घरघडेरी बेचेर कृषि कर्ममा होमिएका वीरबहादुरको वीरताको गाथा

मंगलबारे (संखुवासभा) । गुराँसको राजधानी भनेर चिनिन्छन् तेह्रथुम, संखुवासभा र ताप्लेजुङ जिल्लाका तीनजुरे ,मिल्के र जलजले (टिएमजे) क्षेत्र । टीएमजेको गेटवे टाउन हो तेह्रथुमको वसन्तपुर । मध्यपहाडी राजमार्ग हुँदै पुगिने वसन्तपुर बजारबाट गुफापोखरी जाने बाटोमै १८ किलोमिटर हाराहारी दूरीमा छ मंगलबारे बजार ।

यही बजारनजिकै संखुवासभाको मादी जाने बाटैमा छ ठूलो ऐराङको महाहिमालय कृषि तथा जडिबुटी उत्पादन प्रालिको मुख्यालय । ३०० रोपनी भन्दा बढी जग्गामा फैलिएको यो व्यवसायिक क्षेत्रबाट कञ्चनजंगा, मकालु मात्रै होइन, प्रोपाइटर वीरबहादुर कार्कीको मेहनत र सफलताका शिखर पनि देखिन्छ ।

गाँउलेले खिसी गरेको कृषि सपनालाई बहुराष्ट्रिय कम्पनीले पत्यायो

कोशी-पहाडी क्षेत्रका चिनिएका व्यापारी वीरबहादुर कार्कीको व्यापारिक मुकाम तेह्रथुमको जिरिखिम्ती बजारमा थियो । कार्की तराई हुँदै आएका दैनिक उपभोग्य सामान ग्रामीण बजारमा बेच्ने र पहाडका उत्पादन तराई पठाउँथे । २०७२ बाट सोच फेर्दै उनले कृषि उत्पादनको व्यापार सुरू गरे ।

मंगलबारे बजारसँगैको जग्गामा केही गर्न खोज्दा गाउँलेले अन्यत्र व्यवहार बिगारेर गाउँमा फर्क्यो भन्नसमेत भ्याएको उनी सुनाउँछन् । ‘यहाँ २०७२ ताका कृषि गर्ने कुरा चल्दा एउटा गोठ र जंगल मात्रै थियो’, कार्कीले नेपाल प्रेससँग भने ।

गाँउलेले वीरबहादुरको कुरा काट्न थाले । वीरबहादुरले पाखाका पोथ्रापोथ्री र बेकामे बिरुवा काट्न थाले । २०७३ असार २१ मा त उनले कम्पनी नै दर्ता गरे ।

वीरबहादुरले कृषि व्यवसाय सुरू गरेको ६ वर्ष पूरा भएको छ । अहिले उनी किलोमा होइन क्वीन्टलमा आफ्नो उत्पादन बिक्री गर्न थालेका छन् । जस्तै, बन्दाकोपी औसतमा ३० ट्याक्टर बेच्छन् उनी । एक ट्याक्टरको मूल्य बन्दाकोपीको साइज र गुणस्तरअनुसार ४० हजारदेखि एक लाखभन्दा बढीसम्म छ । त्यस्तै आलु १५० क्वीन्टलसम्म बेच्छन् । सतुवा, लौठसल्ला, अर्गेलीजस्ता खेती पनि छ उनको । नेपाली कागज बनाउन प्रयोग हुने अर्गेलीको बिक्री भने कोरोना महामारीपछि बन्दजस्तै छ । खस्रेदेखि सिँगाने मालिङ्गोसम्म वीरबहादुरको कृषि फर्मको आकर्षण हुन् ।

कार्कीले चिराइतोको उत्पादनमा त फड्को नै मारेका छन । बहुराष्ट्रिय कम्पनी डाबर नेपालले बर्षको ४० टन किन्नेगरी उनीसँग सम्झौता गरिसकेको छ । यही असार १ गतेबाट लागू सम्झौता अनुसार डाबर नेपालको उद्योग सिमरासम्म चिराइतो पुर्‍याउने उनले बताए ।

‘संखुवासभाको डिभिजन वन कार्यालयको माध्यमबाट डाबरको कुरा आयो’, वीरबहादुरले भने, ‘छलफललाई सम्झौतासम्म लगेर औपचारिक रूप दिन छ महिना लाथ्यो ।’

कृषि उद्यममा बहुराष्ट्रिय सम्झौता आएपछि सहज भएको बताउँदै उनले भने, ‘यो सम्झौताले मलाई मात्रै हैन संखुवासभाको उत्पादनलाई समेत धेरै राम्रो सन्देश दिएको छ ।’

छोरा, श्रीमतीलगायत परिवारका तीन सदस्य, तीन स्थायी कर्मचारी र मौसमी ज्यालादारी कर्मचारीबाट चलेको आफ्नो कम्पनीको सफलतालाई उनी संघर्ष र मेहनतको फलको संज्ञा दिन्छन् ।

परम्परागत कर्ममा आधुनिक स्पर्श

संखुवासभाको उम्लिङमा जन्मिएका वीरबहादुर कार्कीको बाल्यकालको ध्यान पढाइमा धेर खेतिपातीमा थोर भएर बित्यो । तर, खेतिपातीको मेलेमेसो पारिवारिक विरासतकै आधारमा पाए । जुन पूरा गर्न अहिले ५३ वर्षको उमेरमा उनी जोडतोडले लागेका छन् । उनको परम्परागत ज्ञानलाई आधुनिक स्पर्श दिँदैछन् छोरा इन्द्रले । काठमाडौंको टेक्सास इन्टरनेसनल कलेजमा वाणिज्यशास्त्र र नोबेल कलेजमा कम्युटर पढेर इन्द्रले बाबुको कृषि कर्मलाई प्रालि दर्ता गरेर व्यवसायीकरणको सोच ल्याए । बारीका गरोमा ट्याक्टर पुर्‍याउनेसम्मका यान्त्रीकरणको अवधारणा पनि उनकै हो ।

‘छोराका साथीहरू यूरोप, अमेरिकादेखि अस्ट्रेलिया पुगेका छन् तर छोराले आफ्नै गाउँठाउँमा कृषि क्षेत्रमै सुरूदेखि नै आफूलाई सक्रिय गराएको छ’, वीरबहादुरले छोराको कृषि क्रेज बारे सुनाए ।

घरघडेरी बेचेर कृषि कर्ममा

सरकार र विभिन्न दातृ निकायबाट अनुदानको कुरा आउनासाथ रातारात कृषकको जन्म भएका उदाहरण निकै छन् । अनुदान पाइने लोभमा ‘नक्कली’ फर्म खडा गरेर आफन्त, परिवार, नातागोता र आसेपासेका नाममा थालिएका व्यवसाय रकम पाएसँगै लथालिंग भएका छन् । तर, यी सबैका अपवाद हुन् वीरबहादुर ।

उनले तेह्रथुमको म्याङ्लुङ नगरपालिकास्थित जिरिखिम्ती बजारको घर ८० लाख हाराहारीमा बेचे । इटहरीको बजारनजिकैको घडेरी ६० लाखजतिमा बेचे । त्यही पैसा उनले कृषि कर्ममा लगाएका छन् । घरघडेरी, र सुरूको व्यापार बेचेका उनी परिवारसहित अहिले कृषि र जडिबुटीजन्य वस्तुको उत्पादनमा दत्तचित्त भएर होमिएका छन् ।

उनको यो व्यवसायलाई सरकारी निकायको भने प्रवर्द्धनात्मक सहयोग छ । डिभिजन वन कार्यालय संखुवासभाले जडिबुटी भण्डारण गर्न भवन बनाउन सहयोग गरेको छ । संखुवासभाकै कृषि ज्ञान केन्द्रले सिमेन्टेड पोखरी निर्माणमा र बुसकटर, मिनि टिलरजस्ता केही औजार खरिदमा ७५ प्रतिशत अनुदान दिएको छ ।

कृषिमा पशुपालन र पर्यटन जोड्दै

वीरबहादुरले आफ्नै कृषि उद्यममा पछिल्लो समयमा कुखुरा र खसीबोका पनि थपेका छन् । गाई पाल्ने सुरसारमा पनि छन् उनी ।

‘कृषि र पशुपालन अत्यन्तै निकट कर्म रहेछ’, कार्की भन्छन्, ‘कृषिलाई आवश्यक मल पशुपालनबाट आउने र पशुलाई आहारा पनि कृषिबाट आउने भएकोले यो आफैँ जोडिने कुरा रहेछ ।’

नेपालप्रेससँग उनले अर्को दीर्घकालीन योजना पनि सुनाए त्यो हो- कृषि पर्यटन । यो योजना वीरबहादुरका छोरा इन्द्रको हो । टीएमजे क्षेत्रको डिलमै भएको यो फर्मलाई फार्मस्टेसहितको कृषि पर्यटनमा जोड्न गृहकार्यमा जुटेका छन् उनी ।

‘टीएमजे हेर्न हजारौँ आउँछन्, हिँउ पर्ने समयमा हिँउ खेल्न आउनेहरू उत्तिकै हुन्छन, अझ शैक्षिक भ्रमण गर्नेहरू पनि त्यत्तिकै । यी सबै कुराले फार्मस्टेको सम्भावना राम्रो छ । हाम्रा मौलिक उत्पादनहरू यहीँ बजार ल्याउन पनि यो आवश्यक छ ’, , वीरबहादुरका छोरा इन्द्रले बताउँछन् ।

कृषिका दुःख- कमजोर पूर्वाधारदेखि बजारको प्रत्याभूति अभावसम्म

६ वर्षमै उत्पादन र बजारीकरणमा फड्को मारेका वीरबहादुरका दु:ख पनि टन्नै छन् । भनेको बेला मल पाइँदैन । बोराको साढे पाँच सयका दरले संखुवासभा सदरमुकाम खाँदबारीदेखि महँगो ढुवानी भाडा तिरेर ट्याक्टरका कुखुराको सुली ल्याउँछन् उनी । गुफापोखरीसम्मका डाँडाकाँडाका विभिन्न गोठबाट प्रतिबोरा साढे दुई सय रूपैयाँसम्म हालेर मल मल ओसार्छन् । गाउँमा कृषि कर्म गर्ने दक्ष र पर्याप्त कामदारको अभाव त छँदैछ ।

सबै उत्पादनको बजारको प्रत्याभूति नहुनु र पक्की सडक नहुँदा पनि सकस नै छ । खरायो, घोरल, मृग, दुम्सीलगायतका आसपासका जंगली जीवजन्तुले पनि उत्तिकै सताएको उनको भनाइ छ ।

बोटबिरुवाको स्याहारचाकरका समस्या सुनाउँदै वीरबहादुर भन्छन्, ‘परीक्षामा हरेक प्रश्नको उत्तर छोटो भएपनि सही उत्तर दिँदा अंक आउँछ । यहाँ त अंकले मागेको भन्दा धेरै लामो उत्तर लेख्दा पनि (परिश्रम गर्दा) आउनुपर्ने जत्ति आउँदैन ।’

समस्यासँग जुध्ने र नयाँ अवसर लिनेमा वीरबहादुर खप्पिस छन् । उनले २०५४ मा हुलाकको स्थायी सरकारी जागिर छोडेर व्यापारमा पूर्णकालीन समय लागे । विगत डेढ बर्षबाट उनी व्यापार छाडेर कृषि उद्यममा लागेका छन् ।

कुनै कारण पुनः कृषि कर्म छोडेर अन्त लाग्ने संभावना कत्ति छ भन्ने नेपाल प्रेसको प्रश्नमा वीरबहादुरले भने, ‘५३ वर्ष पुगे । अबको सम्पूर्ण कर्म कृषिमै हुनेछ । कृषिमै आनन्द छ । कृषि नै दीर्घकालीन छ ।’