टीकाटालो र आशीर्वाद थाप्ने होड- त्यसैले जनसंगठन बन्दैछन् मकैका ढोड

केही दिनअघि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले धुलिखेलमा आयोजित जनसंगठन समन्वय संयन्त्रको प्रशिक्षणमूलक कार्यक्रममा एमालेका जनसंगठनहरु मकैको ढोड जस्ता होइन कटबाँस जस्तो हुनुपर्छ भन्नुभएको कुरा अहिले चर्चामा छ ।

एमालेका २२ वटा परिभाषित जनसंगठनका मुख्य नेता र पदाधिकारीहरुसहितको त्यो भेला आफैंमा महत्वपूर्ण थियो । अध्यक्षले सामूहिक रुपमा भन्नुभएको ढोड जस्तो होइन कटबाँस जस्तो हुनुपर्छ भन्ने सन्देशले एमाले पंक्तिलाई मात्र होइन अरु पार्टीका भ्रातृ संगठनका कार्यकर्तालाई पनि छोएको रहेछ ।

सामाजिक सञ्जालहरुमा अहिले हाम्रा मित्र संगठनका नेता-कार्यकर्ताले पनि जनसंगठनहरुलाई पार्टीले ढोड जस्ता बनाए भन्दै कटबाँस जस्तो हुनलाई आन्तरिक लोकतन्त्र फक्रिन दिनुपर्ने कुरा पनि उठाइरहेका छन् । केपी ओलीले बोल्ने हरेक पटकका कुराले देशमा बहस सिर्जना गरेकै हुन्छन्, यो पनि नहुने कुरा भएन ।

संयोग नै भन्नुपर्छ, अध्यक्ष ओलीले जनसंगठनहरुलाई कटबाँस जस्तो बलियो बन्नुपर्छ भनेलगत्तै अनेरास्ववियुले आफ्नो २३औं महाधिवेशनको मिति घोषणा गरेर जागरणको सन्देश प्रवाह गरेको छ । यसबीचमा युवा संघको पनि घोषणा भएको छ, अखिल नेपाल महिला संघ र रिटर्नी फेडरेशनहरुले महाधिवेशनको मिति घोषणा गरिसके ।

अध्यक्ष ओलीले कुन सन्दर्भमा भन्नुभएको हो, तर पछिल्लो समय एमालेका जनसंगठनहरु मकैको ढोड जस्ता भएकै हुन् । ढोड पनि कस्ता भने सुकेको मकैका ढोड जस्तै । अनेरास्ववियु, युवा संघ जस्ता जनसंगठनहरुमा यो तहको शिथिलता र अकर्मण्यता सम्भवतः एमालेको आन्तरिक जीवनमा पहिले थिएन होला ।

अध्यक्ष ओलीले कुन सन्दर्भमा भन्नुभएको हो, तर पछिल्लो समय एमालेका जनसंगठनहरु मकैको ढोड जस्ता भएकै हुन् । ढोड पनि कस्ता भने सुकेको मकैका ढोड जस्तै । अनेरास्ववियु, युवा संघ जस्ता जनसंगठनहरुमा यो तहको शिथिलता र अकर्मण्यता सम्भवतः एमालेको आन्तरिक जीवनमा पहिले थिएन होला ।

युवा संघका संस्थापक अध्यक्ष केपी ओली र अनेरास्ववियुको सफल अध्यक्ष भइसकेका शंकर पोखरेलको नेतृत्वमा आज नेकपा एमाले सञ्चालन भएका बेला ती जनसंगठनहरुको अवस्था देखेरै अध्यक्ष ओलीले धुलिखेलबाट ऊर्जा भर्न खोज्नुभएको मान्न सकिन्छ ।

मुख्य दलका मुख्य नेता जनसंगठनकै उत्पादन

संयोग नै मान्नुपर्छ नेपालका प्रमुख राजनीतिक दलका शीर्ष तहमा आज हिजोका विद्यार्थी र युवा संगठनको नेतृत्व गरेका नेताहरु पुगेका छन् । एमाले अध्यक्ष ओली युवा संघको संस्थापक अध्यक्ष हुनुहुन्छ भने महासचिव शंकर पोखरेल अखिलको अध्यक्ष हुनुहुन्थ्यो ।

उपमहासचिव विष्णु रिमाल ट्रेड युनियन महासंघको अध्यक्ष र सचिवहरु योगेश भट्टराई अनेरास्ववियुको अध्यक्ष, गोकर्ण विष्ट युवा संघको अध्यक्ष भइसकेका नेता हुनुहुन्छ ।

नेपाली कांग्रेसको सभापति शेरबहादुर देउवा र महामन्त्री विश्वप्रकाश शर्मा पनि नेविसंघको अध्यक्ष भइसकेका नेता हुन् । राप्रपा अध्यक्ष राजेन्द्र लिङदेन पनि विद्यार्थी संगठनको संस्थापक अध्यक्ष थिए ।

यसरी हेर्दा राजनीतिक पार्टीका भ्रातृ संगठन भविष्यको नेपाल हाँक्ने नेताहरु हुन् । आज हरेक पार्टीको नेतृत्वका विभिन्न तरेलीमा हिजोका युवा र विद्यार्थी संगठनका नेताहरु देखिन्छन् । तर, आन्तरिक लोकतन्त्र र आफ्नै आचरणमा देखिएका कमजोरीका कारण आजका भ्रातृ संगठनहरु ढोड जस्तै बन्दैछन् ।

यहाँ एमालेकै जनसंगठनहरुको बारेमा बढी चर्चा गर्न खोजिएको हो । एमाले अध्यक्षले भने जस्तै जनसंगठनहरु कटबाँस जस्ता स्पातिला बन्न पार्टी नेतृत्वले के गर्नुपर्ने हो र सम्बन्धित संगठनका नेता-कार्यकर्ता कस्ता हुनुपर्ने हो ? यसबारेमा अझै एमालेको स्कूल विभाग र जनसंगठन समन्वय संयन्त्रले केही थप कार्यशाला गर्नुपर्ने देखिन्छ ।

नेतृत्वमा हुने जाम हटाउन विधि र पद्धतिको कडाइका साथ पालना गर्ने र जनसंगठनबाट बाहिरिनेहरुको तत्कालै पार्टीमा सम्मानजनक व्यवस्थापन गर्ने विधि अपनाइयो भने संगठनहरु कटबाँस जस्ता बन्न सक्छन् । किनकि केही गर्नैपर्ने उत्साहका साथ आएको ऊर्जाशील नेतृत्वले नै एमालेको श्रीवृद्धि हुनेगरी जनसंगठनलाई चलायमान बनाउँछन् ।

आन्तरिक लोकतन्त्रको अभ्यास

वर्षौंदेखि महाधिवेशन, अधिवेशन र नियमित सम्मेलनहरुविना टीके प्रथाबाट सञ्चालित कमिटीहरु नै जनसंगठनलाई कटबाँसबाट ढोड बनाउने माध्यम हुन् भन्ने आरोप लाग्ने गरेको छ । यसमा आंशिक सत्य होला । तर, चुनावबाट आएका कमिटीले लथालिंग बनाएको उदाहरण झाँक्रीकालीन अखिल उदाहरण मान्न सकिन्छ ।

आन्तरिक लोकतन्त्रको अभ्यास हुन दिइयो भने जनसंगठनहरु कटबाँस बन्न सक्छन् भन्ने बहस अहिले चलिरहेको छ । यसलाई नेतृत्वले ध्यान दिनुपर्छ । अब पार्टीले नै चैतभित्र महाधिवेशन गरिसक्न भनेकाले सबै जनसंगठनमा वैधानिक ढंगले स्वच्छ र स्वस्थ वातावरणमा नेतृत्वको प्रत्यक्ष निगरानीमा लोकतान्त्रिक विधिबाट नेतृत्व चयनको मौका दिनुपर्छ ।

नेतृत्वमा हुने जाम हटाउन विधि र पद्धतिको कडाइका साथ पालना गर्ने र जनसंगठनबाट बाहिरिनेहरुको तत्कालै पार्टीमा सम्मानजनक व्यवस्थापन गर्ने विधि अपनाइयो भने संगठनहरु कटबाँस जस्ता बन्न सक्छन् । किनकि केही गर्नैपर्ने उत्साहका साथ आएको ऊर्जाशील नेतृत्वले नै एमालेको श्रीवृद्धि हुनेगरी जनसंगठनलाई चलायमान बनाउँछन् ।

आज त जनसंगठनमा बस्ने भनेको नेता बन्ने, व्यक्तिगत फाइदा उठाउने र पदको लुर्को झुण्डाएर हिँड्ने अवस्था छ । नेता बन्न कार्यकर्ता र जनताको प्रिय बन्नु नपर्ने मानक स्थापित भएको छ । पार्टीका ओहोदाअनुसारका नेताको आशीर्वाद र टीका थापेपछि ठाउँअनुसारको दर्जा प्राप्त हुने पद्धतिले जनसंगठन ढोड नै बन्ने हुन् ।

फर्जी नेता, अनिर्वाचित नेतृत्व

करिब एक दशक अनेरास्ववियुको कार्यकर्ता बनेर नजिकबाट देखेको र भोगेको आधारमा यति भन्न बाध्य भएको छु कि आजको विद्यार्थी आन्दोलनको आवश्यकता र गरिमा जोगाउने हो भने आमूल सुधार जरुरी छ । फर्जी नेताबाट संगठन र फर्जी विद्यार्थीबाट शैक्षिक क्षेत्रलाई जोगाउन अध्यक्ष ओलीले भने जस्तै कटबाँस जस्तो अखिल चाहिएको छ ।

भर्खरै स्थापित भएका पार्टीबाट ३० वर्षभन्दा मुनिका २५ वर्ष उमेर समूहका युवाहरु सांसद बनिरहँदा हामी जुन टिप्पणी गर्दैछौं, त्यो हाम्रै जनसंगठनहरुबाट पनि सम्भव छ । जनतासँग जोडिएका युवा-विद्यार्थी नेताहरु आज एमालेकै सन्दर्भमा पनि वडाध्यक्षदेखि स्थानीय तहका प्रमुख, उपप्रमुख र सांसद निर्वाचित भएर आएका छन् ।

जनसंगठनमा आबद्ध हुनु भनेको आशीर्वादबाट प्राप्त पदको दज्र्यानी चिन्ह प्रदर्शन गर्नुमात्र होइन । विद्यार्थीसँग हुनुपर्ने नेता तस्कर र शैक्षिक माफियासँग भेटिन्छन् भन्ने आरोपलाई खारेज गर्ने आँट चाहिन्छ । एउटा नेतालाई धुरी बनाएर अरुको बदख्वाइँ गर्ने प्रवृत्तिविरुद्ध निर्मम हुने नेतृत्व चाहिएको छ ।

जनसंगठनलाई ढोड जस्तो बन्न नदिन सबैभन्दा पहिले त्यो संगठनको मूल नेतृत्व सही हुनुपर्छ । नेतृत्वसँग नैतिक मूल्य भयो भने उसले कमिटी र सिंगो पंक्तिलाई कटबाँस बनाउने सामर्थ्य राख्छ । यसका लागि आन्तरिक लोकतन्त्रबाट सबल र स्वच्छ नेतृत्व स्थापित हुन पार्टीले सहयोग गर्नुपर्छ ।

अहिले जस्तो संगठनको जिम्मेवारीमा बस्ने तर जतिवेला संगठनले जे एजेण्डा उठाउनुपर्ने हो, त्योबाहेक अरु काममात्र गर्ने नेतालाई बिदा गरौं । संगठन र आफूले पाएको पद आफ्नो व्यक्तित्व विकासका लागि प्रयोग गर्नुसम्म ठीकै हो । तर, व्यक्तिगत फाइदाका लागि प्रयोग गर्ने प्रवृत्ति माथिबाटै विकास भएको छ ।

पार्टीको शीर्ष नेतृत्वले मूल्यांकनको पद्धति बसाएन भने ‘लो-प्रोफाइल’मा रहेर ग्राउण्डमा बसेर काम गर्नेहरु विस्तारै किनारा लाग्नेछन् । जनतासँग जोडिएर फिल्डमा काम गर्नेहरुलाई जनसंगठनको जिम्मेवारीमा ल्याउँदा नै पार्टीले त्यसबाट फाइदा लिनेछ ।

एउटा जनसंगठनको नेता पार्टीका नेतासँग भन्दा बढी आफू कार्यरत क्षेत्रका जनतासँग भेटियोस् । जुनसुकै संगठनमा बसेर काम गरे पनि उसले गरेका काम र क्रियाकलापका कारण पार्टीको भोट बढोस् । यस्तो खाले कार्ययोजना र मूल्यांकन पद्धति पार्टीको जनसंगठन समन्वय संयन्त्रले किन नबनाउने ?

भर्खरै स्थापित भएका पार्टीबाट ३० वर्षभन्दा मुनिका २५ वर्ष उमेर समूहका युवाहरु सांसद बनिरहँदा हामी जुन टिप्पणी गर्दैछौं, त्यो हाम्रै जनसंगठनहरुबाट पनि सम्भव छ । जनतासँग जोडिएका युवा-विद्यार्थी नेताहरु आज एमालेकै सन्दर्भमा पनि वडाध्यक्षदेखि स्थानीय तहका प्रमुख, उपप्रमुख र सांसद निर्वाचित भएर आएका छन् ।

जनता र कार्यकर्ताबाट अनुमोदित बनौं

जनताको प्रत्यक्ष मतबाट चुनाव जितेर आउन सक्ने ल्याकत जनसंगठनका युवा नेता–कार्यकर्ताले राख्ने हो भने नेतृत्वको वरिपरि सुमेरु चक्कर लगाउन पर्दैन । मुख्य कुरा जनसंगठनहरुमा फर्जी नेता बन्ने प्रवृत्तिको अन्त्य गरेर विभिन्न तहका तरेली नेतृत्व स्थापित गर्न आ–आफ्नो ठाउँबाट जुटौं ।

जनवर्गीय संगठनहरु पार्टीका नर्सरी हुन् । नर्सरीमा जस्तो विरुवा उत्पादन भयो, भोलि बगैंचामा त्यही फुल्ने र फल्ने हो । त्यसैले पार्टी नेतृत्वले असल विरुवालाई जनसंगठनको नर्सरीमा हुर्किने मौका दिनुपर्छ । त्यसपछि मात्र बगैंचामा ढोड होइन कटबाँस ठडिनेछन् ।

हाम्रा अग्रजहरुले अनेरास्ववियुको मोर्चाबाट ठूल्ठूला राजनीतिक परिवर्तन र व्यवस्था परिवर्तनको नेतृत्व गरे । अब अनेरास्ववियुको मोर्चाको नेतृत्व गर्नेहरुले व्यवस्था परिवर्तनको दुःख गर्नुपर्ने छैन । अहिलेको शैक्षिक अवस्था र समग्र सामाजिक अवस्था परिवर्तनको नेतृत्व गर्ने भिजनसहित विद्यार्थीमाझबाट अनुमोदित हुुनुपर्छ ।

किनकि राजनीतिमार्फत देश र जनताको लागि योगदान दिन्छु भन्ने दृढ इच्छाशक्ति राख्नेहरुका लागि सधैं मैदान खाली छ । जनताको प्रत्यक्ष निगरानीमा उनीहरुको मत लिएर अघि बढ्न युवा पुस्ताले आँट गर्नुपर्छ, पार्टीले मौका दिनुपर्छ । जनसंगठनहरुलाई ढोड बनाउनेहरुलाई फुर्कामात्र होइन जरैबाट उखेलेर फाल्नुपर्छ ।

त्यसका लागि नेतृत्वले टीकाटालो र आशीर्वादमा होइन स्वस्थ र स्वच्छ लोकतान्त्रिक प्रतिस्पर्धामा प्रेरित गर्नुपर्छ । केही वर्षदेखि बरालिएका संगठनहरु पुनः लयमा फर्काउन सम्भव छ ।

अन्तमा आफ्नै संगठन अनेरास्ववियुको बारेमा

एमालेका महासचिव तथा अनेरास्ववियुका पूर्वअध्यक्ष शंकर पोखरेलको शब्द सापटी लिएर भन्नुपर्दा विद्यार्थीबाट निर्वाचित प्रतिनिधिहरुको संस्था हो अनेरास्ववियु । अर्थात यो क्याम्पसका स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनदेखि आफ्नै आन्तरिक जीवनमा समेत बहुदलीय जनवादको उच्चतम अभ्यास गरेर आएका संस्था र व्यक्तिहरुको नेता संगठन हुनुपर्छ ।

पछिल्लो समय अनेरास्ववियु वा नेपालको विद्यार्थी आन्दोलनको अवस्थाबारे यहाँ चर्चा गर्न आवश्यक छैन । तर, यति चाहिँ भन्नुपर्छ जो जुन मोर्चामा छ, उसले त्यही मोर्चाको नेता बन्न आफूलाई पनि सोही मोर्चामा नियमित राख्नुपर्छ । अर्थात विद्यार्थी नेता बन्नेहरु विद्यार्थी नै हुनुपर्छ र विद्यार्थीहरुबाट परीक्षण भएको हुनुपर्छ ।

हाम्रा अग्रजहरुले अनेरास्ववियुको मोर्चाबाट ठूल्ठूला राजनीतिक परिवर्तन र व्यवस्था परिवर्तनको नेतृत्व गरे । अब अनेरास्ववियुको मोर्चाको नेतृत्व गर्नेहरुले व्यवस्था परिवर्तनको दुःख गर्नुपर्ने छैन । अहिलेको शैक्षिक अवस्था र समग्र सामाजिक अवस्था परिवर्तनको नेतृत्व गर्ने भिजनसहित विद्यार्थीमाझबाट अनुमोदित हुुनुपर्छ ।

कस्तो शैक्षिक क्यालेन्डर बनाउने ? कस्ता शिक्षक र कस्ता विद्यार्थी उत्पादन गर्ने ? तीनै तहका सरकारले शिक्षा र स्वास्थ्यलाई संविधानले भनेबमोजिम मौलिक हकका रुपमा व्यवहारमा कार्यान्वयन गर्न कस्ता नीति बनाउने ? अनेरास्ववियुको नेतृत्व गर्छु भन्नेले प्रस्ट योजना र रचनात्मक तथा दबाबमूलक आन्दोलनको खाका पेश गर्न सक्यो भने हामीले खोजे जस्तै रहरलाग्दो र भरलाग्दो विद्यार्थी आन्दोलनको नेता संगठन बन्नेछ ।

र, यसमा ढुक्कसँग भन्न सकिन्छ त्यस्तो भिजन, मिसन र अनुभवप्राप्त नेतृत्व अनेरास्ववियुले मात्रै जन्माउन सक्छ र आसन्न राष्ट्रिय महाधिवेशनले त्यो नेतृत्वलाई स्थापित गर्नेछ ।

(ओखलढुंगाको लिखु गाउँपालिका उपाध्यक्ष थापा एमाले निकट अनेरास्ववियुका केन्द्रीय सचिवालय सदस्य हुन् ।)