उपराष्ट्रपतिको प्रेम र विवाह- रातबिरात उनलाई खोलैखोला भगाएँ

२०४० सालतिरको कुरा हो ।

म १९ वर्ष लागेको थिएँ । लिवाङबाट थवाङ हाइस्कुल धाउँथें ।

गाउँघरतिर धापा बस्ने चलन थियो । धापा भनेको तन्नेरी, धापी भनेको तरुनी हो । गाउँघरको मेलामा जाँदा चिनजान भयो भने ती केटीहरुसँग भेट्ने दिन पक्का हुन्थ्यो । उनीहरुकै घरमा, मेला-जात्रामा वा कतै बाटोमा भेट्ने ठेगान हुन्थ्यो । भेटघाट हुन्थ्यो । कहिलकाहीं भने केटाहरु केटीको घरमै जान्थे । रातभरि गीत गाउने, नाच्ने गर्थे । बिहान गाउँलेहरु नउठ्दै आफ्नो घरतिर लाग्थे ।

कहिलेकाहीं बाटोमा ठेगान राखेर केटाकेटीहरु भेट हुन्थे । गीत गाएर आ-आफ्नो घर लाग्थे । त्यसरी धेरैपटक बसियो र राम्रो चिनजान भयो भने केटीहरुले पाउर(कोसेली)को रुपमा रोटी र रक्सी ल्याउँथे । केटाहरुले केरा, बेलौतीजस्ता कोसेली लान्थे । सँगै बसेर खान्थे ।

सल्लाभित्रको झिर निकालेर बत्ती बाल्ने चलन थियो । सल्लाको झिर आवश्यक भएका केटीहरु झिरकै लागि पनि सल्लो भएको गाउँका केटाहरुसँग ठेगान राख्ने चलन थियो ।

केटाहरुले सल्लाको भित्रको गुदी अर्थात झिर निकाल्थे । जोे दियो जस्तै मज्जाले बल्छ । गाजल बनाउन पनि औधी काम लाग्छ । दियोलाई माथिबाट कचौरा वा केहीले छोपेर धूवाँ बसेपछि त्यसलाई तेलमा मत्थे । जो आँखामा लगाउने गाजल बन्छ । केटीहरु त्यसैको गाजल लगाउँथे ।

राम्रो गाजल बनाउन पनि केटीहरुले झिरका लागि ठेगान राख्ने गर्थे । केटाहरुले घरमै पनि लगिदिन्थे, कहिलेकाहीं बाटोमै लगिदिन्थे । केटीले नास्तापानी लिएर आउँथे । अनि त्यही गाउने, बस्ने, माया पिरती लगाउने चलन थियो ।

म लिवाङ पढिरहेको थिएँ । गाउँकै साथीहरु बरमान बुढा, टकबहादुर बुढा र नरी घर्तीहरुले जुमारी हेर्न जाउँ भने । म गएँ । त्यहाँ थुप्रै केटीहरु थिए । तीमध्येमा मेरो जहान हस्तमाली पुनसँग पहिलो भेट भयो । मेरो आँखा उनैमा अल्झियो । सामान्य कुराकानी भयो । गीत गाइयो ।

त्यहाँबाट मेरो घर लिवाङ पुग्न एक दिन हिँड्नुपर्थ्यो । जहानसँग चिनजान भएपछि त्यहाँ बास बस्न एक पटक गएँ । अलि मज्जाले बातचित भयो । गीत गाउने, नाच्ने, बस्ने गर्‍यौं ।

उनले चिठी त बुझिन् । सामान्य अक्षर चिने पनि पढिहाल्न नसक्ने रहिछन् । उनलाई आमाबाले गाली गरेछन् । गाउँमा पढ्न सक्ने मान्छेलाई चिठी पढ्न लगाइछन् । यसपछि त झनै हल्लाखल्ला भएछ । उनलाई सबैले जिस्क्याउन थालेछन् ।

पछि त उनी मेरो मनमै बसिन् । उनको मनमा पनि म बसें । तर, उनले भावनालाई मनभित्रै राखिन्, अभिव्यक्त गरिनन् । उनलाई ‘म लैजान्छु’ भनेर कसरी भन्ने ! मैले कसैलाई चिठीसम्म लेखेको थिइनँ । लिवाङ गएपछि एउटा चिठी लेखें । अरु कसैले नभेट्टाओस् भनेर रजिस्टर गरें । त्यसो गर्दा उनको हातमा सीधै पुग्थ्यो । तर, हुलाकीले गाउँको तलैबाट रजिस्टर चिठी आएको छ भन्दै हल्ला गरेपछि सबैले थाहा पाएछन् ।

उनले चिठी त बुझिन् । सामान्य अक्षर चिने पनि पढिहाल्न नसक्ने रहिछन् । उनलाई आमाबाले गाली गरेछन् । गाउँमा पढ्न सक्ने मान्छेलाई चिठी पढ्न लगाइछन् । यसपछि त झनै हल्लाखल्ला भएछ । उनलाई सबैले जिस्क्याउन थालेछन् ।

उक्त चिठी प्रकरणपछि उनीसँग मेलामा भेट भयो । भनिन्, ‘किन चिठी लेखेको ? सबैतिर हल्ला भयो ! गिज्याउन थाले ।’

‘मन पर्‍यो लेखें । अर्को आउने माघीमा जुमारी खेल्ने समयमा लैजान्छु’, मैले थपें, ‘लिवाङ हाइस्कुलबाट थवाङ जाँदैछु, सर्टिफिकेटहरु निकालेर आउँछु अनि जाउँला ।’

दुईतीन पटक उनको घरमै बास परिसकेको थिएँ । हाम्रो माया गाढा हुँदै गएको थियो । हाइस्कुलबाट सर्टिफिकेट निकालेर उनको गाउँको जुमारी खेल्ने ठाउँमा गएँ । उनी दिउँसै तयार भई झोलालाई वनमा लुकाएकी रहिछन् । म मेरो दाजुसहित चारपाँच जना गएका थियौं ।

अर्काको भावना बुझ्ने, माया गर्ने, सुशील, फरासिलो, हँसिलो र आकर्षक व्यक्तित्व भएको हुनुहुन्थ्यो मेरो दाजु । मिलनसार, खुला र विशाल हृदय थियो । गोरो, पुड्को, चेप्टो अनुहार, सरदर नेपाली हाइट भएको कर्मठ र मेहनती हुनुहुन्थ्यो । उहाँ सानो छँदा या ठूलो छँदा परिवारको जिम्मा लिएको हुनाले जिम्मेवारी पूरा गर्न निकै दुःख पाउनुभएको छ ।

अझै पनि मेहनत गर्न कहिल्यै पछि पर्नुहुन्न । पैदल हिँड्न, उकाली-ओराली गर्न, अध्ययन गर्न, परिश्रम गर्न रुचाउनुहुन्छ । उहाँ नभइदिएको भए हाम्रो पुन परिवार र म आजको अवस्थामा पुग्न असम्भवप्राय थियो ।

राम्रा डोको नाम्लो बुन्न सक्ने केटाहरुलाई केटीहरुले मन पराउँथे । राम्रा थैली बुन्न सक्ने, राम्रा ओड्ने बोल्ला बुन्न सक्ने केटीहरुलाई विवाह गर्न केटाहरु तँछाडमछाड गर्थे । राम्रो हलो जोत्ने केटालाई केटीहरुले र राम्रो कोदालो खन्ने केटीलाई केटाहरुले आँखा लगाउँथे ।

जुमारी खेल्ने ठाउँमा ‘साइँला बरै’ भन्ने गीत लय मिलाएर गाइन्थ्यो । मेरी जहान त्यति गाउँथिनन् । गाउनेहरु अरु नै थिए । म पनि लामो समयसम्म गाउनेमा पर्दिन थिएँ । फाट्टफुट्ट गाउँथें ।

जुमारीमा चिनजान गर्नुपर्दा भनिन्थ्यो-

गाल्लाङ गुल्लुङ कुलो बज्यो खोली तर्ने गाइको,
यति राम्रो मायालुको घर कता हो साइको
आकाशको कालो बादल पानी परेन कि
म त साइलाई हेरिरन्छु मन परेन कि !

यस्ता गीत गाइन्थ्यो । गीतको जवाफ केटीहरुले फर्काउँथे ।

कहिलेकाहीं बीच बाटोमा केटाकेटी धापा बस्दा गीतमात्रै गाउने, हँसीमजाक गर्ने, चिनो साटासाट गर्ने चलन थियो । केटीहरुले आफैंले बुनेका छड्केहरु दिन्थे । केटाहरुले बरिया दिन्थे । कसले कति राम्रो बरिया बुन्नसक्छ, केटाहरुको क्षमता त्यहाँ जाँचिन्थ्यो । जसले राम्रो दिन सक्यो, त्यसको राम्रो सीप रहेछ भनेर त्यसैलाई रोज्थे केटीहरु ।

जनयुद्धकालमा मेरी जहान नभएकी भए सायद म यो ठाउँमा आइपुग्ने थिइनँ होला । पार्टीको आन्दोलनमा उनले दिलोज्यानले साथ दिइन् । एक अर्काेका परिपूरकको रुपमा हाम्रो जिन्दगी एउटै रथको दुई पाङ्ग्रा भएर राम्रै चलिरहेको छ ।

राम्रा डोको-नाम्लो बुन्न सक्ने केटाहरुलाई केटीहरुले मन पराउँथे । राम्रा थैली बुन्न सक्ने, राम्रा ओड्ने बोल्ला बुन्न सक्ने केटीहरुलाई विवाह गर्न केटाहरु तँछाडमछाड गर्थे । राम्रो हलो जोत्ने केटालाई केटीहरुले र राम्रो कोदालो खन्ने केटीलाई केटाहरुले आँखा लगाउँथे ।

त्यस रात जुमारी चलिरहेको थियो । मैले उनलाई यसो संकेत गरेर माइतबाटै (ससुराली) भगाएँ । रातारात खोलैखोला भगाएँ । पछि ‘फलानाले लगेको होला’ भनेर खोज्न गाउँलेहरु लखेट्दै आए । तर, भेट्टाएनन् । उज्यालो हुने वेला घर पुगियो । बाख्रो काटेर दुलही भित्राउने चलनअनुसार विवाह भयो । कर्म राम्रो बनोस् भनेर पाठापाठी पाएर बूढा भएको बाख्रो काट्ने चलन छ ।

तीन महिनापछि माइत फर्काउने कुरा भयो । दमाहा बजाएर राम्रैसँग फर्काएँ । स्वीकार्न त स्वीकारे । तर, टाढा गयो भनेर त्यति राम्रो मान्दैनथे । माइतदेखि मेरो घर लगभग २०-२१ कोस पश्चिम उत्तर टाढा पर्थ्यो ।

अहिले त विवाह गरेको पनि ३८ वर्ष भइसक्यो । जेठो जीतेन्द्र पुन र बुहारी जूना घर्ती, नाति न्युटन पुन छन् । कान्छो छोरा दीपेश पुन, बुहारी सविना थापामगर र नाति कर्मठ पुन छन् । ८ जनाको परिवार भइसकेको छ ।

जनयुद्धकालमा मेरी जहान नभएकी भए सायद म यो ठाउँमा आइपुग्ने थिइनँ होला । पार्टीको आन्दोलनमा उनले दिलोज्यानले साथ दिइन् । एक अर्काेका परिपूरकको रुपमा हाम्रो जिन्दगी एउटै रथको दुई पाङ्ग्रा भएर राम्रै चलिरहेको छ ।

(यो प्रसंग उपराष्ट्रपति नन्दबहादुर पुन ‘पासाङ’को प्रकाशोन्मुख आत्मकथाबाट लिइएको हो । पासाङको आत्मकथा घोष्ट राइटिङ नेपालमार्फत् प्रकाशनको अन्तिम तयारीमा रहेको छ ।)