सुगम मानिएका तराईका जिल्लामा धेरै बालबालिका कुपोषणबाट प्रभावित

रुपन्देही । लुम्बिनी प्रदेशमा तराईका जिल्ला कुपोषणको उच्च जोखिममा रहेका छन् । कुपोषणको हिसाबले लुम्बिनी प्रदेश अत्यधिक प्रभावित हुने प्रदेशमा रहेको अहिले सार्वजनिक भएको तथ्यांकमा देखिएको स्वास्थ्यकर्मीको भनाइ छ ।

राष्ट्रिय तथ्यांकमा कुपोषित बालवालिका ८ प्रतिशत रहेको भए पनि लुम्बिनीमा १६ दशमलन २ प्रतिशत कुपोषित भएको तथ्यांक छ । बालबालिकाको कुपोषण कम गर्ने उद्देश्यले संचालित कार्यक्रमको प्रभावकारिता देखिएको छैन । अध्ययनमा कुपोषित बालबालिकाको संख्या नघटेको देखिएपछि लगानी निरर्थक देखिएको छ ।

प्रदेशमा अहिले पनि १६ प्रतिशतभन्दा बढी बालबालिका कुपोषणमा रहेको पाइएको छ । लुम्बिनी प्रदेश सरकार र विभिन्न गैरसरकारी राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाले यस लक्षित कार्यक्रम संचालन गरेका थिए ।

प्रदेशका सबैभन्दा बढी कुपोषण भएको जिल्लामा प्रदेश राजधानी रहेको जिल्ला दाङसहित रूपन्देही, कपिलवस्तु र नवलपरासी रहेको पाइएको छ । ती जिल्लाहरूमा कुपोषण भएका बालवालिकाको संख्या बढी भएपछि पुनः पोषण सुधार कार्यक्रम सञ्चालन गर्ने तयारी गरिएको छ । १० बर्षसम्म सुआहारा नामक गैरसरकारी संस्थाले पोषण सुधार कार्यक्रम सञ्चालन गरेको थियो ।

यसैलाई मध्यनजर गरेर प्रदेशका चार जिल्लामा पोषण सुधार कार्यक्रम सञ्चालनमा आएको छ । हेलेन केयर इन्टरनेशनलको सहयोगमा एकीकृत पोषण कार्यक्रम सुरु भएको हो । पहिलो चरणमा प्रदेशका चार जिल्ला दाङ, रूपन्देही, कपिलबस्तु र नवलपरासी एकीकृत पोषण कार्यक्रम सञ्चालन हुन लागेको छ ।

अहिले भएको तथ्यांकलाई आधार बनाएर कुपोषण न्यूनीकरण गर्न र प्रदेशमा कुपोषणको सुधार गर्न कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको प्रदेश स्वास्थ्य मन्त्रालयका शाखा अधिकृत अमरबहादुर वलीले बताए ।

पहिले सुआहाराले पोषण सुधारका लागि १० वर्ष यस क्षेत्रमा काम गरेको थियो । अहिले पुनः हेलेन केयर इन्टरेशनलले कार्यक्रम गर्ने गरी शुरुवात गरेको छ । प्रदेशको कुपोषण प्रतिशत घटाउने गरी कार्यक्रम केन्द्रित हुने गरेर कार्यक्रम सञ्चालन हुने कार्यक्रम संयोजक राज मण्डलले बताए । लुम्बिनीका चार जिल्लामा कुपोषित वालवालिका धेरै भएको हुदा वालबालिका र महिलाहरूको पोषणको क्षेत्रमा कार्यक्रम केन्द्रित गरिने छ ।

परियोजनाले लक्ष्य कुपोषण रहित प्रदेश बनाउने रहेको छ । कार्यक्रममा सहभागी सरोकारवालाहरूले कुपोषण न्यूनीकरणमा सबै लाग्नुपर्ने बताएका छन । उनीहरूले लुम्बिनीको तराईका जिल्लाहरूमा कुपोषण बढी देखिएको छ ।

स्वास्थ्यकर्मीका अनुसार कुपोषणको पहिचान विभिन्न तरिकाबाट गर्न सकिन्छ । शरीरको मापन गरेर, शरीरको लक्षणहरू हेरेर, खाना खाएको रेकर्ड राखेर र ल्याबमा परीक्षण गरेर कुपोषण पत्ता लगाउने मुख्य तरिका हुन् । यसमध्ये सबैभन्दा सरल तरिका लक्षण अवलोकन गरेर र शरीरको मापन गरेर तोकिएको स्तरमा दाँजेर पत्ता लगाउनु हो । यसबाट कम तौल वा शीघ्र कुपोषण सजिलै थाहा पाउन सकिन्छ भने सूक्ष्म पोषण तत्त्वको कमीलाई ल्याब परीक्षण नै आवश्यक हुन्छ ।

विशेषगरी गर्भावस्थाको समयमा शिशुको तौल छिटो बढ्छ । यो अवधिमा नियमित रूपमा समयमा तौल अनुगमन र मापन गरेर पोषणको स्थिति पहिचान गर्नुपर्दछ । गर्भावस्थाको चौथो महिना, छैँठौँ महिना, आठौँ महिना र नवौं महिनामा तौलको आधारमा शिशुको वृद्धि सामान्य वा असामान्य अनुमान गरिन्छ ।

नियमित रूपमा बालबालिकाको वृद्धि विकास थाहा पाउन गरिने प्रक्रियालाई वृद्धि अनुगमन भनिन्छ । यसमा नियमित रूपमा उमेरअनुसार तौल बढे नबढेको अनुगमन गरिन्छ । शिशु जन्मेदेखि कम्तीमा २ वर्षसम्म प्रत्येक महिना वृद्धि अनुगमन गर्नुपर्दछ ।

यसरी हुन्छ कुपोषण

जन्मजात कुपोषण, पौष्टिक खाद्य, खानाबारे अज्ञानता, गर्भावस्थामा आमाले पोषक तत्त्व सहितको खाना खान नपाउनु, नखानु

पौष्टिक खाना वा आहारको अपर्याप्तता, अभाव, भोकमरी, भिटामिन तथा खनिज पदार्थको कमी, अस्वस्थ वातावरणको असर

विषादीयुक्त खाद्य, तयारी खानाको अधिक उपभोग, समयमा स्वास्थ्य स्याहार र सेवा नपाउनु

बिरामी पर्नु, जस्तै शिशु बाल–बालिकालाई दीर्घ झाडापखाला, निमोनिया र बारम्बार बिरामी भइराख्नु आदि ।

कसरी गर्न सकिन्छ कुपोषणका रोकथाम ?

किशोरावस्थामा भएको कुपोषण (रक्त अल्पता तथा अन्य)को रोकथाम उचित पौष्टिक खानाको उपभोगबाट सम्भव छ । गर्भावस्थापूर्व स्वास्थ्य जाँच तथा हानिकारक मद्यपान, धूमपान र औषधीको सेवनमा नियन्त्रण गरेर रोकथाम गर्न सकिन्छ ।

गर्भावस्थामा सिफारिस गरीएबमोजिम नियमित स्वास्थ्य जाँच गराउँदा कुपोषण व्यवस्थापन गर्न सकिन्छ । गर्भवती तथा सुत्केरीले साविकभन्दा बढी खाना खाने, यसको अलावा विभिन्न खाद्य समूहका खाना खाने नियम कायम गर्ने, आइरन चक्की, नियमित खानाले, शिशु र आमा दुवै कुपोषणबाट सुरक्षित हुन्छन् । जन्मनासाथ बिगौती (पहेलो) दुध खुवाउने, छ महिनासम्मका शिशुलाई पूर्ण स्तनपान अनिवार्य गराउने, छ महिना पछि पूरक खाना खुवाउनाले पनि कुपोषणको सम्भावना कम हुन्छ ।

हरेक महिना शिशुको वृद्धि अनुगमन गरी शिघ्र कुपोषण पहिचान र स्थानीय पौष्टिक आहार उपभोग गरेर कुपोषणबाट जोगिन सकिन्छ । खाना खानु अघि र पछि, दिसापिसाब गरेपछि साबुनपानीले मिचिमिची हात धुनुपर्दछ र फोहरबाट सर्ने रोगबाट सुरक्षित हुनुपर्दछ । रोग तथा सङ्क्रमणबाट आमा र शिशुलाई जोगाउनुपर्दछ ।

कुपोषण पहिचान भएको शिशु र बालबालिकालाई स्वास्थ्य मन्त्रालय अन्तर्गतका स्वास्थ्य संस्थामा उपचार गराउनुपर्दछ । शिशु, बालबालिकामा हुने कुपोषण रोकथामका लागि विभिन्न कार्यक्रम लागू भएका छन् जसबाट फाइदा लिन सकिन्छ । ती कार्यक्रमहरूः मातृशिशु तथा बाल्यकालीन पोषण, बालअनुदान कार्यक्रम, बहुक्षेत्रीय पोषण कार्यक्रम, शीघ्र कुपोषणको एकीकृत व्यवस्थापन कार्यक्रम, आपत्कालीन अवस्थामा गरिने पोषणसम्बन्धी प्रतिकार्य र पुनर्लाभ कार्यक्रम आदि हुन् ।