चौराहमा कांग्रेसले ठड्याएको खुमबहादुरको शालिक !

दाङको राजनीतिक वृतमा खुमबहादुर खड्का नाम कुनै नौलो होइन । ४० को दशकको करिब अन्त्यतिर जन्मेको मलाई ठाडो भाषामा भन्ने हो भने खुमबहादुर गाउँ पसे भने कांग्रेस ‘छाडा साँढे’ बन्थे भने कम्युनिष्टले आफ्नै घरबाहिर निस्कन पनि आँट गर्ने अवस्था थिएन ।

एक प्रकारले भनौँ, खुमबहादुरको नाममा ‘काँग्रेस आतंक’ थियो मेरो गाउँमा । मेरो परिवार राजनीतिक रूपमा कांग्रेस नै थियो । त्यसमा पनि खुमबहादुरको आफन्त । मेरो बुवाले खुमबहादुर खड्काको सहोदर दाइको छोरी बिहे गर्नुभएको थियो । उहाँको निधनपश्चात बुवाले मेरो आमालाई बिहे गर्नुभएको हो । मेरो अहिलेको मावली पनि खुमबहादुरकै नातेदार पर्नुहुन्छ । यति भएपछि घरमा कांग्रेसका नेता-कार्यकर्ताको आवतजावत हुनु सामान्य नै भयो ।

अहिले पनि मलाई सम्झना छ, २०५१ को मध्यावधि चुनावको मतदान केन्द्र मेरै गाउँको सरकारी विद्यालयमा थियो । चुनावको अघिको दिन राति हाम्रो घरमा जसपुरबाट ४/५ जना कांग्रेसी युवाहरू बास बस्न आए । मलाई बुवाले मामा भन्दै चिनजान गराइदिनु भयो । मैले पालैपालो हातमा ढोगेँ ।

बिहान ४ बजे मामाहरू सँगै म पनि उठेँ । मामाहरू हातमा बञ्चरो र खुर्पा लिएर हाम्रो मंगिरघारीतिर लागे । म पनि उनीहरूलाई पछ्याउदै गएँ । उनीहरूले २०/२५ वटा जति मंगिर काटे र लठ्ठी बनाएँ । पाहुना आएका मामाहरूले लठ्ठी किन बनाए भनेर मलाई कौतुहलता जाग्यो । मैले सोधेँ, ‘मामा यीनी लठ्ठी के गर्ने हुन् ?’ मामा मध्येका एकजनाले जवाफ दिए, ‘खुमबहादुरलाई भोट नहाल्नेलाई हान्नलाई हो भान्जा ।’

शेरबहादुरले खुमबहादुरको गुणगान गाएर शालिक अनावरण गर्दै गर्दा काठमाडौं संसदमा कांग्रेसले सहकारीमा भ्रष्टाचार गरेको भन्दै गृहमन्त्रीको राजीनामा मागिरहेको थियो । कांग्रेसका ‘पपुलर’ नेताहरू सुशासनको दुहाइ दिँदै भ्रष्टाचारी जुनसुकै पार्टीको र जतिसुकै शक्तिशाली भए पनि छाड्न नहुने भनेर गर्जिरहेका थिए ।

मामाको यो जवाफले मेरो मथिङ्गल नराम्रोसँग हल्लियो । लाठी लगेर मामाहरू सहित मेरा बुवा, ताराबहादुर डाँगी, थामबहादुर डाँगीलगायतको कांग्रेसी जत्था ‘नेपाली कांग्रेस जिन्दावाद ! खुमबहादुर दाइ जिन्दावाद !! एमाले चोर मुर्दावाद !!’ भन्दै मतदान केन्द्रतिर लागे । फलस्वरूप मतदान केन्द्र कांग्रेसले कब्जा गर्‍यो । भएका थोरै एमालेका नाममा पनि कांग्रेसले नै भोट हाले ।

कांग्रेसका लिडरले कम्तीमा एकजनाले १० पटकभन्दा बढी भोट हाले । मैरै बुवाले भन्नुहुन्थ्यो, ‘१५ पटक खुमबहादुरलाई भोट हालेँ ।’ खुमबहादुर भारी मतका साथ विजयी बने । हाम्रो गाउँमा मात्रै होइन, तत्कालीन दाङ क्षेत्र नम्वर ३ भरी नै खुमबहादुरको दबदबा थियो । एमालेले लजास्पद हार व्यहोर्‍यो ।

खुमबहादुर नाताले मेरा मावली बाजे । उनले चुनाव जिते । तर, मेरो मन रमाएन । मेरो बालमस्तिष्कले खुमबहादुरको जित स्वीकार गरेन । किनकी, उनले जनताको मतले भन्दा पनि लठ्ठीको त्रासले जितेको मेरो निष्कर्ष थियो । जसका कारण खुमबहादुर मात्रै होइन, कांग्रेसप्रति नै मलाई वितृष्णा पैदा गरायो । खुमहादुर चुनाव जितेर निर्माण तथा यातायात मन्त्री बने । कांग्रेस आतंककै कारण म गाउँमा ‘विद्रोही’ भएर निस्किएँ ।

०५४ मा स्थानीय चुनाव भयो । त्यतिबेला मेरो बुवा पनि कांग्रेसबाट वडा सदस्यमा चुनाव लड्नु भयो । कांग्रेसको दबदवा उस्तै थियो । एमालेले तत्कालीन गोल्टाकुरी गाविसमा अध्यक्ष खाली राखेर उपाध्यक्षमा उम्मेदवारी दियो । उम्मेदवार थिए रेशम चौधरी । आफ्नै बुवा कांग्रेसबाट उम्मेदवार भए पनि म एक दिन एमालेको चुनावी प्रचार र्‍यालीमा हिडिदिएँ । ‘एमाले जिन्दावाद’ भन्दै नारा लगाएँ ।
त्यतिबेला ७ बर्षको फुच्चे मलाई राजनीति भन्ने थाहा नै थिएन । चुनावमा कांग्रेसले पिट्छन् भन्ने मात्रै छाप बसेको थियो । एमालेले उपाध्यक्षमा जिते पनि हाम्रो वडामा भने कांग्रेसको प्यानलै निर्वार्चित भयो । चुनाव जितेपछि जितेकाले पैसा उठाएर भोज ख्वाउने कुरा भयो । बुवाले चुनाव जितेकाले म पनि बुवाको जितौरी खान गएँ । तर, जितेकामध्ये एउटाले मलाई देखाएर फ्याट्टै भन्यो- यो त एमालेको प्रचारमा हिँड्थ्यो, यसलाई मासुभात नदेऊ है । यति सुनेपछि म रूँदै घर फर्केको अहिल्यै जस्तो लाग्छ ।

मैले आफ्नै बाल्यकालको स्मृति किन प्रस्तुत गरेको हुँ भने, त्यतिबेला गाउँगाउँमा जति कांग्रेसको ज्यादती थियो । त्यो सबै खुमबहादुरकै आडमा हुन्थ्यो भनिरहन नपर्ला ।

खुमबहादुर २०५६ को आमनिर्वाचनमा दाङ क्षेत्र नम्वर १ बाट चुनाव जितेर पटक-पटक मन्त्री बने । उनले दाङमा सुरूमा गरेको विकास भनेको देउखुरीको राप्ती र शितलपुरको बबई नदीमा पुल निर्माण हो । एउटा गाडी पास हुने साँघुरा दुई पुल बन्दा पनि दंगालीले उनको वाहीवाही गरे । त्यतिबेला नै दुई लेनको पुल आवश्यक थियो । गाडी थोरै भए पनि दोहोरो आवतजावत त हुन्थ्यो नै । तर, एकतर्फी मात्रै गाडी चल्न मिल्ने पुल बनाइयो । सडक डिभिजनका अधिकारीहरू (जो अहिले रिटायर्ड भइसकेका छन्) भन्छन्- ‘पुलको स्टमेट र बजेट टु लेनकै थियो । तर, वान लेन मात्रै बनाएर टु लेनकै भुक्तानी गरियो । करिब ५/५ करोडमा भुक्तानी गरिएका दुई पुलबाट झन्डै आधा रकम खुमबहादुर आफैंले लगे ।’

यसरी सुरू भएको थियो खुमबहादुरको भ्रष्टाचार यात्रा, जुन निरन्तर अगाडि बढिरह्यो । ०५८ सम्म खुमबहादुरको दाङमा एकछत्र राज चल्यो । उनको बिरोध गरे समर्थकबाट कुटाइ खाने खतरा हुन्थ्यो ।
वि.सं. २०५८ मा विशेष अदालतमा खड्काविरूद्व भ्रष्टाचारको मुद्दा पर्‍यो । अख्तियारले दायर गरेको मुद्दामा विशेष अदालतले सफाइ दिए पनि सर्वोच्चबाट खड्का दोषी ठहर भए । दुई करोड ३६ लाख सम्पत्तिको स्रोत नखुलेको भन्दै अख्तियारले सर्वोच्चमा २०६३ चैतमा पुनरावेदन गर्‍यो ।

सर्वोच्चले खड्कालाई डेढ वर्ष कैद, रु. ९४ लाख ७४ हजार एक सय बिगो र त्यति नै जरिवानाको फैसला सुनायो । उनले जेल सजाय र जरीवाना भुक्तान गरे । जेल बसेपछि ‘विकास प्रेमी’ नेताको छविमा कहिल्यै नमेटिने गरी भ्रष्टाचारको टीका लाग्यो । उनले भ्रष्टाचार गरेर कमाएको रकमको जुठोपुरो चाखेका बाहेकले उनलाई काँध छोडे । उनी पार्टीभित्र र बाहिर विस्तारै कमजोर बन्दै गए । वि.सं. २०७४ चैत १६ गते ६७ वर्षको उमेरमा खड्काको निधन भएको थियो ।

खुमबहादुर नाताले मेरा मावली बाजे । उनले चुनाव जिते । तर, मेरो मन रमाएन । मेरो बालमस्तिष्कले खुमबहादुरको जित स्वीकार गरेन । किनकी, उनले जनताको मतले भन्दा पनि लठ्ठीको त्रासले जितेको मेरो निष्कर्ष थियो । जसका कारण खुमबहादुर मात्रै होइन, कांग्रेसप्रति नै मलाई वितृष्णा पैदा गरायो । खुमहादुर चुनाव जितेर निर्माण तथा यातायात मन्त्री बने । कांग्रेस आतंककै कारण म गाउँमा ‘विद्रोही’ भएर निस्किएँ ।

खड्काको निधन भएको ठीक दुई वर्ष पुगेकै दिन ०७६ चैत १६ गते कांग्रेसले लमही ९ अमिलिया चोकमा उनको शालिक बनाउन सुरू गर्‍यो । कांग्रेसको यो कार्यलाई धेरैले आलोचना गरेका थिए । २० लाख ४८ हजार रूपैयाँ खर्चेर बनाइएको शालिकको उद्घाटन यही चैत १६ मा कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवाले गरेका छन् ।

शालिकको घुम्टो खोल्दै देउवाले भने, ‘खुमबहादुरलाई झुटो मुद्दामा फसाइयो । उहाँ भ्रष्टाचारी हुँदै होइन ।’ देउवाको भाषणलाई कांग्रेसका इमान्दार नेता-कार्यकर्ताले सहजरूपमा लिन सकेका छैनन् ।
दाङ कांग्रेसका एक पूर्वसभापति भन्छन्, ‘भ्रष्टाचार ठहर भएर जेल बसेको मान्छेको चोकमा शालिक बनाउनु राम्रो होइन । यसले कांग्रेसलाई घाटा गर्छ भन्ने हामीलाई थाहा छ । तर, सार्वजनिक रूपमा विरोध गर्न सकिने स्थिति छैन ।’

शेरबहादुरले खुमबहादुरको गुणगान गाएर शालिक अनावरण गर्दै गर्दा काठमाडौं संसदमा कांग्रेसले सहकारीमा भ्रष्टाचार गरेको भन्दै गृहमन्त्रीको राजीनामा मागिरहेको थियो । कांग्रेसका ‘पपुलर’ नेताहरू सुशासनको दुहाइ दिँदै भ्रष्टाचारी जुनसुकै पार्टीको र जतिसुकै शक्तिशाली भए पनि छाड्न नहुने भनेर गर्जिरहेका थिए ।

तर, ‘भ्रष्टाचारी’ को दाग लागेका आफ्नै पार्टीका स्वर्गीय नेताको सगर्व शालिक ठड्याइँदा उनीहरूले मौनता साँधे । बोली र व्यवाहारको दोहोरो मापदण्ड स्पष्ट झल्कियो । यो घटनाले एउटा बहसको पनि सिर्जना गरेको छ कि जिउँदो हुँदा भ्रष्टाचारी ठहरिएको कुनै नेता मरणोप्रान्त स्वतः महान बन्छ ? यही दृष्टान्त पछ्याउँदै जाँदा भविष्यमा कांग्रेसले आफताब आलमको पनि शालिक नठड्याउला भन्न सकिएन ।