जेल सजाय उनको गल्तीको तुलनामा चर्को हुने धेरैले महसुस गरेका छन् । सफलताको शिखर उक्लिरहेका बेला १२ सम्म वर्ष जेलमा बिताउनुपर्यो भने उनको करिअर समाप्त हुने, परिवार विचल्लीमा पर्ने कुराले पनि धेरैलाई भावुक बनाएको हुनसक्छ ।

कानून संशोधन नहुँदासम्म विद्यमान कानूनकै आधारमा अदालतले फैसला गर्ने हो । कानूनमा स्पष्ट सजाय किटान गरिएको हुँदा यसमा न्यायमूर्तिहरूले स्व:विवेक प्रयोग गर्ने ठाउँ पनि खासै हुँदैन । त्यसैले पल शाहले कम्तीमा १० वर्ष जेलजीवन बिताउनुपर्ने सम्भावना टड्कारो देखिन्छ ।

कलाकारिता क्षेत्रमा नलागोस् दाग

पल शाहको प्रकरणले समग्र नेपाली कलाकारिता क्षेत्रलाई नै क्षति पुर्‍याउन सक्ने खतरा देखिएको छ । पछिल्लो समय कलाकारितामा शिक्षित र सम्भ्रान्त परिवारका युवा-युवतीहरूको बढ्दो आकर्षण थियो । तर, अब भविष्यमा धेरै बाबुआमाहरूले आफ्ना सन्तानलाई यो क्षेत्रमा लाग्न निरुत्साहित गर्न सक्ने चिन्ता बढेको छ ।

खराब र असल पात्रहरू त हरेक क्षेत्रमा हुन्छन् नै । फरक यत्ति हो कि कलाकारिता क्षेत्रलाई धेरैले पछ्याउने भएकाले यहाँभित्रका विकृतिहरू पारदर्शी हुन्छन् । सबैले थाहा पाउँछन् । तर, यदि आफू असल छ र सही बाटोमा हिँडेको छ भने तपाईंलाई कसैले पनि हिलो छ्याप्न सक्दैन । यही घटनाका आधारमा सिंगै कलाकारिता क्षेत्र विकृत छ भन्ने आमबुझाइ नबनोस् । नारायण गोपालदेखि मह जोडीसम्म यही क्षेत्रले जन्माएको हो ।