जङ्गली च्याउ र सडक बालक

भनिन्छ, कहिलेकाहीँ हामीले सुनेका कुरा र देखेका कुरासमेत सत्य हुन्नन् ।

तर कतिपय अवस्थामा सत्यतालाई पनि हामी नजरअन्दाज गर्छौ अनि असत्यमाथि पनि सत्यताको खोजी गर्न थाल्छौँ शायद ।

म काम विशेषले केही दिनदेखि काठमाडौं उपत्यकाबाहिरको यात्रामा थिए । यसअघि मलाई कहिल्यै अनुभूत भएन तर आज भने कता–कता काठमाडौंको न्यास्रो लागे जस्तै भएको थियो फर्कँदा ।

कति बेला काठमाडौं पुगूँ भन्दै हतारिँदै कुर्दै थियो मेरो गाडी ।

त्रिभुवन राजपथको असङ्ख्य घुम्तीहरू हुँदै सुन्दर दृश्य, हरिया डाँडाकाँडा अनि पर डाँडामाथि देखा पर्ने मनमोहक हिमालमा सधैं लोभिने मन अहिले कतै नलागी आफू पुग्नुपर्ने गन्तव्यमा मात्रै केन्द्रित भएको छ आज ।

प्राकृतिक सुन्दरतामा असाध्यै धेरै बहकिने मन आज खासै नरमाएकोले पनि होला अनि लगातार निकै समयदेखि गाडी चलाइरहेकोले पनि हुन सक्छ केही थकित महसुस गर्दै थिए म ।

काठमाडौंबाट बाहिरिँदा म एक्लै निस्के पनि अहिले काठमाडौँ फर्कने बेला मसँगै काठमाडौँ जान मेरो छेउको सीटमा एक जना साथी पनि बसेको थियो ।

दक्ष कम्प्युटर प्राविधिक मेरो साथी मलाई बाटामा अनेकानेक प्रश्नहरू सोध्दै थियो ।

सदैव निकै व्यस्त रहने उसलाई काठमाडौँ पुग्न मलाईभन्दा धेरै हतार भइरहेको थियो । आज शनिवार भएता पनि । उसले काठमाडौँमा कसैलाई कहीँ आफ्नो समय दिएको रहेछ ।

मलाई भने आज छुट्टीको दिन भएर फुर्सदिलो भएर पनि खै केले पो हो कुन्नि, कहिले काठमाडौँ पुगूँ भइरहेको थियो ।

मेरो साथी र म, हामी दुवै जना त्रिभुवन राजपथ हुँदै हेटौडाबाट काठमाडौंको लागि निस्केका थियौ । बिहान करिब ७ बजेको समयमा ।
जाडो याम थियो तर पनि आकाशमा बादल वा हुस्सु लागेको थिएन । निकै खुला मौसम । चिसो हावासँगसँगै खूबै आनन्दित मस्तको घाम लागेको वातावरण ।

करिब तीन घण्टाको लगातारको ड्राइभपश्चात् हामी करिब १० बज्नै लाग्दाको समयमा दामन पुग्यौ ।

हिँड्ने बेला हेटौडामा बिहान चिया मात्रै पिएर निस्केका हामीलाई भोक लाग्न खोजेको महसुस भएकोले दामनको प्रख्यात भ्यु टावरभन्दा अलि तलको होटलमा खाना खाने भयौ ।

दामन पुग्दा चिसो सिरेटो र पारिलो घाम दुवैले स्वागत गर्‍यो हामीलाई ।

केही बेर होटलबाहिर राखिएको बेन्चमा बसी सुस्ताइसकेर खाना खायौ हामीले ।

दामन–पालुङ प्राकृतिक सुन्दरताको रूपमा मात्रै अगाडि छैन, यो क्षेत्रले तरकारी खेतीको ख्याति पनि उत्ति नै कमाएको छ ।

जतिसुकै साना भए पनि खेतीयोग्य जमिन कहिल्यै बाँझो रहँदैन यहाँ । असाध्यै मेहनती छन् यस क्षेत्रका आधुनिक कृषकहरू ।

रमाइलो–घमाइलो वातावरणमा आनन्दित मनले दामनको होटलमा बसी त्यहाँ स्थानीय उत्पादनको खूबै स्वादिलो खाना खाँदै गर्दा त्यसै होटलको काउन्टरको दाहिने कुनामा केही फरक निकै अनौठो वस्तु देखो मैले ।

उक्त वस्तु करिब दुई फूट उचाइ र उत्ति नै मोटाई अनि उत्ति नै चौडाइको हुनुपर्दछ ।

कालो रङ्गको त्यो वस्तुको बाहिरी भाग एकदमै चिल्लो भएर टल्केको जस्तो लाग्थ्यो । वरिपरि खाल्डाखुल्डी भएर विविध आकृति बनेको झैं पनि देखिन्थ्यो । त्यस वस्तुको एकतर्फ भने करिब डेढ–दुई फूट व्यास भएको खैरो रङको केही बाङ्गोटिङ्गो गोलो प्लेटको जस्तो सफा भाग थियो जसको छेउ प्लेटकै बिट झैं थियो । जहाँ मसिनो अक्षरले कसै–कसैको नाम कोरेको पनि देखो मैले ।

स्वादिलो खाना खाँदै गर्दा पनि मन भने त्यो वस्तुमै अल्झिरह्यो मेरो ।

के होला यो अजिबको वस्तु ? अचम्म लागेर, खाना खाइसकेपश्चात् आफ्नो बिलको रकम भुक्तान गर्दै त्यो वस्तुलाई सुमसुम्याउँदै–नियाल्दै होटलका साहूजीलाई सोधो ।

दाँत दुखेर बोल्न कठिन भइरहेको होटलको साहूजीले निकै गाह्रो गरी सिन्काले दाँत कोट्याउँदै जब उक्त वस्तु ‘जङ्गली च्याउ हो’ भने, झनै अचम्मित भए म ।

अहिलेसम्म टिनको डिब्बामा तरकारी खाने सानो डल्लो, घरमा उमारिएका केही फैलिएको अनि कहिलेकाहीँ ओसिलो रूख बिरुवामुनि देखेको सामान्य च्याउबाहेक अरू च्याउहरूको बारेमा सोचेको पनि थिइन कहिल्यै ।

त्यहाँको त्यो अजङ्गको च्याउ देखेर घोर आश्चर्यका साथ मनमा उठेका अनेकन् जिज्ञासाहरू प्रकट गर्दै थिए म अविरल रूपमा होटलका साहूजीलाई ।

बिचरा उनी त्यसै त दाँत दुखेर छट्पटिँदै थिए, बोल्ने अवस्थामा थिएनन्, त्यहीमाथि मैले च्याउको बारेमा के–के सोधेर गनगन गरिरहँदा कति झर्को मानिरहेका थिए होलान् । तर पनि, मैले आफ्नो प्रश्नको बहावलाई कम गरिन ।

मेरा अनेकन् प्रश्नहरूको उत्तरमा उनका दुई वटा मात्रैको जवाफले म झनै जिल्ल परो ।

उनले बताए, ‘यो च्याउ यहीँ वरिपरिको जङ्गलबाट ल्याइएको हो र करिब पचास वर्ष पुरानो हो ।’

अजङ्गको, सुकेर काठ बनिसकेको साह्रै हलुको वजनको त्यो बूढो जङ्गली च्याउ खेलाउँदै गर्दा झनझनै आकर्षित बन्दै गए म त्यो च्याउप्रति ।
जति हेर्‍यो उति हेरिरहूँ लागिरहेर नियाल्दै जाँदा मलाई त्यो च्याउले केही भन्न खोजिरहेछ कि झैं लाग्यो ।

शायद, त्यो च्याउले मसँग गुहार मागिरहेको थियो– ‘मलाई लैजाऊ यहाँबाट ! म यहाँ सामान्य होटलको सानो काउन्टरमा सजेको छु । म यहाँ अटेको छैन । म फैलन चाहन्छु । मलाई ठूलो ठाउँमा लगेर राख ! मलाई यहाँ कसैले चिन्दैन । म धेरैभन्दा धेरै मान्छेहरूका बीच चिनिन चाहन्छु । मेरो महत्त्व ठूलो छ ।’ मलाई यस्तै भान भयो ।

मलाई झट्ट याद आयो, म सानो छँदा मलाई मेरी आमाले कुनै धार्मिक पुस्तकमा भएको कथा सुनाउनुभएको थियो ।

कुनै एक राजाको घमण्ड नाश गर्न देवताले सानो माछोको रूप लिए । राजाले नदीमा नुहाउन लागेको बेला त्यो माछो राजाको हातमा गई सोध्यो– ‘राजदरबारमा बस्न चाहन्छु, मलाई अट्ने ठाउँ छ रु’ घमन्डी राजाले ‘तिमीजस्तो तुच्छ जीवको लागि मेरो विशाल दरबारमा स्थान हुँदैन र रु’ भन्दै दरबार लिएर गए । राजदरबारमा लगेर त्यो माछोलाई एउटा सानो पानीको भाँडोमा राखियो । बिस्तारै–बिस्तारै माछोले आफ्नो आकार बढाउँदै लगेर दरबार नै ढाक्न थालेपछि राजाले माछोसमक्ष माफी मागी त्यसलाई पुनः समुद्रमै छोडे ।

म त्यो कथाको राजाझैं घमन्डी त छैन होला । न त मसँग घमन्ड गर्न क्षमता नै होला । तर पनि, यो च्याउलाई यहाँभन्दा अझै व्यवस्थित रूपले राख्न र प्रदर्शनीमार्फत सबैलाई चिनाउन भने सक्छु भन्ने लागेर त्यस च्याउलाई आफैसँग लैजान मन लाग्यो ।

मैले कत्ति पनि अप्ठेरो नमानी सो च्याउ मलाई बिक्री गर्नका लागि अनुरोध गरो मैले होटलका साहूजीलाई ।

मेरो साथी दङ्ग पर्दै भन्दै थियो, ‘जति वर्षको जस्तो च्याउ भए पनि किन चाहियो तपाईँलाई ? होस्, पर्दैन लिन ।’

तर मलाई अब त्यो च्याउ आफूसँग नलगी भएको थिएन । शायद यो मेरो हठ थियो वा च्याउप्रतिको मोह ।

किन–किन मेरो मन मन अड्क्यो त्यो अजङ्गको अनौठो च्याउमा जुन मैले आफ्नो जीवनमा कहिल्यै देखेको थिइना, न त कल्पना नै गरेको थिए ।

मैले च्याऊ मलाई बिक्री गर्न अनुरोध गरिरहँदा होटलका साहूजीले यो बिक्रीमा नभएको भनेर अनेक पटक पन्छिन खोजे ।

म उहाँसँग कुरा गर्दागर्दै उनी कहिले होटलको कुन कुनामा पुग्थे, कहिले कहाँ पुग्थे ।

उनी जति–जति मबाट पन्छिन खोज्थे उत्ति नै मेरो हठ बढ्दै थियो ।

यो च्याउ खरिद गर्न मसँग भएको पैसाले नपुगे मेरो घडी, मोबाइल जे राख्नुपर्छ राखेर भए पनि मलाई च्याउ दिनै पर्छ भनेर उनको अगाडि आफ्नो पर्स थमाएर अनुरोध गर्दै अड्डी कसेपछि मेरो साथी, होटलको साहूजी, होटलका कर्मचारीहरू र त्यहाँ खानपान गर्न बसेका अन्य व्यक्तिहरूसमेतले छक्क पर्दै हेर्न थाले मलाई ।

मलाई ती सबै कुराहरूसँग कुनै प्रवाह भएन । मलाई त बस् त्यो च्याउ आफ्नो साथमा चाहिएको थियो ।

जसरी पनि लिएर नै जान्छु भनेर जिद्दी गर्न थालो । खाना खाईवरी बिलसमेत तिरेर निस्किसकेको मान्छे पनि बसो फेरि होटलकै काउन्टरअगाडि ।

म च्याउ नलगी कुनै पनि हालतमा त्यहाँबाट जान तयार भइन ।

मेरो जबरजस्तीको अनुरोधको कारण साहूजी शायद रिसले मुरमुरिइरहेका थिए, ‘कस्तो ग्राहक फेला परेछ आज !’ उनी आफ्नो हात आफ्नो शिरमा राखेर हल्लाउन थाले ।

उनको दाँत–दुखाइ थाहा पाएर पनि उनको त्यो पीडाले मेरो एकोहोरोपनलाई कुनै असर गरिरहेको थिएन ।

मैले जिद्दीले हद नाघेपछि भने उनी केही गले शायद । तर, उनले त्यो च्याउ भने मलाई दिन कुनै पनि हालतमा मानेनन् । उनले आफ्नो कोठाको कुना–कुना खोतली अलिक सानो र फरक खालको च्याउ ल्याए र मलाई दिएर पन्छाउन खोज्दै भने, ‘ यसको सट्टा बरु यो लग्नुस् न !’

तर, मलाई यो सानो च्याउले कत्ति पनि आकर्षित गरेन ।

उनले ठूलो च्याउ नदिने नै भइसकेपछि औपचारिकताको लागि अनि ठूलोको मूल्य अनुमान गर्नका लागि पनि यो सानोको मूल्य कति हो भनेर सोधो ।

‘चाहिन्न पैसा यसको । सित्तै लैजानुस् !’ उनले त्यो सानो च्याउको पैसा लिन मानेनन् ।

नबुझ्नुपर्ने कुरो नै के पो थियो र ! उनी त मलाई केवल पन्छाउन खोज्दै थिए ।

मैले जति नै जिद्दी गरे पनि सम्पत्ति त उनकै थियो । अधिकार पूर्ण रूपमा उनकै थियो । उनले मलाई कुनै पनि मूल्यमा ठूलो च्याउ नदिने पक्का भएपछि आखिर म नै गल्न बाध्य भए ।

मैले भनो– ‘अहिलेको लागि यो सानो भए पनि ठिकै छ । नमुनाको लागि मात्रै लग्दै छु तर म त्यो ठूलो च्याउ नै केही हप्तापछि आएर लैजान्छु । त्यसको मूल्य तोकिराख्नु होला !’ र, सानो च्याउ लिएर म गाडीमा बसो ।

मेरो साथी शायद मलाई मूर्ख ठान्दै–हाँस्दै मेरो छेउको सीटमा बस्यो ।

हामी पुनः काठमाडौंतर्फ बाटो लाग्यौं ।

मलाई विविध प्रश्नहरू गरिरहने मेरो साथी मेरो व्यवहारले केही नबोली अझै हाँस्दै थियो ।

मेरो अघि देखिको क्रियाकलापले दङ्ग परिरहेको साथी बाटोभरि मेरो त्यो च्याउको पृथकता र त्यसलाई प्रदर्शनीमा राख्ने योजनाको कुरा सुन्दासुन्दै दिक्क लागेर थाकेको हुन सक्छ । सोही कुराले शायद उसलाई निद्रा पनि लागेको हुन सक्छ । ऊ निदाउने कोशिश गर्दै थियो ।

तर, म भने उसलाई झिजोल्दै मेरो मनमा उठेको च्याउप्रतिको विभिन्न कुराहरू र योजनाहरू सुनाउनमै व्यस्त थिए ।

ऊ छक्क पर्दै थियो, किन म त्यो जङ्गली च्याउप्रति यत्तिको धेरै क्रेजी भएको होला ?

निकै बेरदेखिको उसको लागि बिलकुलै बेकारको विषयमाथिको मेरो कथाको व्याख्यानले ऊ केही खिन्न भावमा भन्दै थियो मलाई– ‘होइन, तपाईँलाई भएको चाहिँ के हो ? किन यति धेरै जिद्दी हुनुभएको  ?’
उसको जवाफमा उसको शिर हल्का सुमसुम्याउँदै म हाँसो मात्रै ।

दामनबाट हिँडेको केही समयसम्म पुनः गाडी चलाइरहँदा म पनि केही थाकेको जस्तो भए ।

हामी दुवै जना कहीँ–कतै चिया पिउँदै आराम गर्ने ठाउँ खोज्न थाल्यौ । बसिहाल्न मन लाग्ने खालको कुनै ठाउँ भने भेटेनौ हामीले, दामनदेखि केही घण्टा लगातार दौडिरहेता पनि ।

हुन पनि त हेटौडादेखि दामन पालुङसम्मको बाटोमा पाइने हरियाली र पर देखिइने ढ्याप्प बसेको हिमाल र रमणीय दृश्यहरूले फुरुङ्ग हुने मन पालुङ कटेपछिको उराठलाग्दो दृश्यहरूका कारण दिक्क पनि मान्दथ्यो ।

बल्ल केही घण्टापछि नौबिसे आइपुगियो ।

हामी राजमार्गकै एक छेउमा गाडी रोकेर नौबिसे बजारमा चिया पिउनका लागि एउटा होटलको बाहिर पेटीमा राखिएको बेन्चमा बस्यौ ।
मेरो मनले भने त्यो च्याउलाई एकै पटक पनि छोडेको थिएन ।

अब कसरी त्यो होटलको साहूजीलाई च्याउको मूल्य निर्धारण गर्न लगाई खरिद गर्ने ?

गाडीबाट निस्केर पनि दामनको होटलको साहूजीले दिएका सानो च्याउ हातमा खेलाउँदै, चुरोट सल्काएर चुरोटको धूवाँ उडे जस्तै च्याउको प्रदर्शनीको विचार गर्दै बसेको थिए ।

चिया अर्डर भइसकेको थियो, आइसकेको थिएन । शायद उम्लने तरखरमा थियो ।

अचानक मेरो दाहिने खुट्टामा केही वस्तु ठोक्किएको महसुस गरो मैले ।

झस्केर हेरो, मेरो खुट्टा एउटा सडक बालकजस्तो लाग्ने करिब ११–१२ वर्षको केटोले छोएको रहेछ ।

म होटलको पेटीमा बसेकोले होला ऊ उक्लँदा ठेस लागेर मेरो खुट्टा छोइएको होला भन्ने लाग्यो मलाई । मैले सामान्य रूपमा लिए । त्यति वास्ता गरिन ।

त्यो बालकले मेरो च्याउप्रतिको ध्यान भङ्ग गर्नासाथ मलाई थाहा भयो– मेरो साथीलाई मेरो अघिल्तिर थिएन । कहाँ गएछ रु खोज्न थालो ।
ऊ अलि पर गएर मोबाइलमा कसैसँग कुरा गर्दै रहेछ एकोहोरो भएर ।

मलाई अघि छोएको त्यो बालक अलि पर गएर मलाई हेर्दै हाँस्न थाल्यो ।

म पनि अनौठो मान्दै–हाँस्दै चुरोट अझ कसिलोसँग तान्न थालो ।

केहीबेरमा मेरो साथी मेरो नजरबाट ओझेल भएर कतै कुनामा बसेर शायद मोबाइलमा नै कुरा गर्दै थियो ।

मैले होटलको साहुनीलाई सोधो– ‘चिया पाकेन साहुनी रु’ सोध्नु के थियो पुनः त्यो बालक आएर मेरो खुट्टा छुँदै मेरो मुख हेरेर हात जोड्न थाल्यो ।

मलाई अचम्म लाग्यो ।

अघि त भूलवश वा ठेस लागेर त्यस्तो भएको हुन सक्छ भन्ठानेको तर अहिले पनि फेरि किन यस्तो गर्दै छ उसले ?

अब बल्ल कुरा बुझ्दै थिए म । वास्तवमा उसले मलाई अघि छोएको होइन ढोगेको पो रहेछ ।

म कसैलाई खुट्टा ढोग्न दिन मन नपराउने मान्छे भएकोले उसलाई समातेर पन्छाउँदै केही हप्काएको झौं गरी सम्झाउँदै थिए, ‘किन यसो गरेको रु यस्तो गर्नु हुँदैन ।’

यसैबेला होटलकी साहुनीले अंखोराको पानी ह्वात्तै छ्यापिदिँदै गाली गरिन् त्यो बालकलाई– ‘भागिहाल् यहाँबाट !’

मैले होटलको साहुनीलाई हप्काए– ‘किन त्यो बच्चालाई त्यस्तो व्यवहार गर्नु भएको रु म ऊसँग कुरा गर्दै थिए ।’

मेरो त्यो बालकप्रतिको जिज्ञासाको जवाफमा होटलकी साहुनीले उसको सम्पूर्ण कुरा बेलिबिस्तार लगाउन थालिन् ।

उनका अनुसार त्यो बालकले काम नै त्यस्तै गर्ने रहेछ । जोसुकै बाहिरका व्यक्तिहरू आएमा तिनको खुट्टा ढोगी–ढोगी पैसा माग्दो रहेछ ।

अरूसँग पैसा माग्ने यो शैली पनि फरक लाग्यो मलाई, जो अहिलेसम्म देखेको थिइन मैले । म त्यो बालकपूत्री झन् उत्सुक भए । उसको बारेमा सम्पूर्ण कुरा जान्न मन लाग्यो मलाई ।

अब मैले त्यो बालकलाई बोलाएर ऊसँग कुरा गर्ने विचार गरो ।

मेरो साथी अझै फोनमै व्यस्त थियो शायद मैले नदेखिने गरी कतै कुनामा बसेर कुरा गर्दै थियो । अझै सामुन्ने देखिएको थिएन ।

मैले बालकालाई इशाराले बोलाए । बोलाएपछि त्यो बालक हाँस्दै आफ्नो शरीर नचाउँदै अचम्मको हाउभाउ गर्दै मेरो सामु आयो ।

मैले उसलाई सोधो– ‘के चाहियो तिमीलाई ?’

उसले कुनै जवाफ दिएन, मात्र अनौठो हाउभाउ गरिरह्यो ।

मैले धेरै पटक उसलाई ‘के चाहियो रु’ भनेर सोधिसकेपछि बल्ल केही बेरमा मसँग उसले पैसा माग्यो ।

मैले भनो– ‘पैसा त दिन्न, खाने कुरा दिन्छु । के खान्छौ रु भन !’

ऊ केही बोलेन । निकै बेरसम्म चुपचाप मेरो अगाडि नै उभिइरह्यो । फेरि अचानक मेरो खुट्टा समायो र मैले तान्दै गरेको चुरोट देखाउँदै मसँग चुरोट माग्यो ।

म झस्को । हत्त न पत्त उसलाई समाएर आफ्नो खुट्टा छुटाए र चुरोटको ठुटो फाल्दै उसलाई गाली गर्न थालो– ‘के चाहियो तिमीलाई ? भन, के खान्छौ रु चुरोट खानु हुँदैन ।’

कत्ति हाँसोलाग्दो कुरा गर्दै थिए म ! आफै चुरोट तान्दै थिए, अरूलाई भने चुरोट खानु हुँदैन भनेर सम्झाउँदै थिए ।

उसले मेरो अगाडिको टेबुलमा रहेको चुरोटको प्याकेटमा ‍‍औंला देखाउँदै पुनः चुरोट नै माग्यो, जुन प्याकेट अघि मैले एक खिल्ली सल्काएर खल्तीमा राख्न बिर्सेको रहेछु ।

अब मलाई असह्य भयो ।

मैले उसलाई राम्ररी सम्झाउँदै फकाउन थालो– ‘चुरोट खानु राम्रो होइन… कुनै पनि हालतमा चुरोट खान दिन्न म । बिस्कुट–चाउचाउ के खान्छौ ? भन !’

उसले मानिनमानी बल्ल–बल्ल ‘कोक खान्छु’ भन्यो ।

मलाई, उसलाई कोक खान दिन पनि मन लागेन, भनो– ‘बरु कोकभन्दा जुस खाऊ !’ र, चिया अझै नआइसकेको र मेरो साथी पनि आइसकेकोले तीनवटा जुस मगाए ।

उसलाई एउटा दिएर हामी दुवै चिया नआउन्जेलको लागि जुस पिउन थाल्यौ ।

ऊ रमाउँदै जुसको बट्टा हावामा उडाउँदै बाटोको छेउतिर लाग्यो ।

निकै बेर लगाएर चिया आइपुग्यो हाम्रो टेबुलमा । हामी जुस पिइसकेर चिया पिउँदै थियौ ।

मलाई केही बेरमै देखिएको अर्को दृश्यले झनक्क रिस उठ्यो ।

अघि मैले जुस दिएको बालक त अहिले दूधको प्लास्टिकमा डेन्डराइट भरेर त्यसको राग पो तान्दै रहेछ ।

मलाई बुझ्न गाह्रो भएन । मैले दिएको जुस बेचेर उसले त्यो डेन्डराइट खरिद गरेछ वा जुससँग साटेछ ।

मैले काठमाडौं ठमेलका गल्लीहरूमा यस्ता दृश्यहरू दैनिक देख्दै आएको थिए ।

विदेशी पर्यटकहरूले दिएका पैसा त छादै छ, बिस्कुट–जुसहरूसमेत छेउछाउका पसलमा साटेर पैसा लिने मात्रै होइन, सहयोगी संस्था अनि व्यक्तिले दिएका खाना अनि कपडाहरू फाल्ने गरेका सडक बालबालिकाहरू ।

पुनर्स्थापना केन्द्रमा लगिएर पनि भागेर पुनः सडकमै सडक बालक वा चल्तीको संज्ञा ‘खाते’ बन्न चाहेका बालबालिकाहरूको जमात र तिनको व्यवहार नजिकबाट नियालेको थिए मैले ।

मलाई भाउन्न भएर आयो । ठमेल त कुरै छोडौं तर नौबिसेजस्तो सानो ठाउँमा समेत यस्तो होला भन्ने कल्पनासमेत गरेको थिइन मैले ।

अब म उभिएर ठूलो–ठूलो स्वरमा कराउन थालो– ‘मैले भर्खरै जुस दिएको बालकसँग जुस साटेर कसले दियो डेन्डराइट रु कसले यी कलिला बालकहरूलाई यस्तो कुलतमा फस्न सहयोग गर्दै छ ?’

मेरो आवेशमा निस्केको ठूलो ठूलो स्वर सुनेर वरिपरि केही मानिसहरू जम्मा भए ।

तीमध्ये एक जना वृद्ध आमाले सम्झाउन थाल्नुभयो मलाई– ‘बाबु, त्यो केटो पूर्ण रूपमा बिग्रिसकेको छ । सबै जनासँग यस्तै गरी पैसा माग्छ । यसले नखाने लागु औषधका कुराहरू केही छैन । यसको बानी नै बिग्रिसक्यो । भयो छोडिदिनुस्, कुरा अघि नबढाउनुस् !’

मचाहिँ अझै पनि कराउन छोडेको थिइन । चिच्चाउँदै थिए, ‘जुन समाजमा तपाईँजस्ता जाने बुझेका मानिसहरूले बालबालिकाहरूलाई गलत बाटो हिँड्न उल्टो मद्दत गर्नुहुन्छ, अनि कसरी सही बाटोमा लाग्न सक्छन् यिनीहरू ?’

अन्तमा, मलाई मेरो साथीले सम्झाउन थाल्यो– ‘ तपाईं अहिले एक्लै यहाँ कराएर केही हुनेवाला छैन । शान्त हुनुस्, चुप लाग्नुस् !’

म अलि शान्त भएर त्यो बालकलाई पुनः बोलाउन थालो– ‘अब उसलाई यहाँ राख्दिन, मसँगसँगै लैजान्छु अनि सही बाटो चिनाउँछु, उसलाई पढाउँछु ।’

म उसलाई बोलाउँदै थिए । ऊ मैले बोलाएको सुने–नसुने झैं गरी यो चिसो मौसममा पनि आफूले लगाइराखेको ज्याकेट खोलेर भुइँमा पछार्न थाल्यो ।

मैले हेर्दाहेर्दै, बाटोमा रोकिएको अर्को कारको मानिसलाई के–के भन्दै, त्यो कारको सिसा पुछेको जस्तै गर्दै पैसा माग्न थाल्यो ।

मलाई फेरि तिनै वृद्धाले सम्झाउन थालिन्– ‘बाबु, यसलाई निकै पटक धेरै मानिसहरूले काठमाडौँ लिएर गइसकेका छन् । फेरि पनि फर्केर वा भागेर यहीँ आउँछ । अरूले दिएका नयाँ कपडाहरू पनि यस्तै भुइँमा पछार्दै फटाउँछ र फाल्छ । त्यसैले, भैगो छोडिदिनुस् यसलाई यही हालतमा, तपाईँ जानुस् !’

त्यहीँबाट म मेरा सम्पर्कमा भएका केही सामाजिक क्षेत्रमा काम गर्ने साथीभाइहरूसँग सम्पर्क गरी यो बालकको लागि के गर्न सकिन्छ भनी सल्लाह गर्न थालेँ ।

मेरा साथीभाइहरूले कुनै पनि बालबालिकालाई उसको परिवारको मन्जुरीबेगर वा कानूनी प्रावधान पूरा नगरी कतै पनि लैजाँदा निकै धेरै समस्या आइपर्ने र राम्रो उद्देश्य लिई गरेको कामको समेत परिणाम नराम्रो निस्कन सक्नेमा मलाई सचेत तुल्याउँदै थिएँ ।

उनीहरू मलाई जोशमा कुनै पनि काम नगर्न सुझाउँदै थिएँ ।

मैले सोचो, हो नि हुन त ! सम्झो, आमाघर चलाइरहनु भएकी पूर्ण समाजसेवी दिलशोभा श्रेष्ठमाथि पनि त हालै मात्रै निकै लाञ्छना लगाइएको थियो ।

आफूले आफ्नो जीवन समाजको लागि समर्पित गरी यसरी काम गर्दा पनि गलत आरोप लागेको भन्दै स्पष्टीकरण दिइरहनु हुँदा उहाँका आँखाबाट आँसुका बलिन्द्र धारा बहँदै थिए ।

मैले पनि साथीहरूको सल्लाहबमोजिम यो कुरा हाल अघि नबढाउने विचार गरेँ ।

तर तत्काल त्यो बालकको लागि मैले केही गर्न नसकेकोमा निकै हीनताबोध भयो ।

बडो अनौठो पैसा माग्ने कला भएको त्यो बालकको क्षमतामाथि शङ्का गर्ने कुनै ठाउँ नै छैन । तैपनि, उसको त्यस्तो हालत देखेर म बडो गह्रौं मन लिएर ठमेलका गल्लीहरूका सडक बालबालिकाहरूलाई सम्झँदै फर्केँ त्यहाँबाट ।

त्यो बालकसँग बिहान देखेको जङ्गली च्याउलाई दाँज्न थालो । तिनका समानता र भिन्नताहरू सोच्न थालेँ ।

५० वर्ष पुरानो सुकेर काठ बनिसकेको अजङ्गको एउटा जङ्गली च्याउ र बाटो बिराएको त्यो ११–१२ वर्षको सडक बालकको बीचमा तुलना गर्न थालेँ ।

र, धिक्कार्न थालो यो मानवीय सोचलाई, जसले त्यो सुकेर काठ बनिसकेको जङ्गली च्याउलाई बहुमूल्य मानेर सजाएको छ अनि यो भर्खरको कलिलो बालकलाई बेकार ठानी समाजबाट पन्छाइएको छ ।