ब्यालेट विद्रोह : मन्दिर बाहिर किन बज्यो घण्टी ?

चुनावको मौन अवधि सुरु हुने चरणमा लेखक तथा सम्पादक सुधीर शर्माले छोटो ट्विट गरे । उनले लेखे, ‘यस पटकको चुनावमा चितवनबाट बगेको तातो हावाले ठूला दलहरुको समानुपातिक समीकरणमा कति र कस्तो प्रभाव पार्दैछ, अबको रोचक प्रतीक्षा हुनेछ ।’

चितवन क्षेत्र नम्बर २ का प्रत्यक्ष उम्मेदवार तथा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका अध्यक्ष रवि लामिछानेको सभाको विशाल जनलहर र देशभर त्यही पार्टीको बलियो समानुपातिक मतको सम्भावनाको संकेत थियो शर्माको । अहिलेको चुनावी दिनको बुथहरुमा देखिएको दृश्यले यो लहरलाई केही संकेत गरेको छ । संकेत मेलै मतदान गरेको केन्द्रमा पनि देखियो ।

इटहरी वडा नम्बर ४ को मतदान केन्द्रमा म बिहान पुग्दा चुनावी भीड धेरै लामो थिएन । यस अगाडि इटहरी वडा नम्बर ४ मै चार पटक मतदान गरिसकेको मलाई आइतबारको चुनावी भीड अत्यन्तै सानो लाग्यो । सरासर गएर आफ्नो लाइनमा जाने । क्रम संख्या हेर्ने । पालो कुर्ने । आएपछि चार मतपेटिकाका क्रमशः संघ र प्रदेशका प्रत्यक्ष र समानुपातिक मत दर्ज गर्ने । यत्ति गर्न अघिल्लो चुनावमा बढो चर्को भएको थियो । यो चुनावमा हाइसन्चो भयो ।

चुनावी भीडभाड कम भए पनि घण्टी चुनाव चिह्नको भने रोचक भीड देखियो । मपछि मत हाल्न आएका मैले नामले नचिनेका तर आँखाले नियमित चिन्दै आएका एक भाइले प्रदेशसभाको मतपत्र देखाउँदै कानमा सोधे, ‘दाइ यो मतपत्र त नक्कली जस्तोे छ ।’

मैले ‘किन’ भनेर सोध्न नपाउँदै उनले भने, ‘यसमा घण्टी छैन । अगाडिका दुवैमा थियो ।’ मैले हाँस्दै भने, ‘प्रदेशमा प्रत्यक्ष र समानुपातिक दुवैमा घण्टीले मान्छे उठाएकै छैन ।’

मैले यत्ति भनेर हाँसेपछि भाइ पनि हाँसे ।

लामो समय काम गरेकाहरुलाई ठूला पार्टीले मूल्यांकन गरेको छैन । आफूभन्दा पछि आएकाहरुलाई धेरै अवसर दिइएकोमा ती दलका नेता-कार्यकर्ताहरु रुष्ट छन् । उनीहरुले आफ्नो असन्तुष्टिको अभिमत घण्टीमार्फत बजाएका छन् ।

हिजो सुनसरी क्षेत्र नम्बर २ (१) को यो माहोलमा ती भाइ जस्ता मतदाताहरु सबै थिएनन् । उनीहरु प्रदेशमा आआफ्नो दलमा भोट गरेर समानुपातिकमा घण्टीलाई दिन खोज्नेहरु भेटिए । इटहरी वडा नम्बर ६ जुन सुनसरी क्षेत्र नम्बर ३ मा पर्छ, त्यहाँ भेटिएका कांग्रेसका चिनिएका एक अगुवा कार्यकर्ताले समानुपातिकमा घण्टीलाई मत हालेको खुलेर भने । सार्वजनिक मिडियामा छाप्न भने नमानेका उनले समानुपातिकमा मत हाल्नुको कारण भने, ‘चुनाव जित्न आँट नभएका दाजुभाउजूहरुलाई जिताउने हाम्रो जिम्मा हैन नि, चेत्नुपर्‍यो नि !’

इटहरी वडा नम्बर ५ को मतदानस्थल बाहिर भेटिएका इटहरी एमालेका एक चिनिएका नेता भन्दै थिए, ‘धन्न प्रदेशमा घण्टीले उम्मेदवार बनाएन । नत्र प्रदेशमा हामीलाई धेरै तनाव हुनेरहेछ । मैले आफ्नै श्रीमतीलाई घण्टीमा हाल्नबाट रोक्न सकिनँ ।’

सुनसरी क्षेत्र नम्बर २ र ३ का चुनावी केन्द्रहरुमा भएका यस्ता कुराका मिल्दाजुल्दा कुराहरु देशभरबाट आएका छन् । कुनै वेला रवि लामिछानेले पार्टी बनाएर पार लाग्दैन भन्नेहरुले अहिले लामिछानेकै पार्टीले समानुपातिकमा राम्रो मत ल्याउने अनुमान गर्न थालेका छन् । सामाजिक सञ्जालका पोस्टहरुलाई केही आधार मान्ने हो र चुनावी केन्द्रमा मैले देखेका दृश्य र संवादहरुलाई मथ्ने हो भने यत्ति चै भन्न सकिन्छ घण्टीले समानुपातिकमा सम्मानजनक मत ल्याउनेछ ।

धेरैले २०७० सालमा राप्रपा नेपालले ल्याएको समानुपातिक मतसँग अहिलेको घण्टीको तुलना गरेका छन् । तर, राप्रपा र स्वतन्त्र पार्टीको मत परिपाटीमा धेरै फरक छ । राप्रपालाई हिन्दू देश बनाउन हार्डलाइनरहरुले मतदान गरेका थिए । युवाहरुमा खासगरी प्रगतिशील भन्न चाहनेहरुले राप्रपालाई मतदान गरेका थिएनन् । सानो आयतनमा रहेको हार्डलाइनर हिन्दू जमातलाई बाहेक २०७० को राप्रपा मत तान्ने खास कारण थिएन ।

इटहरी एमालेका एक चिनिएका नेता भन्दै थिए, ‘धन्न प्रदेशमा घण्टीले उम्मेदवार बनाएन । नत्र प्रदेशमा हामीलाई धेरै तनाव हुनेरहेछ । मैले आफ्नै श्रीमतीलाई घण्टीमा हाल्नबाट रोक्न सकिनँ ।’

यद्यपि, राप्रपा सरकारदेखि संविधान निर्माणसम्म एक महत्वपूर्ण शक्ति बनेको थियो । त्यसैको बलमा कमल थापाले उपप्रधानमन्त्रीसम्म हुन पाएका थिए । अझ रोचक त कट्टर राजावादी मुद्दा बोकेको दलका अध्यक्ष थापाले संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक सांविधान बनाउन सक्रिय सरकारको उपप्रधानमन्त्री बन्न पाएका थिए ।

मूलधारका दलहरुबाट वाक्कदिक्क भएका मतदाता तथा कार्यकर्ताहरुले अहिले घण्टीलाई गरेको मतको अनुमान हेर्दा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टी अबको सत्ता मेकिङ र ब्रेकिङ खेलमा एक महत्वपूर्ण शक्ति हुने अनुमान गर्न सकिन्छ । घण्टीले नसोचेको मत ल्याउने सम्भावनाका मूलतः चार कारण छन् ।

एक, मूलधारका दलहरुमा आएको मतदाताको विकर्षण । कम्युनिष्ट र कांग्रेस नै नेपालका मूलधारका दल हुन् । उनीहरुकै राज्यसत्तामा बलियो पकड छ । उनीहरुसँग रुष्ट विशाल जमात पनि छ । जो मूलधारका दलहरुले समाजका हरेक अवयवहरुमा लादेको दलतन्त्रबाट आजित छन् । दलको झुण्डमा नमिलेकैले जागिर खान अयोग्य भएकाहरु त्यसमा पर्छन् । दलहरुको लोगो मिलेकै आधारमा खराबलाई पनि राम्रो भनेकोमा आजितहरु त्यसमा पर्छन् । त्यसमा पर्नेहरुले गणतन्त्र आएपछि दलहरुले देखाएका थोक सपनाहरु खुद्रामा पनि पूरा नभएकोमा आजित भएकाहरु पर्छन् ।

दलतन्त्रमा तनाव मान्नेहरुलाई थप तनाव नेताका श्रीमानश्रीमतीहरु विभिन्न कोटाहरुमा अन्य योग्यलाई पाखा लाएर शीर्ष स्थानमा देख्दा भएको छ । दललाई चन्दा दिएका वा दलका खास नेताको वरिपरि भएकैमा पार्टी सत्ता र राज्यसत्तामा हालिमुहाली हेर्दा भएको छ । यी सबै देखेर उनीहरुले गरेको ब्यालेट विद्रोह हो घण्टीमा मतदान ।

दललाई चन्दा दिएका वा दलका खास नेताको वरिपरि भएकैमा पार्टी सत्ता र राज्यसत्तामा हालिमुहाली हेर्दा भएको छ । यी सबै देखेर उनीहरुले गरेको ब्यालेट विद्रोह हो घण्टीमा मतदान ।

दुई, लामो समय काम गरेकाहरुलाई ठूला पार्टीले मूल्यांकन गरेको छैन । आफूभन्दा पछि आएकाहरुलाई धेरै अवसर दिइएकोमा ती दलका नेता-कार्यकर्ताहरु रुष्ट छन् । उनीहरुले आफ्नो असन्तुष्टिको अभिमत घण्टीमार्फत बजाएका छन् । कतिसम्म देखिएको छ भने त्यसलाई दिनुभन्दा बरु घण्टीलाई दिनु भनेर घरदैलो हुँदा पनि घण्टीको प्रचार बढेको थियो ।

तीन, राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीले गरेका दुई अभ्यासले युवाहरुलाई तानेको छ । उसले उम्मेदवार बनाउनु अगाडि आन्तरिक चुनाव गरेको छ । प्रत्यक्षका तोसिमा कार्कीदेखि सोबिता गौतमसम्म आन्तरिक पार्टी मत र सामाजिक सञ्जालमा धेरै मत पाएर मात्रै उम्मेदवार भएका हुन् । अमेरिकी दलहरुको जस्तो अभ्यास नेपालमा भएकोमा धेरैले मन पराएका छन् । पार्टीमा आलेकप्रिय तर नेताको आसपास भएकाले टिकट पाउने अवस्था राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीमा नभएको भन्दै युवाहरुमा त्यसले तानेको छ । पाका नेताहरुलाई भन्दा युवाहरुलाई प्रत्यक्षदेखि समानुपातिकका सबै क्लस्टरमा राखिएकाले धेरैलाई मन परेको छ । जसको अभिमत घण्टीमा परेको छ ।

चार, अध्यक्ष लामिछानेको क्रेज र सामाजिक सञ्जालको प्रयोग पनि घण्टीको मत राम्रो आउने सम्भावना भएको एक कारण हो । लामिछानेलाई मन नपराउनेको एक ताँती छ । मन पराउनेको पनि छ । मन नपराउनेको भन्दा पराउनेको संख्या ज्यादै धेरै छ । उनले आफ्ना टेलिभिजन कार्यक्रममा जनजीविकाका विभिन्न मुद्दामा खरो बोलेकाले उनले केही गर्लान् भन्ने धेरैलाई लागेको छ । त्यसैको कारण रविको क्षेत्रमा नपरेका उनका डाइहार्ड समर्थकहरुले समानुपातिकबाट मत दिएर रविलाई समर्थन गर्ने अवस्था देखिएको छ । रविबाहेकका तोसिमा कार्कीदेखि सोविता गौतमसम्मको चर्चाले थप माहोल बनाएको देखिन्छ ।

कतिपय देशमा जस्तो नेपालमा पनि विदेशका नेपालीलाई मतदान अधिकार भएको भए यो आकार झन बढेर जान्थ्यो । सामाजिक सञ्जाल प्रयोगमा अन्य दलहरुभन्दा राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको सक्रियता ज्यादा देखिएको छ । गत चुनावमा स्वतन्त्रलाई भोट गरेका तर अहिले राम्रो स्वतन्त्र उम्मेदवार नदेखेकाहरुले समेत घण्टी दल नै भए पनि मत गरेको देखिएको छ । जसले समानुपातिक मत बढाउन धेरै सहयोग गरेको छ ।