राम जन्मभूमि : नेपालको ठोरी कि भारतकाे अयाेध्या ?

भारतको अयोध्यामा निर्माण भइरहेको राम मन्दिरमा भगवान रामको प्रतिमा बनाउन नेपालको काली गण्डकीबाट देव शीला अयोध्या लगिँदैछ । भारतीय र नेपाली दुवै पक्षबीच संवाद गरी यसलाई औपचारिकता प्रदान गरियो । नेपालका तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाको क्याबिनेटले शालिग्राम शीलाको खोजी गर्ने निर्णय गरेको थियो । अयोध्यामा राम मन्दिरको शिलान्यासकै दिन प्राचीन मिथिलाको राजधानी जनकपुर जानकी मन्दिरका महन्थले प्रतीकात्मक हिसाबले पाँचवटा चाँदीको इँटा लिई अयोध्या पुगेका थिए । काठमाडौंलगायत नेपालका विभिन्न भागमा रामप्रति आस्था राख्ने हिन्दुहरुले अयोध्यामा बन्न लागेको राम मन्दिरको उपलक्ष्यमा दीप प्रज्ज्वलन गरेका थिए ।

गण्डकी प्रदेश हुँदै ल्याइएको देव शीलालाई जनकपुरसम्म ल्याउँदै गर्दा यसबारे विभिन्न कोणबाट टिप्पणीहरु हुने क्रम जारी छ । यस सन्दर्भमा कतिले कबीरको दोहा याद गरे, ‘पाहन पूजे हरि मिले तो मैं पूजूँ पहार ।’ जसको अर्थ हो मूर्तिमा भगवान छ भनी मान्यता बोकेर केबल मूर्तिको पूजा गर्नु र आफ्नो आचरणमा शुद्धता नल्याउनुलाई भक्ति मानिँदैन । कबिरको यो दोहाको आफ्नै गम्भीरताको आफ्नै स्थान छ । त्यसैगरी हिन्दु दर्शनमा भगवानप्रतिको आस्था कायम राख्न निर्मित विभिन्न आयाममध्ये एउटा हो- पन्थवाद (पैंथिज्म) जसले यो विश्वास राख्छ कि ईश्वर नै सबैथोक हो, जो ब्रम्हाण्ड समान छ । यो संसारमा या भनौं ब्रम्हाण्डमा यस्तो केही छैन, जुन ईश्वरको पहुँचबाट बाहिर होस् । हिन्दुत्वसम्बन्धी साहित्यहरुमा पन्थवादले नै हो, जसले पत्थरमा समेत प्रभुको महत्व देख्न प्रेरित गर्दो हो । भारतीय राजनीतिमा मन्दिर-मस्जिदको न्यारेटिभ चलिनै रहनेमा शंका छैन । अयोध्याको ‘राम मन्दिर’ले त भारतको राजनीतिलाई आफ्नो परिधिभित्र घुमाउँदै आएको इतिहास छ ।

भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) का तत्कालीन अध्यक्ष लालकृष्ण आडवाणीले सोमनाथदेखि अयोध्यासम्मको रथयात्रा निकालेका थिए । समयको त्यही कालखण्डमा मस्जिद तोड्ने योजना उन्निएको इतिहास छ ।

दिल्लीका तत्कालीन बादशाह इब्राहिम लोदी पराजित हुन पुगे र भारतमा सुरु भयो मुगल शासन सन् १५२६ तिर । त्यसको दुई वर्षपश्चात सन् १५२८ मा बाबरका सेनापति मीर बाकीले बाबरी मस्जिदको निर्माण गर्न लगाएको भारतीय इतिहासको दस्तावेजमा उल्लेख गरिएको पाइन्छ । उन्नाइसौं शताब्दीमा सन्त रघुवर दासले मस्जिदको प्रांगणमा भगवान रामको जन्मभूमि रहेको र त्यहाँ पूजापाठ गर्ने उद्देश्यले रामचबुतरा र सीता रसोईको निर्माण गरे । तत्कालीन भारतमा हिन्दु र मुसलमान दुवै धर्म मान्नेहरुको आस्था रहेको कारण विगतका समयमा अनेक दंगा भड्किएको थियो ।

मुगल साम्राज्यको अवसानपश्चात सन् १८५८ मा ब्रिटिस सरकारले विवाद हल गर्न मस्जिद र चबुतराबीच पर्खाल निर्माण ग¥यो । तर, विवादको किनारा लागेन । झण्डै ४६६ (विभिन्न दस्तावेजअनुसार केही वर्ष तलमाथि) वर्षसम्म अयोध्यामा कायम रहेको बाबरी मस्जिद विभिन्न हिन्दु संगठनहरुको आयोजना तहत सन् १९९२ को डिसेम्बर ६ तिर ढालियो, भत्काइयो । भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) का तत्कालीन अध्यक्ष लालकृष्ण आडवाणीले सोमनाथदेखि अयोध्यासम्मको रथयात्रा निकालेका थिए । समयको त्यही कालखण्डमा मस्जिद तोड्ने योजना उन्निएको इतिहास छ । बाबरी मस्जिदको अवसान हुनुभन्दा झण्डै ४३ वर्षअगावै सन् १९४९ मा अचानक मस्जिदको मध्यभागमा रामललाको मूर्ति प्रकट भएको थियो । हिन्दु धर्मको संरक्षण र प्रवर्द्धनको नाममा संगठित संघसंस्थाहरुले भगवान राम स्वयं आफ्नो जन्मस्थलमा प्रकट भएको दाबी गरे । उक्त मुहिमले समातेको तुल मुद्दाको रुपमा स्थापित भयो र भारतको न्यायालयमा पुग्यो ।

भारतीय जनता पार्टी र खासगरी नरेन्द्र दामोदार दास मोदी प्रधानमन्त्री भएपश्चात उक्त मुद्दामा भारतभित्र बहस र विमर्शले वेगमात्रै समातेन, पछिल्लो समय भारतको सर्वोच्च अदालतले नै सोही ठाउँमा रामललाको मन्दिर निर्माणार्थ आदेशसमेत दियो ।

अदालतले मूर्ति यथावत राखी मस्जिद र त्यसको प्रांगणमा रहेको रामचबुतरा र सीता रसोई पनि सील गर्ने आदेश दिएको थियो । भारतीय जनता पार्टी र खासगरी नरेन्द्र दामोदार दास मोदी प्रधानमन्त्री भएपश्चात उक्त मुद्दामा भारतभित्र बहस र विमर्शले वेगमात्रै समातेन, पछिल्लो समय भारतको सर्वोच्च अदालतले नै सोही ठाउँमा रामललाको मन्दिर निर्माणार्थ आदेशसमेत दियो । आदेशलगत्तै रामललाको मन्दिरको शिलान्यास सम्पन्न भई मन्दिर निर्माणको कार्य जारी छ, तीव्र गतिमा । राम मन्दिर निर्माण वर्तमान भाजपाको चुनावी घोषणापत्रको एउटा अभिन्न वाचा हो । भाजपाले उक्त वाचा पूरा गर्छ भनी भारतीय मतदाताले अपार बहुमतसमेत दिएका छन् ।

भाजपा विकास कार्यमा समेत हिन्दुत्वलाई आधार मान्दै अगाडि बढेको देखिन्छ । ‘जहाँ जहाँ परे चरण रघुवर कि’ अर्थात भगवान राम वनवासको क्रममा हिँड्दा उहाँका पाइला परेको हरेक भूगोललाई रामायण सर्किटको अवधारणा अगाडि बढिसकेको छ । जसअन्तर्गत नेपालको पनि ठूलो हिस्सा समाहित छ । पछिल्लो समयदेखि बुद्ध सर्किटको चर्चा पनि शिखरमा छ । भारतमा भाजपाको उदयसँगै ब्रिटिस सम्राज्यदेखि गैरहिन्दु र शासकले नामकरण गरेका शहर, कस्बा, सडक, पार्कहरुको नाम परिवर्तन गरिरहेको छ । नेपाल र भारतको सभ्यता र सांस्कृतिक सम्बन्धको आदानप्रदानले यी दुई देशबीचको सम्बन्धलाई पृथकता र विशिष्टता प्रदान गर्दै आएको छ । नेपालको पशुपतिनाथ र भारतको काशी विश्वनाथप्रति अनादिकालदेखि रहँदै आएको विश्वासले नेपाल भारत सम्बन्धलाई अटुट राख्दै आएको छ । शताब्दियौंदेखि अयोध्या र जनकपुरको महत्व स्थापित छ । जसको प्रमाणित इतिहास छ ।

नेपालको पशुपतिनाथ र भारतको काशी विश्वनाथप्रति अनादिकालदेखि रहँदै आएको विश्वासले नेपाल भारत सम्बन्धलाई अटुट राख्दै आएको छ । शताब्दियौंदेखि अयोध्या र जनकपुरको महत्व स्थापित छ । जसको प्रमाणित इतिहास छ ।

दुई वर्ष पहिला नेपालको प्रधानमन्त्री थिए केपी शर्मा ओली । त्यसवखत उनले राम जन्मभूमि नेपालको ठोरीमा भएको थियो भनी दिएको अभिव्यक्तिपश्चात एक किसिमको तरंग उत्पन्न भएको थियो । प्रधानमन्त्रीको उक्त अभिव्यक्तिपश्चात ओइरिएको आलोचनापछि परराष्ट्र मन्त्रालयले स्पष्टीकरणसमेत दिन परेको विदित्तै छ । विश्वभरका हिन्दुहरुले ओलीको आलोचना गरिरहे । कतिले त प्रधानमन्त्री जस्तो ओहदामा बस्नेले इतिहासको अपव्याख्या गर्न शोभा नदिनेसमेत भनेका थिए । कतिसम्म भने ओलीले ठोरीमा अयोध्याधाम निर्माण गर्न ठाडो निर्देशन दिए । ओलीको उक्त हठलाई उनकै पार्टीभित्रका नेताहरुले असान्दर्भिक प्रदर्शन भनिरहे । वर्तमान प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहालले समेत ओलीको कडा आलोचना गरेका थिए । आज जसरी अयोध्यामा बन्दै गरेको राम मन्दिरमा भगवानको प्रतिमा स्थापनार्थ नेपालबाट देव शीला लगिएको छ यसले ओलीले प्रस्तुत गरेको आधारहीन मिथकलाई त्यसरी नै गलत सावित गरिदिएको हुनुपर्छ ।

सन् २०१४ मा भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदी दोस्रो पटक नेपाल भ्रमण आएका वेला नेपाल र भारतबीचको परम्परागत सम्बन्धलाई मजबुत बनाउन जनकपुर-अयोध्याको भूमिकाको परिकल्पना गर्दै ऐतिहासिक ‘ट्विन सिटी अग्रिमेन्ट’ भएको थियो । यसभित्र लुकेको अर्थतन्त्रले दुई देशबीच रहँदै आएको रोटी-बेटी सम्बन्धलाई रोजी रोटीको सम्बन्धमा परिणत गर्ने आकांक्षाको प्रतिनिधित्व गर्ने निश्चित छ । यसबीचमा भारत सरकारले रामललाको प्रतिमा निर्माण र स्थापनामा गरेको मेहनत र देखाएको लगन ‘ट्विन सिटी अग्रिमेन्ट’ कार्यान्वयनमा पनि देखियोस् ।

twitter: @randhirJNK