पुल नहुँदा समस्यामा नेपाल र भारतका नागरिक : पर्यावरणीय झोलुङ्गे बनाउने मेचीनगरको प्रस्ताव

काठमाडौं । मेची किनारमा रहेको झापाको मेचीनगर नगरपालिका- ४ बाहुनडाँगी दुई देशका हात्तीहरुको ओहोरदोहोर गर्ने ट्रान्जिट हो । भारतको आसामदेखि पूर्वी नेपालका हात्तीहरु यो बाटो भएर हिँड्दा बालीनाली खाएर र मान्छे मारेर तनाव दिन्छन् । मान्छेले पनि हात्तीको बाटोमा विद्युतीय तार लाएर, घर बनाएर तनाव दिन्छन् ।

बाहुनडाँगीमा हात्तीले मान्छेलाई र मान्छेले हात्तीलाई तनाव दिएकामात्रै छैनन् । यहाँ मेची नदीले दुवै देशका नागरिकलाई तनाव दिएको छ । यस्तै तनाव भोग्ने एक हुन भारतको नक्सलबारीका रामबाबु सिंह । ३८ वर्षीय सिंह नक्सलबारीमा बेच्ने दूध बाहुनडाँगी क्षेत्रबाट किनेर लान्छन् । काँकरभित्ता पुल हुँदै आउन धेरै लामो रुट पर्छ । सीधा आउजाउ गर्न पुल छैन ।

त्यसैले उनी सीधा मेची नदीको बहाब क्षेत्र हुँदै आउँछन् । यसरी उनले नेपालबाट किनेर लगेको दूध भारतमा बेच्न थालेको १८ वर्ष भयो । रामबाबु सिंहमात्रै यस्तो गर्ने एक्ला घरका सदस्य हैनन् । उनका काका शिवदयाल सिंह र बाबु रामदयाल सिंह पनि यस्तै गरेर जीवन निर्वाह गर्थे । परिवारको पुर्ख्यौली पेशा जस्तै भएको मेची नदी वारपारको व्यवसाय गर्न सजिलो भने छैन ।

रामबाबु भन्छन्, ‘बर्खाका दुई महिना धेरै दुःख हुन्छ ।’ त्यो समस्याबाट भाग्न भने सक्दैनन् रामबाबु । उनी जसोतसो नदी वारपार गर्छन् । जोखिम लिएर वारपार गर्छन् । ‘बर्खाको समयमा धेरै कहिलेकाहीं त यत्तिको पानी हुन्छ’, आफ्नो कम्मर देखाउँदै रामबाबु भन्छन्, ‘म हिँडिहाल्छु ।’

मेची नदीमा पछिल्ला वर्षहरुमा आफ्ना बाबु र काकाको समयमा जस्तो धेरै पानी नभए पनि बर्खाको समस्या भने उही भएको रामबाबुको अनुभव छ । रामबाबु जस्तै भारतका मेची नदी वारपार गरेर समस्या भोग्ने अर्का युवा हुन् शिवकुमार राजवंशी । मेची किनारको भारतीय गाउँ ताराबारीका रैथाने शिवकुमार ३० वर्षका भए । उनले भारतबाट नर्सरीका सामानहरु नेपाल ल्याएर बिक्री गरेको दशक पुगेको छ ।

उनी रामबाबु जस्तै दैनिक यात्रा नगरे पनि बर्खाको समयमा नसकिने बताउँछन् । ‘अरु काम गर्नेहरु त बर्खामा फ्लडमा पनि हिँड्छन्’, शिवकुमार भन्छन्, ‘म भने हिँड्दिनँ ।’

यो त भयो मेची पार गरेर आउजाउ गर्ने भारतीयहरुका सास्तीका केही व्यक्तिगत अनुभव । नेपालतर्फका समस्या झनै बढी छन् । बाहुनडाँगीमा हात्ती संरक्षणमा सक्रिय अभियानकर्मी शंकर लुँइटेलका अनुसार मेचीमा पुल नहुँदा दैनिक सयौंलाई समस्या भएको छ ।

‘नेपालबाट हटियामा जान्छन् । उताबाट यता पनि काम गर्न र किनमेल गर्न आउँछन्’, लुँइटेल भन्छन्, ‘दुवै देशका सरकारहरुले वेवास्ता गरेर यो समस्या आएको हो ।’

मेचीनगर नगरपालिका ४ का वडा अध्यक्ष अर्जुन कार्कीले मेचीमा झोलुङ्गे पुल धेरै पक्षबाट आवश्यक भए पनि काम नभएको गुनासो गर्छन् । दैनिक हजार हाराहारीले ओहोरदोहोर गर्ने क्षेत्रमा पुल अनिवार्य भएको कार्की बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘यो क्षेत्रमा पुल बन्दा नेपाल-भारत जोड्ने इको करिडोर बन्थ्यो । दैनिक आवतजावत गर्न र सीमा नियमन गर्न पनि धेरै सजिलो हुन्थ्यो ।’

कार्कीले आफूले सक्दो पहल भने गरेका छन् । गत मंसिर अन्तिम हप्तामा भारतको पश्चिम बंगालको राजधानी कोलकातामा भएको दुई देशको सुन्तलो महोत्सवमा समेत कार्कीले यो मुद्दा उठाए । कार्यक्रममा आएका पश्चिम बंगालका पर्यटनमन्त्री र सचिवलाई कार्कीले दुई देश जोड्ने पर्यावरणीय झोलुङ्गे पुलको प्रस्ताव गरे ।

उनले कोलकाताका नेपाली महावाणिज्य दूत ईश्वरराज पौडेललाई पनि महावाणिज्य दूतको नेशनल लाइब्रेरी रोडमा रहेको कार्यालयमै पुगेर आग्रह गरे ।

‘यो सानो बजेटमै हुने एक किलोमिटर हाराहारीको झोलुङ्गे पुल हो’, कार्की भन्छन्, ‘पुललाई मूर्त रुप दिन प्रदेशले मात्रै चासो देखाएर नहुने भएकाले संघ सरकारबाटै यसमा जोडबल गरेर काम हुनुपर्छ ।’