दुर्व्यवहार प्रकरणको अर्को पाटो : सरिता तिवारीको प्रतिरोध कि प्रतिशोध ?

काठमाडौं । एउटै राजनीतिक/दार्शनिक धाराको वकालत गर्ने अत्यन्त निकटस्थ दुई अभियन्ता यतिवेला अवाञ्छित विवादमा आमनेसामने भएका छन् । चितवनकी सरिता तिवारीले पर्वतका यमबहादुर क्षेत्री उर्फ संगीत स्रोतामाथि लगाएको यौन दुर्व्यवहारको आरोपले कथित आलोचनात्मक चेतको उर्बरभूमिमा ठूलै प्रकम्पन उत्पन्न भएको छ ।

पाठकलाई थाहै होला, यो यस्तो धार हो जसले आफूहरुबाहेक देशका सबैलाई प्रतिगामी र बर्जुवामात्र होइन, उत्पीडक र स्त्रीद्वैषी पनि देख्छ । उत्पीडित वर्गको लागि आवाज उठाउने, सामाजिक न्यायको वकालत गर्ने ठेकेदारी आफूहरुसँग मात्रै भएको ठान्छ । यो शिविरमा वाम आन्दोलनका बाइप्रडक्टदेखि प्रजातान्त्रिक धाराका कुण्ठा र अराजकताका शिकारीहरु पनि वेलावेला सहकार्य गर्न पुग्छन् ।

विदेशी परियोजनाको जूठोपुरो खाएर उनीहरुकै एजेन्डाहरुको भारी बोकेका तथा राष्ट्रियता र देशभक्तिको कुरा गर्नेहरुलाई खोक्रो राष्ट्रवादी भन्दै धारेहात लगाउन बानी परेका कथित फरक चेतवाला अतिक्रान्तिकारीहरु यही धारभित्र गोलबन्द छन् । आज यही धारका दुई प्रतिनिधिले एक–अर्कालाई तरवार उज्याउनु एउटा ननिको दृश्य हो ।

सरिता र संगीतले एउटै वैचारिक जगमा टेकेर उग्र विचारधाराहरुमार्फत वाम वृत्तमा आफ्नो स्पेस बनाउन खोजिरहेका थिए । मूलधारको पत्रकारितामा लामो समयदेखि सक्रिय संगीत विगतमा चारित्रिक दाग लागेका व्यक्ति होइनन् । राजनीतिक रूपमा जस्तो चिन्तनले ग्रस्त भए पनि साहित्यमा उनी एक खँदिला प्रतिभा हुन् । उनको व्यक्तिगत स्वभाव पनि सरल, शालिन र मिजासिलो रहेको निकटस्थहरु बताउँछन् । त्यसैले उनीमाथि लगाइएको आरोप नजिकका साथीभाइका निम्ति आश्चर्यजनक थियो ।

सरिता तिवारीले फेसबुक लाइभमा आएर जसरी आफूलाई पीडित र संगीतलाई पीडक भनेर चित्रण गरेकी छन्, यो प्रकरण त्यति स्ट्रेटफरवार्ड पनि देखिँदैन । सरितामाथि अनगिन्ती प्रश्न उठाउने ठाउँहरु उनी स्वयंकै बयानले दिएका छन् ।

सरिताले भनेअनुसार उनी चितवनबाट किताब सम्पादनको कामका लागि काठमाडौं आएकी थिइन् । संगीतसँग उनको थापाथलीतिर भेट भयो । संगीतले आफ्नो डेरामै गएर बस्ने प्रस्ताव राखेपछि उनी सहजै तयार भइन् । संगीतकी पत्नी काठमाडौं बाहिर छिन् भन्ने सरितालाई थाहा थियो । र, पनि पहिल्यैदेखिको घनिष्टतासँगै एक–अर्कालाई दिदी–भाइ सम्बोधन गर्ने भएकाले एउटा विवाहित पुरुषको कोठामा गएर सुत्न अप्ठेरो मानिनन् भन्ने मानौं एकछिनलाई ।

सरिताले भनेअनुसार त्यस रात संगीतले कुनै पनि असहज व्यवहार गरेनन् । उनीहरु फरक कोठामा सुते । तर, भोलिपल्ट बिहान आफू ब्युँझेर ओछ्यानमा पल्टिरहँदा संगीत पनि आएर छेउमै पल्टिएको सरिताको भनाइ छ । यसलाई उनले पहिलो दुर्व्यवहारको रुपमा व्याख्या गरेकी छन् ।

सरिताका अनुसार छेउमा पल्टिए पनि संगीतले उनीमाथि त्यसवेला ब्याड टच गरेका थिएनन् । तर पनि एउटा परपुरुष नजिकै आएर पल्टिँदा आफू स्तब्ध बनेको र तत्काल ओछ्यानबाट उठेर हिँडेको सरिताले बताएकी छन् । महिला सुतिरहेको ओछ्यानमा पुरुष आएर पल्टिनुलाई यौन दुर्व्यवहार मान्ने वा नमान्ने आफ्नो ठाउँमा होला । तर, त्यो स्वाभाविक व्यवहार अवश्य होइन ।

तर, त्यसपछि सरिता संगीतको कोठा छोडेर आफ्नो बाटो भने लागिनन् । न उनले संगीतलाई एक शब्द केही भनिन् । बरु त्यो दिनभरि उनीहरु सँगै हिँडडुल गरे । आफ्नै विरादरीका राजेन्द्र महर्जन र आहुतीलाई त्यसदिन सँगै भेट्न गएको सरिताले फेसबुक लाइभमा बताएकी छन् । दिनभर संगीतसँगै हिँडेर राति फेरि पनि उनकै डेरामा फर्किइन् सरिता ।

पहिलो प्रश्न यहाँ उठ्छ । यदि उनलाई संगीतबाट यौन दुर्व्यवहार भएको महसुस भएको थियो भने उनले तुरुन्तै प्रतिवाद किन गरिनन् ? संगीतको कोठा छोडेर बाटो किन तताइनन् ? अनि दिनभर ‘दुर्व्यवहारकर्ता’ सँगै हिँडडुल गरेर राति पनि उनकै कोठामा सुत्न किन फर्किइन् ? यी प्रश्नको जवाफ सरिताले दिन सकेकी छैनन् । हुन त कतिपय सोही शिविरका ब्राण्डेड फेमिनिस्टहरु त्यसवेला जे भए पनि सर्भाइभर (प्रभावित)ले भनेपछि सकियो भन्छन् ।

सरिताका अनुसार दोस्रो रातमा संगीतले उनलाई दोस्रोपटक दुर्व्यवहार गरे । कुनै बहाना गरेर आफ्नो चुरा खेलाएको, हातमा सुम्सुम्याएको र गालामा म्वाई खाएको उनको दाबी छ । दिदी भन्ने गरेकी प्रौढ महिलाको चुरा खेलाउनु र हात सुम्सुम्याउनु असामान्य क्रियाकलाप नै हुन् । महिलाको अनिच्छापूर्वक गालामा किस गरेको हो भने त्यो ह्यारेसमेन्ट नै हुन्छ । तर, यति गर्दा पनि सरिताले कुनै ठोस प्रतिकार नगरेको उनको बयानबाट झल्किन्छ ।

सरिताका अनुसार संगीतले किस गरेपछि उनले ‘हामी त दिदीभाइ हो नि’ भन्दै संगीतलाई ‘अर्को कोठामा सुत्न जाउँ’ मात्र भनेकी थिइन् । संगीत गए र उनी ढोकामा चुकुल लगाएर सुतिन् । ‘दोस्रोपटक दुर्व्यवहार’ भइसकेपछि पनि उनी संगीतकै कोठामा सुतिन् । जबकि काठमाडौंमा आफ्नो भाइको घर भएको उनले बताएकी छिन् । ट्याक्सी लिएर भाइको घरमा जान सक्थिन् । खैर, रातिउँधि त्यो जाँगर उनलाई लागेन भन्ने पनि मानौं ।

तर, गम्भीर सवाल त्यतिवेला उठ्छ कि दुईपटक ‘दुर्व्यवहार’ खेपिसकेपछि संगीतसँगको सम्बन्धमा उनले कुनै दूरी बनाउन चाहिनन् । उनीहरुको सम्बन्ध पूर्ववत रुपमा निरन्तरमात्र होइन झन् कसिलो हुँदै गयो । सरिताले आफ्नो किताब संगीतबाटै सम्पादन गराइन् । किताबमा र विमोचन कार्यक्रममा संगीतलाई असीमित धन्यवाद दिइन् । उनले पटक–पटक चितवनमा साहित्यिक कार्यक्रम गरेर संगीतलाई वक्ताको रुपमा बोलाएको आफैंले स्वीकारेकी छन् । उनीहरु धेरैवटा संस्थामा जोडिएर काम गरे ।

यतिमात्रै होइन । फोनमा आफूहरुबीच राति–राति लामालामा कुरा हुने गरेको सरिताले स्वीकारेकी छन् । सरिता मायाप्रेमका गीत गाएर संगीतलाई म्यासेन्जरमा पठाउँथिन् । त्यो पनि मध्यरातमा । उनले गाएर पठाएका दुई गीत आफ्नो मोबाइलमा अहिले पनि सुरक्षित रहेको संगीतले बताएका छन् । सरिताले पठाएकामध्ये दुई गीतका बोल छन्– माया गर्नेको चोखो माया पनि देखियो… र यो दाजुको मिर्मिरे आँखा, कस्तो मेरो बिगार्यो दिमाख…।’

यदि सरिताले आफूलाई ‘सर्भाइभर’ र संगीतलाई ‘हिंस्रक’ नै ठानेकी थिइन् भने मायाप्रेमका गीत गुन्गुनाएर रेकर्ड गर्दै ‘हिंस्रक’ लाई पठाउनुको रहस्य चाहिँ के होला ? हुन त यो प्रश्न गर्नेहरुमाथि पनि ब्राण्डेड फेमिनिस्ट र फरक चेतवाला शिविरबाट हमला हुन्छ ।

यदि सरिता उमेरले नाबालिग भएको भए, अशिक्षित वा न्यून चेतनास्तरकी भएको भए आफूमाथि भएको दुर्व्यवहार राम्ररी महसुस गर्न सकिनन् वा प्रतिवाद गर्नुपर्छ भन्ने सोच आएन होला भन्ने मान्न सकिन्थ्यो । तर, त्यस्तो होइन । त्यसवेला उनी ३० वर्ष नाघिसकेकी परिपक्व महिला थिइन् ।

सुशिक्षितमात्र होइन, कानूनको विद्यार्थीसमेत थिइन् । यस्तै घटनामा परेकाहरुलाई कसरी प्रतिवाद गर्ने भनेर काउन्सिलिङसमेत गर्थिन् । तर, आफूमाथि भएको कथित यौनहिंसाको प्रतिवाद गर्न, कानूनी उपचारमा जान उनलाई के कुराले रोक्यो प्रश्न अनुत्तरित छ ।

सरिताले कतिवेला आएर संगीतविरुद्ध आफूलाई उभ्याइन् भन्ने पनि उत्तिकै महत्वपूर्ण छ । उनले त्यतिबेला दुर्व्यवहारको विषयलाई खोस्रिइन् जब अन्य विषयमा संगीतसँग उनको विवाद उत्पन्न भयो । प्रसंग थियो सरिताले कान्तिपुरमा लेखेको एउटा लेख । उक्त लेखमा उनले कार्ल मार्क्सलाई ‘बलात्कारी’ संज्ञा दिएकी थिइन् ।

जनता र देश अनि पार्टीको लागि केही उल्लेख्य काम गर्नका दुःखले झुण्ड जम्मा भएर बुद्धिविलास गर्ने वामपन्थीहरुको वृत्तमा उक्त लेख निकै विवादित बनेको थियो । आहुतीलगायत केही वामपन्थी विद्वानले खण्डन लेख नै लेखेका थिए ।

आफ्नो लेख विवादमा आएपछि सरिताले आफूलाई ‘प्रतिरक्षा’ मा लेख लेख्न आग्रह गरेको संगीतको भनाइ छ । सरिताले पनि घुमाउरो तवरले यसलाई स्वीकारेकी छन् । तर, उनको चाहना संगीतले पूरा गरेनन् । उनी स्वयम् सरिताको लेखमा असहमत थिए । त्यसपछि सरिता र संगीत दुवै संलग्न रहेको मार्क्सवादी मोर्चा नामको संगठनले सरितामाथि कारबाही गर्यो । त्यसमा उनले संगीतलाई दोषारोपण गरिन् । उनले संगीतविरुद्ध फायर खोलेको त्यही वेलादेखि हो । एउटा लेखका कारण संगीतसँग सम्बन्ध बिग्रिएपछि बल्ल उनले यौन दुर्व्यवहारको विषयलाई खोस्रिइन् र विभिन्न मानिसहरुलाई सुनाउन थालिन् । सरिता स्वयंकाे भनाइबाट यो पुष्टि हुन्छ ।

सरिताले यस मामलामा आफूलाई असहयोग गरेको भन्दै विभिन्न व्यक्तिहरुलाई आरोपित गरेकी छन् । जसमा सोही शिविरका खगेन्द्र संग्रौलादेखि मानुषी यमी भट्टराईसम्म छन् । यदि आफ्नो बिरादरीभन्दा बाहिरका पात्रहरु यसमा मुछिएको भए यी व्यक्तिहरुले पक्कै माइतीघर मण्डलामा धर्ना दिन पुग्थे । तर, दुवै पात्र आफ्नै ग्याङका भएपछि उनीहरुले घटनालाई ढाकछोप गर्न र सल्टाउनतिर लागेका थिए । उनीहरुले सरिताको आरोपमाथि संशय प्रकट गर्नु अस्वाभाविक थिएन । तर, यस्तै केसमा अरु व्यक्ति मुछिँदा कसरी आँखा चिम्लेर नारा लगाउने थिए भन्ने सम्भवतः अहिले मनन गरिरहेका होलान् ।

आरोप लागेजस्तो संगीत नैतिक रुपमा पतित नै थिए भने यसको पहिलो अनुभूति उनको श्रीमतीलाई हुनुपर्थ्याे । सरिताभन्दा अघि वा पछि अरु पनि यस्ता घटनाहरु भएका हुनसक्थे । तर, डेढ दशकअघि विवाह गरेकी श्रीमती अहिले पनि आफ्नो श्रीमानलाई गलत देखिरहेकी छैनन् । उनले फेसबुकमा लामो स्टाटस लेख्दै श्रीमानको बचाउ गरेकी छिन् । उनले स्टाटसमा उल्लेख गरेका केही सन्दर्भ मननयोग्य छन् ।

संगीतकी पत्नी बन्दना ढकालका अनुसार सरिता उनीहरुको कोठामा रात बस्ने गरी जाँदा उनी काम विशेषले पोखरामा थिइन् । त्यसवेला सरितासँग बन्दनाको पनि राम्रो मित्रता थियो । बन्दना कोठामा नभएको थाहा पाउँदापाउँदै पनि सरिता उनको कोठामा सुत्ने गरी जान तयार भएकी थिइन् । तर, सरिताले आफ्नी साथी बन्दनालाई ‘तिम्रो कोठामा जाँदैछु’ भनेर फोन गरिनन् । संगीतले नै आफूलाई ‘सरिता कोठामा आउँदैछिन्’ भनेर जानकारी गराएको बन्दनाले बताएकी छन् ।

त्यस घटनापछि सरिता र बन्दनाको पनि पटकपटक भेटघाट र सहकार्य भयो । सरिताको किताब विमोचनमा बन्दनाले नै एंकरिङ गरेकी थिइन् । तर, कुनै पनि दिन सरिताले आफू उनीहरुको कोठामा गएर दुई रात सुतेको कुरा चुहाएकी थिइनन् । यसबाट गलत नियत संगीतको थियो वा सरिताको भन्ने प्रश्न उठ्छ । यदि थिएन भने दुवैको थिएन भनेर पनि अर्थ्याउन सकिन्छ । संगीतको गलत नियत थियो भने श्रीमतीलाई जानकारी नदिन पनि सक्थे भन्ने कोणबाट पनि प्रश्न उठाउन सकिन्छ ।

बन्दनाले अरु पनि केही तथ्य उजागर गरेकी छन् । जसअनुसार सरिताले संगीतलाई आफूसँग भारत घुम्न जाने प्रस्ताव गरेकी थिइन् । संगीत जान पाएनन् । भारत पुगेर उनले ‘वी आर मिसिङ यू’ भनेर म्यासेज पठाएकी थिइन् । उक्त म्यासेज संगीतको मोबाइलमा अझै रहेको बन्दनाले बताएकी छन् ।

यतिमात्र होइन । महावीर विश्वकर्माले लेखक आहुतीसँग रेडियोका लागि गरेको ‘प्रेम संवाद’ को एक अंश पनि सरिताले संगीतलाई म्यासेन्जरमा पठाएको बन्दनाले बताएकी छन् । ‘विवाह र प्रेम फरक हुन्, विवाह कसैसँग भए पनि अरुसँग प्रेम गर्न सकिन्छ भन्ने आशयको थियो त्यो अडियो क्लिप’ बन्दनाले लेखेकी छन् ।

यसरी ‘माया गर्नेको चोखो माया पनि देखियो…’ बोलको गीत र विवाहेत्तर प्रेमको वकालत गर्ने अडियो क्लीप पठाउनुले संगीतप्रति सरिताको विशेष अनुराग झल्किन्छ । यस्तो अनुराग एकतर्फी थियो वा दुईतर्फी, उनीहरु नै जानून् ।

सरिताको दोगला चरित्र त यसबाट पनि उजागर हुन्छ कि आफूलाई मार्क्सवादी भनेर चिनाउने उनले मार्क्सलाई नै बलात्कारी भनेर लेख लेखिन् । यसले उनी आफ्नो विचार प्रवाहका लागि होइन, ‘एटेन्सन सिकिङ’का लागि लेख्छिन् भन्ने देखिन्छ ।

लाइभमा आएर एउटी महिलाले रोनाधोना गरेपछि सहानुभूति उनीतिर सोहोरिने नै भयो । तर, आँशु सधैं सत्य हुँदैन । सबै प्रश्नको जवाफ आँशु होइन । । र, हरेक घटनामा पुरुष गलत हुँदैनन् । यस घटनामा यदि चारित्रिक प्रश्न उठाउने हो भने त्यो संगीतमाथि मात्र होइन, सरितामाथि पनि उठ्नसक्छ ।

यावत् पृष्ठभूमि र दुवै पक्षका बयानहरु हेर्दा सरिताले ‘प्रतिरोध’का अभियन्ता संगीतमाथि लगाएका आरोप प्रतिरोधका लागि नभएर ‘प्रतिशोध’का निम्ति भएको आशंका उब्जिएको छ । यदि प्रतिशोध नै साँध्ने हिसाबले आधारहीन रुपमा यौन दुर्व्यवहारको आरोप लगाएकी हुन् भने यसबाट एउटा पुरुषको जीवन र उर्बर करिअर तथा उसको परिवारको प्रतिष्ठामा हुनसक्ने क्षतिको कसले पूर्ति गरिदिने ?