सामाजिक सञ्जाल तताउनेमात्रै हाम्राे जिम्मेवारी हाे त ?

#…justicefor…

यसरी जुनसुकै घटना र हिंसामा कोही कसैबाट पीडा खेपेकी वा खेपेको र कुनै घटनाको शिकार भएकी वा भएको पीडितको न्यायका लागि ह्यास ट्याग जस्टिस (#…justicefor…) ले सामाजिक सञ्जाल निकै तात्ने गर्छ । फेसबुक, इन्स्टाग्राम, ट्विटर, टिकटक खोल्नासाथ सबैले कसैका लागि बारम्बार न्यायको ढोका ढकढकाएको देखिन्छ ।

हामी जस्ता सामान्य व्यक्तिदेखि समाज अनि देश-विदेशमै नाम चलेका समाजसेवी, कलाकार, मोडल, स्वास्थ्यकर्मी, पत्रकार, शिक्षक वा अन्य कर्मचारी जोसुकैले यसरी आवाज उठाएको देखिन्छ कि मानौं पीडित र पीडितका परिवारले कानूनी प्रक्रियाबाट भोलि नै न्याय पाइहाल्छन् । अनि पीडकले आफ्नो कर्तुतअनुसारको सजाय पाउँछन् । तर, के यस्तो भएको छ त ?

फेरि प्रश्न उठ्नसक्छ सामाजिक सञ्जालमा आवाज उठाउनु गलत हो ?

सामाजिक सञ्जाल निकै राम्रो माध्यम हो । यहाँ धेरैका आवाज सुनिन्छन् । साँच्चै भनौं त आजको दिनमा बोल्ने माध्यम नै सामाजिक सञ्जाल हो । यहाँ धेरै घटनाहरुको पर्दाफास सामाजिक सञ्जालबाटै पनि भएका छन् । यसकै सहयोगबाट धेरै राम्रा कामहरु नभएका अनि नहुने पनि होइनन् । तर, के यो पीडित र उसको पीडाका लागि सामाजिक सञ्जालमा उठाइएका आवाज वास्तवमै सुन्नुपर्नेले सुनेका हुन्छन् त ?

आजको दिनमा बोल्ने माध्यम नै सामाजिक सञ्जाल हो । यहाँ धेरै घटनाहरुको पर्दाफास सामाजिक सञ्जालबाटै पनि भएका छन् ।

सुन्नुपर्ने कसले हो ?

यदि कुनै पनि घटना वा हिंसाको शिकार कोही हुन्छन् भने उसले सबैभन्दा पहिलो साथ न्याय र कानुनविद्हरुको पाउनुपर्छ । तर, न्यायकर्मीहरुले साँच्चै न्याय दिन सकिरहेका हुँदैनन् । किनकि साँच्चै न्याय दिन चाहनेलाई कानूनी प्रक्रियाका लागि बारम्बार झुलाएको देखिन्छ । सजिलै हुने समाधानमा पनि अनेकौं समस्या निम्त्याइएको पाइन्छ । अब सोचौं, समाधान गर्ने निकायले समाधान गर्नसक्ने अनेक बाटो हुँदाहुँदै पनि सामाजिक सञ्जालका आवाज नजरअन्दाज गरेर अनेकौं बहानाको फाइलमात्रै किन थुपारिरहेको छ ?

यदि एक महिला साँच्चै पीडित छन् भने महिलाका लागि यहाँ धेरै निकाय छन्, आयोग छन्, संघसंस्था छन् । संसदमा अनि कुर्सीमा महिलाहरु छन् । अझ भनौं हामी अनि देशकै अभिभावक छन् महिला राष्ट्रपति । तर, उनीहरुलाई देखेर लाग्छ कि सामाजिक सञ्जाल उनीहरुबाट निकै टाढा छ । या त देशमा दिनदिनै हिँडडुल गर्ने हरेक महिला सुरक्षित छिन् ।

आजसम्म बोल्नुपर्ने निकायले न्यायका नाममा भाषण ठोकेका छन् । प्रेस मिटबाट पहल गरेर बाटो देखाएका छन् । अनि विज्ञप्तिबाट काम गरिरहेको र गर्नेमात्रै बताएका छन् ।

यदि पहल नै गरिएको हुँदो हो त वर्षौंदेखि न्याय नपाएका फाइलहरु पेन्डिङमा हुँदैनथे होला । सबै युवायुवती हिँड्दा एउटा डर बोकेर हिँड्नुपर्दैनथ्यो होला । पीडा पाए तापनि न्यायका लागि बारम्बार छटपटिनुपर्दैनथ्यो होला । हाम्रो आवाज साँच्चै हरेक कुर्सीले सुन्थे पनि होला । तर, यो आजसम्म नभएको अनि हुन नसकेको कुरा हो ।

सामाजिक सञ्जालमा आवाज उठाउने केबल सामान्य तथा आम जनतामात्रै हुँदैनन् । ठूलै पहुँच भएकाले पनि हरेक दिन कहीकतै कोहीकसैको लागि बोलिरहेका हुन्छन् । तर, यो सामाजिक सञ्जालमा मात्रै सीमित छ कि अन्यत्र पनि केही पहल गरिएको होला ?

सामाजिक सञ्जालमा आवाज उठाउने केबल सामान्य तथा आम जनतामात्रै हुँदैनन् । ठूलै पहुँच भएकाले पनि हरेक दिन कहीकतै कोहीकसैको लागि बोलिरहेका हुन्छन् ।

वास्तविक पीडितलाई भेटेर यथार्थ जानेर र बुझेर आफू स्वयंले उनको न्यायको लागि केही पहल गरे कि गरेनन् ?

कुनै बेला पीडितले पीडाका बावजुद समाजले दिइरहेको नराम्रा उपनामलाई सामाजिक सञ्जालमा मात्रै नभई समाजकै अगाडि गएर यसलाई चिर्न खोजे कि खोजेनन ?

मनोपरामर्श जोकोहीले चाहन्छ । यस्तो अवस्थामा राम्रो परामर्श दिने व्यवस्था गरियो कि गरिएन ?

नियम, कानून बुझेको, पब्लिक फिगर भएको, जसको आवाज देश-विदेश जता नि सजिलै पुग्नसक्छ, उनले कानूनी रुपमा अनेक फाइल र विज्ञप्तिहरु दिन वा पहल गराउने प्रयास गरे कि गरेनन् ? आदि प्रश्न महत्वपूर्ण छन् ।

यदि वास्तवमै कोहीबाट यस्तो पहल गरिएको छ भने त्यो पहल सम्मानजनक अनि सराहनीय हो । यति गर्दागर्दै पनि न्याय नपाइनु र न्याय नदिनु कसैको आवाज र पहलको सरासर अपमान हो, न्यायको अपमान हो, स्वयं कानूनको अपमान हो । तर, केबल सामाजिक सञ्जालका अक्षर अक्षरमै सीमित हुने हो भने त्यो आवाजको अनि उनीहरु जस्ता व्यक्ति बोल्नु जायज हो कि होइन ?

नत्र लेख्नमात्रै भए त हामी सामाजिक सञ्जालमा ‘न्याय’ सजिलै लेखिदिन्छौं । तर, न्यायले पनि निसाफ पाउँदैन यहाँ ।

लेख्नु, बोल्नु र भोग्नुमा निकै फरक हुन्छ । लेख्नु र बोल्नु अगाडि हामी पनि मनन गरौं न । हामीले लेखेपछि कसको लागि के पहल गर्‍यौं, हाम्रो आफ्नै घर अनि हामी रहने समाजका मान्छेको दृष्टिकोण कस्तो छ ? उनीहरुले सबैलाई सुरक्षित महसुस गराएका छन् कि छैनन्, हाम्रै साथी, हाम्रै दाजुभाइ, दिदीबहिनी अझै भनौं स्वयं आफूले मलाई अनि तपाईं स्वयंलाई हेर्ने नजर जस्तै गरी सबैलाई एउटै नजरले हेर्छन् कि हेर्दैनन् ? हामी आफैं हेर्छौं कि हेर्दैनौं ?

नत्र लेख्नमात्रै भए त हामी सामाजिक सञ्जालमा ‘न्याय’ सजिलै लेखिदिन्छौं । तर, न्यायले पनि निसाफ पाउँदैन यहाँ । एक दिन, एक हप्ता, एक महिना या त दुई महिना ‘न्याय’ले केबल सामाजिक सञ्जाल रङ्गाउँछन् । थुप्रै समाचारका हेडलाइन बन्छन् । हाम्रा कन्टेन्ट बन्छन् । चियादेखि कुर्सीसम्मका छलफलका एजेन्डा बन्छन् । हाम्रो खाजाको समयको छलफलको विषय एउटा पीडित बन्छ, पीडक बन्छ । हाम्रो क्लासमा टिचरहरुको एउटा लेसन बन्छ ।

तर, सामाजिक सञ्जालमात्रै तात्छन् । हामी यतिकै तात्छौं । तात्नुपर्ने निकाय मौन हुन्छन् । बोल्नुपर्ने, न्याय दिने न्यायालय शून्य हुन्छन् । पीडितले हाम्रो दैनिकीमा धेरथोर ठाउँ लिन्छन् । तर, केही समयपछि सामाजिक सञ्जाल सेलाउँछ । हाम्रा फेसबुक र इन्स्टाका स्टोरी हराउँछन् । लेखिएका अक्षरहरु मेटिन्छन् या त अन्य नयाँ अक्षरले त्यो ‘न्याय’ पछाडि धकेलिन्छ । हामीले पनि पीडित बिर्सन्छौं ।

हाम्रा २-४ दिनका न्यायको माग र न्यायका हेडलाइन हराउँछन् भने लेख्नु र बोल्नुको अर्थ रहन्न । किनकि हामी लेख्छौं र बोल्छौं । तर, वास्तवमै लेख्नुपर्ने लेख्नलाई कलम देख्दैन र बोल्नुपर्नेले बोल्नलाई ठाउँ खोज्दैन । या त खोज्नै चाहँदैन । यदि खोजिहाले पनि अनेकौं झन्झट खेप्छ ।

अन्ततः हाम्रो परिवर्तन हुन नसकेको समाज त्यस्तै, न्याय पाउन नसकेको पीडित उस्तै ।