यो पुस्तक पढेर मुन्दुम ट्रेलमा कोही पाठक जान्छ भने त्यही सफलता हो : राई

काठमाडौं । संस्कृति तथा पर्यटन अभियन्ता श्याम सामसोहाङ राईको संस्मरणात्मक पुस्तक ‘मुन्दुम ट्रेल’ बजारमा आएको छ । यस पुस्तकले पूर्वी जिल्लाहरु विशेष गरेर खोटाङ र भोजपुरमा अवस्थित मुन्दुम ट्रेलको ऐतिहासिक, सांस्कृतिक महत्वहरुलाई मसिनो गरी केलाउने प्रयत्न गरेको छ । यस क्षेत्रको प्राकृतिक सौन्दर्य र किराँत समुदायको सभ्यतालाई पनि सरल ढंगले प्रस्तुत गरिएको छ ।

यही सिलसिलामा ‘मुन्दुम ट्रेल’ पुस्तक लेखनको अनुभव र मुन्दुम ट्रेलबारे लेखक राईले नेपालप्रेससँग गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

‘मुन्दुम ट्रेल’को सांस्कृतिक तथा ऐतिहासिक महत्व

मुन्दुम ट्रेल पूर्वी नेपालको सम्पूर्ण प्राकृतिक इतिहासलाई बोकेको पुस्तक हो । प्रदेश १ मा सगरमाथाभन्दा अन्य चर्चामा आएका गन्तव्य त्यति धेरै छैनन् । मध्य पहाडी क्षेत्रमा पर्यटकीय गतिविधि कम भएको महसुुस गर्दै हामीले मुन्दुम ट्रेललाई सन् २०१७ मा अन्वेषण गरेका थियौं ।

अन्वेषणका लागि मैयुङ ट्याम्के साल्पा सिलिचुङ पर्यटन प्रवर्द्धन केन्द्र नामक संस्थाले काम गरेको थियो । विशेष गरेर मुन्दुम ट्रेलले किराँती संस्कार, संस्कृतिलाई केन्द्रमा राखेर त्यहाँ भएका प्राकृतिक सौन्दर्यलाई पनि अन्तरघुलन गर्दै सांस्कृतिक र प्राकृतिक दुवै कुराको संगमस्थलको रुपमा काम गर्छ ।

मुख्यतः किराँतीहरुको जनजीवन मुन्दुम दर्शनको वरिपरि चलेको हुन्छ । मुन्दुमले उनीहरुलाई मार्गदर्शन गराएको हुन्छ । त्यही दर्शन र संस्कृतिलाई सबैमाझ बाँड्दै पर्यटकीय गन्तव्य बनाउन मुन्दुम ट्रेलको विकास गरिएको हो । ऐतिहासिक दृष्टिकोणबाट पनि किराँतीहरु पूर्वी नेपालको पुरानो जाति हो । उनीहरुले आफ्नो कालखण्डमा विकास गरेका सभ्यतालाई देखाउने र त्यसबाट आर्थिक आयआर्जन गर्ने वातावरण बनाउनका पनि मुन्दुम ट्रेलको विकास गरिएको हो ।

मुन्दुम ट्रेललाई हामीले तीन भागमा विभाजन गरेका छौं । अहिले विकास गरिएको ट्रेल मध्यभाग हो । जुन टेम्के डाँडादेखि मैयुङ हुँदै लौरे डाँडा र साल्पा सिलिचुङसम्म पर्छ । यसलाई विकास गर्दै सगरमाथासम्म पुर्‍याउन सकियो भने अप्पर मुन्दुम ट्रेल बन्छ ।

मद्वारा लेखिएको पुस्तक ‘मुन्दुम ट्रेल’ले पनि किराँती सभ्यता, संस्कारको विकास कसरी भयो, कुन समयमा भयो जस्ता विषयलाई समेटेको छ ।

पूर्वी जिल्लाहरुलाई जोडेको ‘मुन्दुक ट्रेल’ पदमार्गमाथि लेखिएको पुस्तक हो 

यस पुस्तकले खोटाङ, भोजपुर, सोलुखुम्बु र संखुवासभा गरी चार जिल्लालाई प्रत्यक्ष रुपमा जोडेको छ । मुन्दुम ट्रेललाई हामीले तीन भागमा विभाजन गरेका छौं । अहिले विकास गरिएको ट्रेल मध्यभाग हो । जुन टेम्के डाँडादेखि मैयुङ हुँदै लौरे डाँडा र साल्पा सिलिचुङसम्म पर्छ । यसलाई विकास गर्दै खुवालुङदेखि टेम्केसम्म लाेवर मुन्दुम ट्रेल, साल्पा सिलिचुङदेखि सगरमाथासम्मको अप्पर मुन्दुम ट्रेल मानिएको छ । र यी तीनैवटा ट्रेललाई मिलाएर ग्रेटर मुन्दुम ट्रेल बन्छ ।

पुस्तक लेख्ने सोच यसरी विकास भयो

मेरो विश्लेषण के हो भने पूर्वमा रहेका भोजपुर, खोटाङ, सोलुखुम्बु र संखुवासभा विगतमा बढी नै उपेक्षामा परेका जिल्ला हुन् । राज्यको नजर अन्य जिल्लाहरुमा जसरी त्यहाँ पुगेको थिएन । मेरो निष्कर्ष चाहिँ के रह्यो भने ती ठाउँहरुलाई पर्यटकीय स्थलको रुपमा विकास गरिनुपर्छ । पर्यटनलाई जोडेर राम्रो आयआर्जन गर्न सक्छौं ।

अहिले त मुन्दुम ट्रेल पूर्वमा सगरमाथापछिको चर्चित ट्रेल बनिसकेको छ । यो ट्रेल इतिहास र संस्कृतिको मार्गदर्शक पनि हो । यस ट्रेलमा यात्रामात्रै हुँदैन, यात्रासँगै यात्रुले किराँती सभ्यता, इतिहास, संस्कृति र विश्वास पद्धतिको समेत परख गर्न पाउँछन् ।

यसैका लागि म सुरुदेखि नै लागें, विभिन्न वृत्तचित्रहरु बनाएँ । विभिन्न निकायहरुलाई एक ठाउँमा ल्याएर साल्पा सिलिचुङ पर्यटन प्रवर्द्धन केन्द्र नामक संस्था गठन गर्‍यौं । त्यही संस्थाको अगुवाइमा मुन्दुम ट्रेलको अवधारणा विकास भएको हो । यसलाई पुस्तकको रुपमा डकुमेन्टेसन गर्न पाए भोलि आउने पिँढीले टेक्स्टमा पढ्न सजिलो होस् भनेर पुस्तक तयार गरेको हुँ ।

पर्यटन प्रवर्द्धनमा मुन्दुम ट्रेलको भूमिका

अहिले त मुन्दुम ट्रेल पूर्वमा सगरमाथापछिको चर्चित ट्रेल बनिसकेको छ । यो ट्रेल इतिहास र संस्कृतिको मार्गदर्शक पनि हो । यस ट्रेलमा यात्रामात्रै हुँदैन, यात्रासँगै यात्रुले किराँती सभ्यता, इतिहास, संस्कृति र विश्वास पद्धतिको समेत परख गर्न पाउँछन् । ट्रेलमा जाने पर्यटकलाई गाइडको रुपमा काम गरोस् भनेर पनि मैले यस पुस्तकलाई पढ्न सजिलो हुने गरी तयार गरेको छु । यहाँ खाने, बस्ने ठाउँ, खानेकुराका प्रकारलगायत सबै कुराको डिटेलिङ दिएको छु ।

पुस्तक लेख्नुको आनन्द

पुस्तक लेख्नुको आनन्दभन्दा पनि पुस्तकको उद्देश्यले महत्व राख्छ जस्तो लाग्छ । यदि कोही पाठक यस पुस्तक पढेर मुन्दुम ट्रेलको यात्रामा निस्कनुभयो भने त्यही नै मेरा लागि सबैभन्दा ठूलो आनन्द हो ।