‘१८ देशमा हाम्रो जुत्ता निर्यात हुन्छ, तर खुला सीमाले उद्योग बन्द गर्नुपर्ने अवस्थामा छौं’

विराटनगर । सरकारले नेपाली जुत्ताचप्पल उद्योगलाई निर्यातमुखी उद्योगको सूचीमा राखेको छ । भूकम्प र नाकाबन्दी हुनुभन्दा अगाडिसम्म नेपाली वस्तु निर्यात गर्ने उद्योगको छैटौं सूचीमा थियो नेपाली जुत्ता उद्योग । सो बेला नेपालबाट वार्षिक अढाई करोड जुत्ताचप्पल विदेश निकासी हुन्थ्यो । अहिले घटेर ५० देखि ६० लाख जोरमा झरेको छ ।

कम विकसित देशको सूचीमा रहेको नेपाली उत्पादनलाई धेरैजसो देशहरूले शून्य भन्सार नीतिभित्र राखेका छन् । तर, कूटनीतिक पहल नहुँदा नीतिमा भए पनि कार्यान्वयनमा समस्या हुँदै आएको छ । नेपाली जुत्ताचप्पल उद्योगको अवस्था, समस्या र चुनौतीका विषयमा फुटवेयर म्यानुफ्याक्चरिङ एसोसियसनका निवर्तमान अध्यक्ष तथा नेपाल उद्योग वाणिज्य महासंघका केन्द्रीय सदस्य नानीराज घिमिरेसँग नेपालप्रेसकर्मी सुमन पुरीले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंशः

– नेपाली उद्योगबाट उत्पादित जुत्ता बलिया छैनन् भन्ने गरिन्छ, के यो आशंका यथार्थ हो ?

हो, यही आशङ्कालाई चिर्न हामीले महोत्सव गर्दै आएका छौं । नेपाली उत्पादन गुणस्तरीय छन्, सस्ता छन् भन्ने प्रमाणित गर्न नै महोत्सव गर्दै आएको हो । यसले डिजाइनमा उत्कृष्ट र बलिया छन् भन्ने देखाएको छ । उपभोक्तालाई सोध्नुस्, उहाँहरु खुशी हुनुहुन्छ । विदेशी जुत्ता एउटा दोकानबाट लग्नुभयो, ५ दिनपछि बिग्रियो भने यो त बाहिरबाट आएको हो भन्ने जवाफ पाउनुहुन्छ । हामी जुत्ता फिर्ता लिन सक्दैनौं भन्नुहुन्छ । तर, हामीले ६ महिनाको बकाइदा वारेन्टी दिएका छौं । क्वालिटी छ छैन भन्ने कुरामा त हामी जिम्मेवार छौं नै ।

– नेपाली जुत्ता उद्योगको अवस्था के छ ? हामी आत्मनिर्भर छौं कि निर्यात गर्ने अवस्थामा पुग्यौं ?

नेपाली जुत्ता उद्योगको कुरा गर्ने हो भने अहिले लघु, मझौला र ठूला गरेर हेर्नुपर्ने हुन्छ । लघु उद्योग परम्परागत सीपमा आधारित छन् । पुर्ख्यौली र पुस्तैनी सीपका आधारमा घरमै पनि जुत्ताचप्पल उत्पादन गर्ने गरिएका छन् । उहाँहरूको संख्या १२ सयको हाराहारीमा छ । ५० देखि एक हजार जोर जुत्ता उत्पादन गर्नेलाई हामीले मझौला उद्योगीको रूपमा विभाजन गरेका छौं । यस्ता उद्योग २०० को हाराहारीमा छन् ।

यसैगरी १ देखि ५ हजारसम्म बनाउने ४०-५० वटा उद्योग छन् । ५ हजारभन्दा माथि बनाउने पनि छन् । फुटवेयरको कुरा गर्दा वाथरुममा लगाउने, घरमा लगाउने, बाहिर हिँड्दा लगाउने सबै पर्छन् । स्कुल जाँदा लगाउने, पाटीमा जाँदा लगाउने, स्पोर्टका जुत्ता सबै फुटवेयरमा पर्छन् । यसरी हेर्दा एउटा उद्योगले १० हजारदेखि एक लाख जोरसम्म दैनिक जुत्ता उत्पादन गर्दै आएका छन् ।

नेपाली जुत्ता उद्योगले वार्षिक १६ करोड जोर जुत्ता उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छ । हामीले सर्भे गरेका छौं । सर्भेअनुसार बजारमा बस्ने महिलाले १०-१२ जोर जुत्ताचप्पल वर्षमा लगाउँछन् । पुरुषहरुले ५-६ जोर लगाउँछन् । पहाडमा २-३ जोर जुत्ता लगाइन्छ । औसतमा एक जनाले ३.४५ जोर जुत्ता नेपालीले लगाउँछन् ।

नेपाली जुत्ता उद्योगले वार्षिक १६ करोड जोर जुत्ता उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छ । हामीले सर्भे गरेका छौं । सर्भेअनुसार बजारमा बस्ने महिलाले १०-१२ जोर जुत्ताचप्पल वर्षमा लगाउँछन् । पुरुषहरुले ५-६ जोर लगाउँछन् । पहाडमा २-३ जोर जुत्ता लगाइन्छ । औसतमा एक जनाले ३.४५ जोर जुत्ता नेपालीले लगाउँछन् । हाम्रो जनसंख्या चानचुन ३ करोड जुत्ता प्रयोग हुन्छ । यस्तो अवस्थामा १६ करोडमा ६ करोड ५० लाख जोर जुत्ताचप्पल नेपाली उद्योगले धान्छ ।

लिगल रूपमा भित्रिएका डेढदुई करोड जुत्ता नेपाली उपभोक्ताले उपयोग गर्छन् । बाँकी डेढदुई करोड जुत्ता चोरी निकासीबाट आउँछ । यसले ठूलो मात्रामा राजस्व गुमिरहेको छ । खुला सीमाबाट हुने तस्करी नेपाली जुत्ताचप्पल उद्योगको चुनौती हो । यसकै कारण हामी जुत्ता उद्योग बन्द गर्ने अवस्थामा छौं । हामी साढे १६ करोड जोर जुत्ताचप्पल उत्पादन गर्ने क्षमता राख्छौं । तर, ७ करोड जोर जुत्ताचप्पल उत्पादन गरेर बसिरहेका छौं । हामी अहिले ५८-६० लाख जोर जुत्ताचप्पल विभिन्न १८ वटा देशमा निर्यात गरिरहेका छौं ।

हामी राज्यको सबै निकायमा दर्ता छौं । भ्याट, कर सबै तिर्छौं । तर, कतिपय उद्योग दर्ताविना नै सञ्चालनमा छन् । भारतबाट कालिगढका रूपमा नेपाल छिर्ने, केही समय उद्योगमा काम गर्ने अनि आफैं विनादर्ता जुत्ताचप्पल बनाउनेहरू छन् । तर, उहाँहरूले दर्ता गरेर कर तिर्नु भएको छैन । यस्ता उद्योगहरूले कच्चापदार्थ समेत चोरी पैठारी गरेर ल्याउने गर्नुभएको छ । यसले नेपाली जुत्ता उद्योग धराशायी त बनिरहेको छ नै, राज्यले पाउने ठूलो राजस्वसमेत गुमिरहेको छ । यसरी हेर्दा जुत्ताचप्पल नै सीधै चोरी पैठारी भएर आउने अर्को कच्चापदार्थ चोरी पैठारी भएर आउने यो समस्या अहिले बढ्दो छ । यसलाई राज्यले रोक्नुपर्छ ।

– यो समस्या समाधान गर्न राज्य किन लागेन ? तपाईंहरूले चोरी पैठारी रोक्न के पहल गरिरहनु भएको छ ?

चोरी पैठारी रोक्न हामी पटक पटक डेलिगेसन गएका छौं । म अध्यक्ष हुँदा प्रधानमन्त्रीसँग पनि छलफल गर्‍यौं । मुख्यसचिव, सचिव, तीन वटै सुरक्षा निकायका चिफसँग पनि हामी बस्यौं । उहाँहरूले समस्या समाधान गर्छौं भन्नुभएको थियो । तर, अहिलेसम्म अवस्था फेरिएको छैन । आश्वासन दिनुभयो, केही समय रोकियो पनि । तर, फेरि चोरी पैठारी निरन्तर भइरहेको छ । राज्यलाई हामीले सुझाव दिइरहेका छौं । नीतिगत रूपमा सम्बोधन गरेको छ । तर, कार्यान्वयनको पक्ष अत्यन्तै फितलो छ ।

बिलविजकमा कडाइ गर्ने हो भने व्यापारीले लिन छाड्छ । व्यापारीले नलिइ दिएपछि चोरी गर्नेहरूले कहाँ बेच्छन् ? चोरी तस्करी त अटोमेटिक नियन्त्रण हुन्छ । यसले व्यापारलाई पनि फाइदा पुग्छ, उद्योगीलाई पनि । यसबाट फाइदा राज्यलाई नै पुग्ने हो नि ! यति सहज उपाय हुँदा पनि राज्य उदासीन छ ।

फुटवेयरको कुरामात्रै नगरौं । निर्यात गर्ने यस्ता उद्योगहरू पनि अहिले चोरी पैठारीको मारमा परेका छौं । यो समस्या समाधान गर्न सहज छ । आन्तरिक राजस्व कार्यालय सबैतिर छ । एक पटक पसलमा जाने अनुगमन गर्ने, बिल हेर्ने, स्टकहरू हेर्ने हो भने समस्या समाधान हुन्छ । हामी सच्चिने मौकासहित आएका हौं, सच्चिनु भएन भने पेनाल्टी हान्छौं भन्ने हो भने यो समस्या समाधान हुन्छ । एक पटक चेतावनी दिएर २० दिन पछि फेरि पसलमा जाने हो भने विनाबिजकको माल आउन छाड्छ । बिलविजकमा कडाइ गर्ने हो भने व्यापारीले लिन छाड्छ । व्यापारीले नलिइ दिएपछि चोरी गर्नेहरूले कहाँ बेच्छन् ? चोरी तस्करी त अटोमेटिक नियन्त्रण हुन्छ । यसले व्यापारलाई पनि फाइदा पुग्छ, उद्योगीलाई पनि । यसबाट फाइदा राज्यलाई नै पुग्ने हो नि ! यति सहज उपाय हुँदा पनि राज्य उदासीन छ ।

– नेपाली जुत्ता उद्योगलाई निर्यात उद्योगको रूपमा राज्यले लिएको छ । नेपाली जुत्ताचप्पल निर्यात गर्न के समस्या छ ?

भूकम्प र नाकाबन्दी भन्दा अगाडि नेपाली जुत्ता निर्यात हुने वस्तुको छैटौं सूचीमा थियो । त्यो बेला अढाई करोड जोरभन्दा बढी जुत्ताचप्पल वार्षिक रूपमा विदेश निर्यात भएको थियो । अहिले ६०-७० लाख जोर विदेश गइरहेका छन् । तर, भूकम्प, नाकाबन्दी र कोरोनाका कारण सप्लाइको चेन टुटेको छ । चेन टुटेपछि अर्को समस्या भयो । त्यसपछि सरकारले कूटनीतिक पहल गरेन । अति कम विकसित मुलुकको रूपमा राखेर कतिपय देशमा शून्य भन्सार नीति छ ।

अमेरिकाको कुरा गरौं । ७७ वटा वस्तुमध्ये नेपाली जुत्ता पनि पर्छन् । अमेरिकासँग भएको शून्य भन्सार भएका वस्तुको सूचीमा जुत्ता पनि राखिएको छ । तर, कार्यान्वयनमा अहिले पनि हामी ३७.५ प्रतिशत भन्सार तिर्छौं । हामीले पटक पटक राज्यलाई भनेका छौं । अब पहल गर्छौं, अब गर्छौं भन्ने जवाफ आएको छ । तर, समस्या समाधान भएको छैन ।