प्रश्नभन्दा माथि राजेश हमाल ?

काठमाडौं । भर्खरै एउटा कमेडी शोमा अभिनेत्री उषा रजकले अभिनेता राजेश हमाललाई भनेकी थिइन्, ‘राजेश हमाल ओभररेटेड एक्टर हो । उ बेलामा (हमालको समयमा) एउटा स्थान पाउनुभयो । तर, अभिनयको हिसाबले हेर्दा त्यस्तो विशेष केही पनि छैन । नृत्य त देखेकै छौं । तपाईंहरु(होस्टतिर इंगित गर्दै) कमेडी क्लबमा हसाउनुपर्‍यो कि उहाँकै डान्स गर्नुहुन्थ्यो ।’

उनको यो अभिव्यक्ति यति धेरै विवादित भयो कि अन्ततः माफी नमागिकन सुखै पाइनन् । सामाजिक सञ्जालमा हमालका फ्यानबाट साइबर आक्रमण सुरु भएपछि उषाले आफ्नो भनाइ फिर्ता लिएकी छन् । तर, उनले अझै धेरै दिनसम्म गालीगलौज र ट्रोलको शिकार हुनुपर्ने निश्चित छ ।

उषाले हल्काफुल्का तरिकाले हमालको अभिनय क्षमतामाथि प्रश्न उठाएकी थिइन् । आफूलाई लागेको कुरा भनेकी थिइन् । लोकतन्त्रमा राष्ट्रपतिमाथि पनि प्रश्न उठाउन पाइन्छ र आलोचना गर्न सकिन्छ । कुनै पनि कलाकार, चाहे जतिसुकै प्रख्यात किन नहून्, प्रश्न र आलोचनाभन्दा माथि हुन सक्दैनन् । फेरि कलाकार बाँच्ने भनेकै अभिनय क्षमता र कलाले हो । कलाकारमाथि प्रश्न उठ्ने भनेकै उसको अभिनय गर्नसक्ने तागतमाथि हो । चाहे सौगात मल्ल हुन् या दयाहाङ राई वा विपीन कार्की, अनमोल केसी हुन् या प्रदीप खड्का, उनीहरुमाथि प्रश्न उठेकै छन् ।

अब हमालमात्रै त्यस्तो कलाकार भइदिए कि जसमाथि मानौं प्रश्न उठाउन वर्जित छ । जसले यस्तो प्रश्न उठाउँछ, उसको करिअरमा प्रश्न उठ्छ । राजेश हमाल आफैं कम बोल्छन् । मिडियामा पनि कूटनीतिक जवाफहरु दिन्छन् । तर, उनका फ्यानहरु उत्तेजक छन् । हमालको महानायक भन्न कसैले अस्वीकार गर्‍यो भने सीधै भुईंमा पछारिदिन्छन् ।

उषाले दिएको अभिव्यक्तिको क्लिप काटेर ‘राजेश हमाल ओभररेटेड एक्टर’ भनेको संवादलाई मात्रै सञ्जालमा फैलाइयो । यसको नतिजा कतिसम्म प्रतिकूल भइदियो भने उनको निजी जीवन कोट्याउनेदेखि लिएर निम्नस्तरको गालीको वर्षा सुरु भयो । अपाच्य गालीहरुले सिथिल बनाएपछि रजक माफी माग्न बाध्य भइन् ।

उनले हमालसँग माफी माग्दै सञ्जालमा लेखेकी छन्, ‘मैले गरेका टिप्पणीहरु कमेडी कार्यक्रममा गरिएका थिए । र, ती टिप्पणीहरुलाई कहिल्यै गम्भीरतापूर्वक लिइने अपेक्षा थिएन । उहाँको बौद्धिकताबाट प्रेरित मैले हाम्रा महानायकको योगदानहरुको बारेमा राम्रा कुराहरु पनि भनेकी थिएँ । तर, दुर्भाग्यवश ती अभिव्यक्तिहरु डिजिटल तारहरुबीच कतै हराए ।’

०००

केही समयअघि अभिनेत्री दीपाश्री निरौलाले हमालको ‘महानायकत्व’ माथि प्रश्न उठाएकी थिइन् । हमालले महानायक कहलाउनुको जिम्मेवारी निर्वाह गर्न नसकेको उनको आशय थियो । उनले एक अन्तर्वार्तामा भनेकी थिइन्, ‘उहाँ महानायक हुनुहुन्छ र ? बलिउडमा अमिताभ बच्चन त (फिल्म) खेलिरहनुभएको छ । त्यस्तो व्यक्तिले चलचित्र उद्योग हाँक्नुपर्छ ।’

उनले हमाल चलचित्र उद्योगको खम्बा र राम्रो अभिनेता भएकोसमेत बताएकी थिइन् । तर, अन्तर्वार्ता सार्वजनिक भएपछि हमालका प्रशंसक दीपाश्रीमाथि खनिए । ‘राजेश हमाल महानायक हुनुहुन्छ र ?’ भन्ने वाक्यांशको भिडियो क्लिप शेयर गर्दै उनको चौतर्फी आलोचना सुरु भयो । उनको व्यक्तिगत जीवन र चरित्रमाथि आक्षेप लगाइयो । अनेक धम्की दिइयो ।

तर, त्यस्तो निम्नस्तरको गालीगलौज आइरहँदा हमालले आफ्ना उग्र समर्थकलाई चुप लगाउने प्रयास गरेनन् । आफैं चुप बसे । बरु एक्सरसाइज गरिएका, राम्रा खानेकुरा खाइएका भिडियोहरु सञ्जालमा हालेर बसे । लकडाउनको वेला हमालका फिल्ममा ३०-३५ वर्ष अघिदेखि काम गरेका प्राविधिकहरु दुई छाक चामलको जोहो गर्न नसकेर कुम्लो कुटुरो बोकेर गाउँ फिर्दै थिए । हमाल खानेकुरा कसरी खाने र कसरी स्वास्थ्य रहने भन्ने टिप्स दिन व्यस्त थिए । त्यसवेला हमाललाई जिम्मेवारीबोध गराउने कोही समर्थक थिएनन् । तर, जब निरौलाले हमालको ‘महानायकत्व’माथि प्रश्न उठाइन्, उग्र समर्थकहरु उनको चरित्रमाथि नै आक्रमण गर्न उद्यत बने ।

पढ्न÷सुन्न नसकिने खालका प्रतिक्रियाहरुको बाढी नै आएपछि कथित आलोचना मत्थर बनाउन निरौलाले सञ्जालबाटै रुँदै माफी मागिन् । उनले भनिन्, ‘हमालज्यु सुपरस्टार हुनुहुन्थ्यो, हुनुहुन्छ र पछिसम्म रहनुहुनेछ । तर, उहाँले महानायकको हिसाबमा चलचित्र क्षेत्रको पीडामा महल लगाउन सक्नुपर्छ । नत्र त्यो पदमा शंका उत्पन्न हुन्छ पनि भन्न नपाइने गरेर उहाँलाई भगवान नै बनाउने पक्षमा म थिइनँ र छैन पनि । तथापि मेरो अभिव्यक्तिले उहाँ सुपरस्टार नै होइन भन्ने बुझिन गएकोमा उहाँका फ्यानहरुसँग माफी माग्छु ।’

माफी मागेपछि पनि निरौलामाथि सञ्जालबाट प्रहार रोकिएको थिएन । तर, हमालको महानायकत्वको वकालत गर्नेहरुले देशको सार्वभौम संविधानको भने अपमान गरेका थिए । संविधानको धारा १७ उपधारा (२) ले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको अधिकार दिएको छ । तर, निरौलाको त्यही हकलाई हमालका उग्र समर्थकहरुले कुल्चिदिए । यहाँ भगवान पनि कुन मान्ने र कुन नमान्ने, मान्छेलाई छुट छ । हमाल त मान्छे हुन्, उनलाई महानायक मान्न पाइयो, नमान्न पनि । निरौलाले त्यो छुट पनि पाइनन् ।

०००

केहीअघि आफैंले निर्देशन गरेको चलचित्र ‘डाँडाको वरपिपल’ को एउटा कार्यक्रममा निर्देशक शोभित बस्नेतले भुवन केसीलाई महानायक भनिदिए । शिव श्रेष्ठले सही थापे । त्यसपछि त के थियो । शोभित, भुवन र शिव एकसाथ हमालका समर्थकको निशानामा परिहाले । फिल्म बहिष्कारकै आह्वान भयो । हुन पनि ‘डाँडाको वरपिपल’ ले हलमा पानीसम्म भन्न पाएन ।

यो प्रकरणसँग विल्कुलै असम्बन्धित दुई नायक अनमोल केसी र सलोन बस्नेतसमेत प्रताडित हुन पुगे । अनमोलको दोष, भुवन केसीको छोरा हुनु थियो भने सलोनको दोष शोभित बस्नेतको छोरा । आजपर्यन्त पनि उनीहरुलाई हमालका उग्र समर्थकको एउटा तप्काले खेद्न छोडेको छैन ।

महानायक काण्डमा निशाना बनाइएका अर्का असम्बन्धित पात्र हुन् दीपकराज गिरी । दीपाश्री निरौलाका सहकर्मी भएकै कारण उनी लखेटाइमा परे । उनलाई ‘महानायक’ भनेर अहिले पनि होच्याउने गरिन्छ । यो टीमको फिल्म नै बहिस्कार गर्ने धम्कीहरु दिइए । अनि गिरीले पनि सञ्जालमा स्पष्टीकरण बाध्य भए, ‘जबदेखि कलाकार भएँ, हरिवंश, मदनकृष्ण र सन्तोष दाइ जस्तो बन्न पाए हुन्थ्यो भन्ने सोच्थें । मेरो बाटो र लक्ष्य कहिल्यै पनि महानायकको घरतिर मोडिएन । मेरो गल्तीविना नै मलाई जबरजस्ती महानायक बनाउनेहरुलाई धन्यवाद ।’

०००

अस्ति असोज १५ गतेमात्रै नेपाली फिल्म क्षेत्रले ५८ वर्ष पूरा गर्‍यो । ‘आमा’ फिल्म २०२२ साल असोज १५ गते प्रदर्शन भएको थियो । यो ५८ वर्षको इतिहासमा नेपाली फिल्मले कति फड्को मार्‍यो, त्यो समीक्षाको अर्कै पाटो भयो । यो ५८ वर्षमा साँच्चै नेपाली फिल्महरु कति बने ? विमर्शको अर्कै पाटो भयो ।

तर, हमालले सयौंको संख्यामा फिल्म खेले । उनका राम्रा फिल्महरु कुन कुन थिए ? सम्भवतः औंलामा गन्न सकिने संख्यामा पनि छैनन् । नेपाली फिल्मको इतिहासमा त्यस्तो प्रभावी फिल्महरु कुन कुन हुन् हमालका ? उनी आफैंलाई सम्झना नहोला ।

५० को दशकमा हमाल उदाए । ६० दशकको मध्यमा हमाल युगको विसर्जन थियो । तर, यो बीचमा सम्झनलायक कुनै नेपाली फिल्म बन्यो त ? नेपाली फिल्मले त्यो समयमा आफ्नो मौलिक धार निर्माण ग¥यो त ? बरु ५० देखि ६० को दशकको नेपाली फिल्मको समग्र समीक्षा गर्ने हो भने फिल्महरुको नाम याद हुँदैन । हमालमात्रै याद हुन्छ ।

जापानी फिल्म इतिहास सम्झनासाथ आकिरा कुरुसावाका फिल्महरु एउटा दर्पण हुन् । अब्बास किरुस्तामी या मजिद मजिदीका फिल्महरु इरानी फिल्म इतिहासका आँखीझ्याल हुन् । सत्यजीत रेका फिल्महरु बंगाली फिल्म इतिहासको एउटा प्रस्थान विन्दु हो । तर, नेपाली फिल्मको अनुहार के हो त ? ५०-६० को एकडेढ दशकभरि बनेका हजारौं फिल्म हमालको अनुहारले छोपिन्छन् । अनि हामीले कस्तो खालको फिल्म बनायौं त ? सत्य यो हो कि नेपाली फिल्म क्षेत्रमा राजेश हमाल बने । तर, नेपाली फिल्म बनेन । त्यही हमालीकरणले नेपाली फिल्म अहिले पनि निकै पछि रहेको निर्देशक नवीन सुब्बाले बताउने गरेका छन् ।

अहिले दक्षिण कोरियाको प्रतिष्ठित बुसान अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिभलमा ‘गाउँ आएको बाटो’ फिल्म लिएर पुगेका सुब्बाले पंक्तिकारसँग एक अन्तर्वार्तामा भनेका थिए, ‘जस्तो ‘राजेश हमालका सिनेमाहरु’ भनेर अध्ययन गरौं । तर, हमालको सिनेमाको अध्ययन गर्दा समयलाई निर्देशित गर्‍यो कि गरेन, समयअनुसार थियो कि थिएन, त्यसले नेपाली मौलिकता निर्माण गर्‍यो कि गरेन ? अभिनयमा के थियो ? प्रविधिमा के आयो ? बजारीकरण गर्दा कहाँ समस्या भयो ? त्यो अध्ययन गर्न सक्छौं ।’

निरौलाको अभिव्यक्तिले फिल्म क्षेत्रमा ‘महानायक’ पदवीमाथि बहस छेडेको थियो । जतिवेला बलिउड भने अभिनेता सुशान्तसिंह राजपूतको आत्महत्या प्रकरणले तातेको थियो । त्यसवेला बलिउडकर्मीहरु नेपोटिजमको बहसमा लागेका थिए । गम्भीर भारतीय सिनेकर्मीहरु राम्रो सिनेमा नबन्नुका कारणहरु खोतल्न लागिपरेका थिए । त्यसवेला नेपालमा भने मान्छेहरु ‘महानायक’माथि बहस गरेर बसेका थिए ।

पंक्तिकारलाई सुब्बाले त्यसवेला भनेका थिए, ‘हाम्रा सिनेकर्मी र दर्शक कस्ता भए भने सुशान्तसिंह राजपुतले न्याय पाउनुपर्छ पनि भन्छन् । यता फलाना महानायक हुन् पनि भन्छन् । सुशान्तको हत्या त्यही ‘स्टार सिस्टम’ले गरेको हो । नेपाली सिनेकर्मी र दर्शक जुन स्टार सिस्टमले सुशान्तको हत्या ग¥यो, त्यही स्टार सिस्टमको गुनगान गाउँदै देवत्वकरण गरेर बस्छन् । योभन्दा पाखण्डपन के हुनसक्छ ?’

०००

करियरको उर्बर समयमा हमालले कति फिल्ममा काम गरे, उनैलाई यकिन नहुन सक्छ । कति फिल्ममा गीतमा मात्रै देखिए । कति फिल्ममा एक सीनमा देखिए । अनि उनैको सबैभन्दा ठूलो पोस्टर राखेर फिल्मको प्रचार गरिन्थ्यो ।

हमालले पाएको स्टारडमले गर्दा त्यस्तो परिस्थिति बन्यो होला । निर्माताहरु उनीतिर आकर्षिक भए होलान् । तर, यस विषयमा हमाल आफैं सचेत हुनुपर्थ्यो कि पर्थेन ? अहिले हमाल स्वयंमाथि तेर्सिएको प्रश्न हो यो ।

निरौलाले अन्तर्वार्तामा थप भनेकी पनि थिइन्, ‘मलाई महानायकप्रति आपत्ति छैन । ट्याग भिर्नुभएको छ । चलचित्र क्षेत्रको खम्बा हो उहाँ । तर, निर्माता, निर्देशकहरु महानायक भएनन् । राजेश दाइले मात्रै फिल्म खेल्नुभयो । त्यस्तो व्यक्तिले त फिल्म क्षेत्रलाई हाँकेर लानुपर्छ । आज हामी ५०-५२ वर्षमा प्रवेश गर्दा पनि हाम्रो चलचित्र क्षेत्र लिन्ठिङलिन्ठिङ छ ।’

उनले थप सवाल पनि उठाएकी थिइन्, ‘महानायक जस्तो ट्याग भिरेको व्यक्तिले गीतमा मात्रै, सीनमा मात्रै खेलिदिँदा चाहिँ जनतालाई छारो हालेको काम भयो । पोष्टरमा राजेश हमाल ‘हे’ गरेको राख्थे । तर, भित्र केही हुँदैन थियो । त्यसले दर्शकलाई चोट पुग्यो ।’

तर, हमालका उग्र समर्थकहरु भने उनलाई पनि आफ्नो कामको समीक्षा गराउनुको साटो निरौलाको सानो क्लिप्सलाई लिएर लखेट्न उद्यत भए । तथापि, अब भने हमालको अभिनय क्षमतामाथि समीक्षा गर्ने वेला आएको छ । हमालले खेलेका फिल्महरुले नेपाली समाजलाई कति योगदान दिए त ? विमर्श गर्ने वेला आएको छ ।