‘देउवाको दम्भले गठबन्धन भत्कियो, प्रतिगमन भन्दै उफ्रिएका प्रचण्ड पनि गइहाल्नु हुँदैनथ्यो’

भोजपुर टेम्केमैयुङ गाउँपालिका नागी घर भएकी नेतृ जयन्ती राई हाल नेकपा एकीकृत समाजवादीमा केन्द्रीय उपाध्यक्ष छिन् । उनी राष्ट्रियसभा सांसद पनि हुन् । २०६३/६४ को जनआन्दोलनपछि पुन:स्थापित संसद र त्यसपछिको व्यवस्थापिका संसदमा राई सांसद थिइन् । उनले देशकै पहिलो महिला जिविस उपसभापतिको परिचयसमेत बनाएकी छन् । भोजपुरको अन्नपूर्ण माविमा २०३६ सालबाट अनेरास्ववियुको राजनीति गरेकी राई एमालेनिकटको अखिल नेपाल महिला संघ (अनेमसंघ) को केन्द्रीय उपाध्यक्ष भइन् ।

एमालेमा हुँदै माधव गुटमा रहेकी उनी पार्टी विभाजनमा साथ दिएर बसिन् ।

पाँचदलीय गठबन्धन भत्किएर नयाँ समीकरण बनेसँगै नेकपा एसको अबको बाटो, सरकारमा सहभागिता वा समर्थन, एमाले, माओवादीलगायतका पार्टीसँगको एकताका विषयमा उपाध्यक्ष राईसँग गरिएको कुराकानी नेपाल प्रेसको नेपाल टकमा :-

– हिजोआज निरन्तर बैठक बसिरहनुभएको छ । के भइरहेको छ छलफल ?

स्थायी कमिटीको सकियो, पोलिटब्युरो बस्दैछौं । दुई दिन वृहत छलफल गर्‍यौं । अहिलेको यो परिस्थिति सिर्जना हुनुमा गठबन्धनमा देउवाले सबैभन्दा बढी जिम्मेवारी लिनुपर्छ । त्यसपछाडि प्रचण्ड । हाम्रो यतिबेला केही भूमिका भएन । गठबन्धनमा बेइमान त उनीहरूले गरे । हामी अब पार्टी निर्माण गरेर साँच्चिकै क्रान्तिकारी पार्टी बनाउने एउटा त्यस्तो पार्टी चाहिन्छ पनि । जनताका एजेण्डा केन्द्रित गरेर जनतामाझ जाने पार्टी चाहिएको छ । अहिलेको सरकार वामपन्थीको खोल ओडेकाहरू, राजावादी, गैरनागरिक, दक्षिणपन्थी भेला भएका छन् । यो सरकारबाट जनतामा केही आशा पनि छैन ।

– नेकपा एस सरकारमा जान तयार हो कि होइन ?

अहिले होइन ।

– जानुपर्छ भन्ने धार पनि पार्टीभित्र छ नि त ?

अहिले लतारिएर सरकारमा जाँदैनौं । सरकारमा भएकाले त्यो ढंगले सोचेका पनि छैनन् । हामीसँग औपचारिक कुरा पनि छैन । राजावादी, विखण्डनकारी, चरम अवसरवादी, गैरनागरिक र वामपन्थीको खिचडी सरकार छ । यस्तो सरकारबाट आशा त के गर्न सकिन्छ र ? राष्ट्रिय परिस्थिति पनि धरापमा छ । मुलुक संकटकालीन अवस्थामा छ । यसमा जिम्मेवार हुनुपर्छ पार्टी र नेताहरू । रविहरूको ओझेलमा परेका छन् नेता र पार्टी । यस्तो बेला सरकारमा जान तम्सिने कुरा छैन ।

एमालेभित्रै नेताहरू कुनै हालतमा समाजवादीलाई ल्याउन हुन्न भनेर बाहिरै बोलेर हिँडिरहेका छन् । सबैलाई एउटै डालोमा हालेर पनि हेर्नहुन्न हुनसक्छ एमालेमा पनि केही नेता एकताको पक्षमा छन् । तर, त्यहाँका जिम्मेवार नेताहरूको भूमिका एकता नगर्ने पक्षमै छ नि । प्रदीप ज्ञवालीकै कुरा पनि सुन्नुभो होला ।

सरकारको भूमिका कस्तो हुन्छ । गुण र दोषको आधारमा सरकारको समर्थन वा विरोध गर्ने । हामीप्रति कस्तो व्यवहार गर्छ, हाम्रो आवश्यकता ठान्छ कि ठान्दैन । राष्ट्र र जनताको लागि कस्तो बोल्छ, न्यूनतम कार्यक्रम कस्तो ल्याउँछ नियालिरहेका छौं अनि समर्थनबारे टुंग्याउँछौं । हामी सरकार र गठबन्धनविरोधी केही होइनौं । हामी लालायीत चाहिँ छैनौं ।

– एमालेसँगको एकताको विषय चाहिँ के हो ?

त्यो बिल्कुल होइन । एक/दुई वर्ष कहीँ कोहीसँग हाम्रो कार्यक्रम, सिद्धान्त, नीति ठीक छ भनेर आउँछन् भने एकताको ढोका जहिले खुल्ला छ । तर, एमाले र माओवादीसँग अहिले नै एकता हुने हल्लामात्र हो । हुँदैहुँदैन भन्ने छैन । तर, यतिबेला वातावरण सहज देखिँदैन ।

– तर, एमालेका केही नेता र माधव नेपालबीच भेटघाट त भयो नि बीचमा ?

आधिकारिक रूपमा कोही कसैले भेटेको होइन । पटकपटक यस्तो हल्ला छर्दिन्छन् । चुनावको बेला पनि एकता भइहाल्छ किन दु:ख गर्ने भन्दै भ्रम पारेर बा एकता पो भइहाल्छ कि भनेर कार्यकर्तालाई अलमल्याए । अहिले पनि हाम्रो तर्फबाट भन्दा पनि एमालेकै तर्फबाट बढी छरियो । उनीहरूको आधिकारिक कुरा पनि केही आएको छैन । राष्ट्रपति दिने भन्ने पनि हल्लामात्र हो । एमालेभित्रै नेताहरू कुनै हालतमा समाजवादीलाई ल्याउन हुन्न भनेर बाहिरै बोलेर हिँडिरहेका छन् । सबैलाई एउटै डालोमा हालेर पनि हेर्नहुन्न हुनसक्छ एमालेमा पनि केही नेता एकताको पक्षमा छन् । तर, त्यहाँका जिम्मेवार नेताहरूको भूमिका एकता नगर्ने पक्षमै छ नि । प्रदीप ज्ञवालीकै कुरा पनि सुन्नुभो होला ।

हामी पहिला शक्ति निर्माण गर्छौं । छरिएर रहेका शक्ति एकढिक्का हुन्छौं । अन्य पार्टीका साथीहरू पनि भित्रिन खोजिरहनुभएको छ उहाँहरूलाई ल्याउँछौं अब छुट्टै ढंगले जानुपर्छ । नयाँ विचार, आनीबानी सबै परिवर्तन गरेर जानुपर्छ । जनताको निम्ति बोल्ने साँच्चिकै क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट पार्टीको आवश्यक छ । हामी त्यो दिशामा अघि बढ्छौं ।

– १० सीटमा खुम्चिनुभन्दा एकता गरेर ठूलो पार्टी भई बस्नु फाइदा होइन र ?

ठूलो पार्टीको त अर्थै भएन नि । ठूलो पार्टीले मात्र काम गर्न सकिन्छ भन्ने हुँदो रहेनछ । बहुमतको सरकार हुँदा त आखिर केही गर्न सकिएन । कम्युनिष्ट आन्दोलन नै ध्वस्त गर्ने काम भयो । बहुमतको सरकार बनाएर संविधानलाई नै झण्डै सक्ने काम भयो । यो व्यवस्थालाई नै अन्त्य गर्ने काम भयो झण्डै । राम्रो विचार, असल काम गर्ने पार्टी नै जनताको मनमनमा बस्छ प्रिय पार्टी बस्छ । काम राम्रो गरेको भए रवि लामिछाने, बालेन साह किन जन्मिन्थिए त ।

– गठबन्धन भत्किनुमा क-कसलाई जिम्मेवार देख्नुहुन्छ ?

गठबन्धन टुट्नु मुख्य जिम्मेवार चाहिँ कांग्रेस नै हो । प्रतिगमन भन्दै त्यत्रो उफ्रिएका प्रचण्डलाई पनि अहिले सबै सच्चियो । पार्टी र देशको कुनै मतलब भएन । अरु पनि देखिए । गठबन्धनभन्दा बाहिर भएपनि केपी ओलीले शेरबहादुर देउवालाई प्रधानमन्त्रीमा समर्थन गर्छु भनेर भनिसकेपछि देउवा बढी ढुक्क भए । यता प्रचण्डसँग पनि साँठगाँठ पहिलादेखि नै भइसकेको थियो । प्रचण्डलाई प्रधानमन्त्री दिने नै थिए भने पहिले नै दिएको भए वामपन्थी शक्तिहरू यसरी चकनाचुर हुनेवाला थिएन । केपी ओलीले पनि आलोपालोको सहमतिअनुसार त्यतिखेरै प्रचण्डलाई दिएको भए हुन्थ्यो त्यसको सट्टा संसद विघटन गरे । त्यतिबेलै दिएको भए देश, कम्युनिष्ट आन्दोलन यति पछाडि पर्दैनथ्यो, पार्टी फुट्नेवाला थिएन । अहिले न माओवादी खुसी छ, न कांग्रेस खुसी छ ।

– गठबन्धनको एक हिस्सा भएको नाताले नेकपा एसले पनि जोगाउन सक्थ्यो नि होइन र ?

नेकपा एसकै कारण गठबन्धन यहाँसम्म आइपुगेको हो । धेरै ठूलो भूमिका निभाउनुभएको थियो अध्यक्ष माधव कमरेडले ।

– प्रचण्डले त अन्तिम समयमा आएर माधवजीले मलाई धोका दिनुभो भन्नुभयो नि ?

त्यो त गलत हो । विचरा माधव कमरेड बिरामी भएर अस्पतालमा हुनुन्थ्यो । त्यही बेला यो सबैथोक भयो । हामीले सचिवालय बसेर कतिपटक फोन गर्‍यौं । धेरै अनुरोध गर्‍यौं । प्रचण्डलाई पछि दिने पनि भएको थियो । उता एमालेसँग सम्झौता गरिसकेको रछ । प्रचण्डलाई पनि पद नभइ भएन । उनी पनि थामिएको भए धेरै राम्रो हुन्थ्यो । शेरबहादुर देउवालाई दम्भ भयो प्रधानमन्त्री र राष्ट्रपति दुवै नभई नहुने । प्रचण्डलाई पनि पदै चाहिने । हाम्रो त भूमिका खास थिएन । पछिल्लो चरणमा कसैले खोजेनन् पनि । यस्तो भइहाल्छ भन्ने पनि कसैलाई अनुमान भएन । अघिल्लो दिनसम्म सबैबीच हार्दिकता नै थियो । देउवाले पनि दिन्छु भनेकै हो तर वचन पूरा गरेको भए हुन्थ्यो । कांग्रेसमा पनि खेल्दिए धेरैजनाले ।

– स्थायी कमिटी बैठकमा झलनाथ खनालले ‘एक व्यक्ति एक पद’ को कुरा उठाउनुभएछ है ?

एक व्यक्ति एक पदको विषय पहिलेदेखि नै उठाएको हो । अहिले साँच्चै संगठन बनाउने हो भने त्यो ढंगले जानुपर्छ ।

– त्यो हुँदा त माधव नेपालले अध्यक्ष र दलको नेतामध्ये एक छाड्नुपर्छ नि हैन ?

माधव नेपाललाई मात्र जोड दिएको होइन । एउटै मान्छे विभिन्न ठाउँमा छ उनीहरूको कुरा हो । पार्टी अध्यक्ष दलको नेता हुनु त स्वाभाविकै हो । अरु पार्टीका पनि अध्यक्ष नै छन् । संसदीय दलको नेताको सवाल नै भएन अरु सबैको हकमा हो । जेएन कमरेड अध्यक्ष हुँदा पनि उहाँ नै हुनुभएको हो । माथिदेखि तलैसम्म केन्द्रीय सदस्य पनि, जनवर्गीय संगठनदेखि सबैतिर होल्ड गरेका छन् । पहिले एमालेमा पनि धेरै उठेको हो ।

ठूलो पार्टीले मात्र काम गर्न सकिन्छ भन्ने हुँदो रहेनछ । बहुमतको सरकार हुँदा त आखिर केही गर्न सकिएन । कम्युनिष्ट आन्दोलन नै ध्वस्त गर्ने काम भयो । बहुमतको सरकार बनाएर संविधानलाई नै झण्डै सक्ने काम भयो । यो व्यवस्थालाई नै अन्त्य गर्ने काम भयो झण्डै । राम्रो विचार, असल काम गर्ने पार्टी नै जनताको मनमनमा बस्छ प्रिय पार्टी बस्छ । काम राम्रो गरेको भए रवि लामिछाने, बालेन साह किन जन्मिन्थिए त ।

– वाम एकताको कुरा पनि उठिरहेको छ नि ?

त्यो त हाम्रो उद्देश्य नै हो । हामीले सक्ने गर्छौं । ६/७ वटाबीच एकता भइसक्यो । कम्युनिष्ट र वामपन्थी दुनियाँले भनेकै छन् । तर, व्यवहार चरित्र सबै हेर्ने हो । एकता भनेको एउटा पार्टी अर्कोमा जाने कुरामात्र भएन । भइदिए त राम्रो त्यति सजिलो भने छैन । अहिले कि हामी सबै स्वीकारेर जानुपर्‍यो । अहिले एमाले-माओवादीसँग एकता गर्नु भनेको हामी त्यहाँ विलय हुने हो ।

– नेकपा एस अब कुन रणनीतिमा अघि बढ्छ त ?

अब संगठन गठन र पुनर्गठनलाई व्यापकरूपमा अघि बढाउँछौं र सबै केन्द्रीय सदस्यलाई संगठन सुदृढीकरणमा परिचालन गर्छौं । बीचमा धेरै ग्याप छ । जनजीविका, जनसंघर्षका कुरा अहिलेसम्म उठेन । जुनसुकै सरकारले पनि यसलाई सम्बोधन गर्न सकेनन् । भ्रष्टाचारका विषयदेखि लिएर यी यावत् कुरालाई हामी सडकदेखि सदनसम्म लान्छौं ।

यति हुँदाहुँदै पनि हाम्रो बैठक अरु बेलाभन्दा निकै उत्साही भयो । पार्टी निर्माण गर्ने । गठबन्धनको भर पर्दै पार्टी काममा कोही लागेनन् साँच्चै भन्ने हो भने । अब संगठन बनाउन लाग्ने निचोडमा पुगेका छौं ।

हामी पहिला शक्ति निर्माण गर्छौं । छरिएर रहेका शक्ति एकढिक्का हुन्छौं । अन्य पार्टीका साथीहरू पनि भित्रिन खोजिरहनुभएको छ उहाँहरूलाई ल्याउँछौं अब छुट्टै ढंगले जानुपर्छ । नयाँ विचार, आनीबानी सबै परिवर्तन गरेर जानुपर्छ । जनताको निम्ति बोल्ने साँच्चिकै क्रान्तिकारी कम्युनिष्ट पार्टीको आवश्यक छ । हामी त्यो दिशामा अघि बढ्छौं ।