नारी दिवसको संकल्प-‘तीन स’ प्राप्तिको संघर्ष

महिलाका मुद्दाबारे छलफल गर्न कुनै दिवस चाहिँदैन । तर पनि ८ मार्च विशेष दिन हो । नारी दिवस मनाउन थालेको ११३ वर्ष पुगिसक्दा पनि नेपालमा मात्र होइन विश्वमै महिलाहरुले लैंगिक विभेदका विषय उठाइरहनु परेको छ । वास्तवमा समयले जति कोल्टे फेरे पनि विभेदका आयामहरु प्नि फेरिइ रहने रहेछन् ।

महिला मजदुरहरुले सन् १९०८मा अमेरिकाको सिकागो सहरमा महिला र पुरुषले पाउने ज्याला समान हुनु पर्ने र मतदानमा आफ्नो अधिकारको माग राखी क्लारा जेट्कीलनको नेतृत्वमा १५ हजारभन्दा बढी महिला सडकमा उत्रिएर सडक आन्दोलन शुरु भएको थियो । यसको १ वर्ष पछि अमेरिकाको सोसलिष्ट पार्टीले महिला दिवसको घोषणा गर्यो ।

१९१०मा कोपनहेगनमा क्लारा जेट्कीलनले १७ देशका १०० महिला उपस्थित एक भेलामा अन्तराष्ट्रिय महिला दिवस मनाउने सुझाव दिँदा सबैले यसको समर्थन गरे र १९११मा अस्ट्रिया , डेनमार्क, जर्मन र स्विजरल्याण्डमा महिला दिवस मनाइयो ।

१९१७ मा रुसी महिलाहरुले ‘ब्रेड एण्ड पिस’ मागमा हड्ताल गरे जस्मा सम्राट निकोल्सनले पद नै त्याग्नु पर्यो भने त्यस पछि बनेको अन्तरिम सरकारले महिलालाई मतदानको अधिकार सुनिश्चित गरायो ।यहि आन्दोलन सुरु गरेको दिन मार्च ८ थियो ।

तर संयुक्त राष्ट्र संघले भने १९७५ मा मात्र नारी दिवसलाई आधिकारिकता दियो र त्यस वर्ष पछि, हरेक वर्ष प्रगतिशील विभिन्न नारा सहित नारी दिवस मनाउन थालियो ।

इतिहासका हरेक पाना पल्टाएर हेर्दा महिलाले समानतामात्र नभएर समता र आत्मनिर्भर्ताको लडाइँ धेरै अघिबाटै लड्दै आएको देखिन्छ । आत्म निर्भरताले प्रतिरक्षा गर्न सिकाउछ, कसैको हिंसा विरुद्ध बोल्न लड्न र वोल्ने सहास जुटाउछ । त्यसैले महिलालाई आत्मनिर्भर बनाउँने विषय नै नेपालको सन्दर्भमा अत्यावश्यक तर चुनौतिपूर्ण कार्य हो ।

अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस एक मज्दुर आन्दोलनको उपज हो ।

सधै जै यो वर्ष पनि  ‘लैंगिक समानताको वलियो आधार, सिर्जनातमक प्रविधिमा महिला पहुचको विस्तार’ मुल नारा सहित ११३ औं अन्तराष्ट्रिय महिला दिवस मनाइएको छ । यसलाई फगत कर्मकमाण्डीमात्र बनाउँन हुँदैन, त्यसैले महिलाको विषयमा बोल्न दिवस पर्खिन पर्दैन भनिएको हो ।

नेपाली समाजमा महिला र पुरुषबीचको भेदभाव अझै चरम रुपमा कायम देखिन्छ । बिधवा भएकै नाममा अपहेलित हुनु पर्ने , दाइजोको नाममा जिउँदै जल्नु पर्ने , बोक्सीको नामको अन्ध विस्वासमा बेरिएर कुटपिट सहनु पर्ने , छोरी भएकै कारण अझै कति ठाउँमा स्कुल कलेज जान बञ्चित हुनुपर्ने र परिवारको आर्थिक भार कम गराउने नाममा बाल विवाह जस्ता अपराध अझै सुनिनाले महिला पुरुष बीचको विभेद छर्लङ्ग पार्दछ ।

राजनीतिक अधिकार र पहुचको सुनिस्चितताका हिसावले हामिसँग मुलुकको सर्वोच्च पदमा राष्ट्रपति अनि जनताको प्रतिनिधिमुलक संस्थाका उपप्रमुख समेत महिला रहनु उदाहरणको र गौरवको विषय बन्ने गर्दछ । आज स्थानीय तहकोक प्रमुख वा उपप्रमुख एकजना आमरुमा महिला छन् भने सिमान्तकृत दलित समुदायका महिला अनिवार्य सदस्य छन् । तर पनि प्रतिनिधित्वलेमात्र समानता स्थापित गर्न जटिल छ ।

यहि देशमा हामीले नारीलाई मानवरुपी देवि, शक्त्ति र सहनसिलतमकी उदहारण पात्र हुन् , उनी धर्ति हुन भने पनि अझै अधिकार, हकहित र इज्जत पाउँन भित्तामा झुन्डिएको पात्रोमा मार्च ८ कहिले सम्म कुर्नु पर्ने ? प्रेमको नाममा एसिड शरीरमा पर्दा अपराधी खुलेआम पैसा र पहुँचको नाममा घुमि रहदा विचराको पदक कहिले सम्म पिडितले खप्नु पर्ने ? दाईजोको नाममा होस् या बलात्कारको शिकार बनिरहदा नारीले आफ्नो आवाज बुलन्द बनाउन कहिले सम्म कांपी रहनु पर्ने ? गम्भिर प्रश्नहरु कायमै छन् ।

एक दिन नारी दिवस धुम धामसँग मनाए जसरि बाकीं ३६४ दिन समेत समानता सहितको समतामुलक राष्ट्र निर्माण गर्न हरेक नागरिकले आ-आफ्नो क्षेत्र बाट मसिनो संग मिहेनत गर्नु पर्ने देखिन्छ ।

नारीलाई दस्तावेजमा सिमित ठेलिका ठेलि अधिकार हैन वातावरण चाहिएको छ जहाँ उ भन्न सकोस् ,

⁃ म सुरक्षित छु ।

⁃ म सम्मानित छु ।

⁃ म समान पहुँच राख्दछु ।

यी तीन सको प्राप्ति र अनुभुतिको लागि सङ्घर्षबाट प्राप्त उपलब्धि रक्षामा लागौं । अहिलेसम्मका अधिकार प्राप्तिको आन्दोलनको नेतृत्व गरेका अग्रज महिला हरुप्रति सम्मान ।

(न्यौपाने अनेरास्ववियु केन्द्रिय सदस्य हुन्)