आफ्नै देशमा मताधिकारबाट वञ्चित गरिएका ३० लाख बढी अमेरिकी नागरिक

काठमाडौं । जतिबेला अमेरिकामा चुनावबाट राष्ट्रपति चयनको कुरा सुरु भयो, नेपालमा चुनाव त परको कुरा लोकतन्त्र भन्ने नाम पनि चलनमा थिएन । सन् १७८९ मा अमेरिकी राष्ट्रपतिमा जर्ज वासिङ्टन चयन हुँदा नेपालमा रणबहादुर शाह राजा थिए । यो समयरेखाको तुलना गर्दा पनि अमेरिकी चुनावी इतिहासको विरासत नेपाली कोणमा कति जेठो हो भन्ने बुझ्न सकिन्छ ।

दुई शताब्दीभन्दा पुरानो राष्ट्रपतीय चुनावको विरासत भएको विश्वकै ‘जेठो’ लोकतन्त्र अमेरिकाको लोकतान्त्रिक प्रोफाइललाई नै गिज्याउने कुरा यो छ कि अहिले अमेरिकाका ३० लाख बढी नागरिक मतदाता बन्नबाट वञ्चित छन् । अमेरिकी नागरिक भएर अमेरिकी कानूनमा चल्ने उनीहरुले मतदान गर्न रुचि नदेखाएर होइन, अमेरिकी सरकारले मताधिकार नदिएर उनीहरु मतदाता हुन सकेका छैनन् ।

यी हुन् मतदान गर्न नपाउने लाखौं अमेरिकी नागरिक

राष्ट्रपतीय चुनाव हुँदै गर्दा अमेरिकी नागरिकहरु विश्वभर जहाँ भए पनि मतदान गर्न पाउँछन् । अमेरिकी मिडिया फोब्र्सका अनुसार अमेरिका बाहिर रहेका ५५ लाख अमेरिकी मतदानमा भाग लिन योग्य छन्, तर अमेरिकाकै कानूनमा चल्ने त्यहाँ पाँच टेरिटोरीका नागरिकहरुले मतदान गर्न पाउँदैनन् । पाँच टेरिटोरीमा यूएस भर्जिन आइल्याण्डस्, पोएर्तो रिको, गुआम, नर्दन मारिआना आइल्याण्ड र सामोआ हुन् । यो मुद्दा धेरै समयबाट पेचिलो बन्दै आएको छ । अखबारदेखि एकेडेमिक दुनियाँ हुँदै अदालतसम्म यो मुद्दाले स्थान पाएको छ ।

यद्यपि अमेरिकीहरुले आफ्नो मताधिकारको स्थान भने अझै पाएका छैनन् । सन् १९९५ मा सिकागो विश्वविद्यालयको एक खोजमूलक लेखमा लेखक आम्बेर एल. कोट्लेटले लामो लेख लेखेका थिए । ‘अमेरिकन टेरिटोरीमा बसोबास गर्ने ४० लाखभन्दा धेरै अमेरिकीले राष्ट्रपति तथा उपराष्ट्रपतीय चुनावमा मतदान गर्न पाउँदैनन्’, साइलेन्ट सिटिजन अर्थात् मौन नागरिकको उपमा दिँदै शीर्षक राखिएको लेखमा भनिएको थियो, ‘टेरिटोरीका नागरिकहरुले यो व्यवस्थालाई चुनौती दिए तापनि उनीहरु यसलाई बदल्न असफल छन् ।’

तीन दशक अगाडि सिकागो विश्वविद्यालयको जर्नलमा मताधिकारबाट जबरजस्त वञ्चित गरिएका अमेरिकी नागरिकहरुको बारेमा अहिले पनि मूलधारका मिडियाहरुमा चर्चा चैँ जारी छ । हालसालै बेलायती अबखार दि गार्डियनले मतदानबाट वञ्चित गरिएका अमेरिकाका पाँच टेरिटोरीका नागरिकहरुको मुद्दा उठाएको थियो । गार्डियनले कुरा गरेका अमेरिकाका ३० लाख बढी मतदान गर्न बिमुख नागरिकका एक प्रतिनिधि तथा गुआमका अमेरिकी नागरिक फिलिप गिलबर्टले गुनासो गर्दै भनेका छन्, ‘मैले मतदान गर्न नपाउनुलाई लुटको रुपमा महसुस गरेको छु । सेनामा सेवा गरेको एक सदस्यको रुपमा मलाई यो निष्पक्ष लागेन ।’

एकातर्फ मतदानबाट बिमुख, अर्कोतर्फ सार्वजनिक खिसिट्युरी

अमेरिकी पाँच टेरिटोरीमा एकातर्फ मतदान गर्न नदिने दुःख छँदैछ । त्यसमा नूनचुक छर्ने काम पनि जोडिँदै आएको छ । हालसालै अमेरिकी पूर्वराष्ट्रपति तथा रिपब्लिकन पार्टीका वर्तमान राष्ट्रपति उम्मेदवार डोनाल्ड ट्रम्पको चुनावीसभा थियो । सभामा आएका थिए एक कलाकार । उनले अमेरिकी टेरिटोरी पोइर्तो रिकोले खिसिट्युरी गरे । बेइज्जत गरे । अपमान गरे ।

टोनी हिनक्लिफ नामका हास्य कलाकारले आइतबार न्यूयोर्कको म्याडिसन स्क्वायरमा बोल्दै पोइर्तो रिकोलाई ‘तैरिरहेको फोहोरको टापु’ भनेका थिए । व्यापक सार्वजनिक आलोचना भएपछि कलाकारले आफूले पोइर्तो रिकोलाई प्रेम गर्ने र पूरा भिडिओ हेरेर धारणा बनाउन भन्दै आफ्नो बचाउ गरेका छन् । डोनाल्ड ट्रम्पको चुनावी अभियानले कलाकारको भनाइ अभियानको भनाइ नरहेको भन्दै पन्छिएको छ ।

किन मतदानबाट बिमुख छन् पाँच अमेरिकी टेरिटोरीका मतदाता ?

विभिन्न महासागरमा भएका टापुहरु हुन यी पाँच अमेरिकी टेरिटोरी । मूलतः अमेरिका विश्व शक्ति हुँदै गर्दा आफ्ना सैन्य पोस्टहरु राख्ने क्रममा यी टेरिटोरीहरुमा कब्जा गरेको थियो । यी टेरिटोरी विश्वभर छन् । उदाहरणको लागि पाइर्तो रिको तथा यूएस भर्जिन आइल्याण्ड्स् क्यारेबियन क्षेत्रमा छन् भने सामोआ अस्टे«लिया नजिकै छ । गुआम फिलिपिन्सको नजिक छ । नर्दन मारिआना आइल्याण्ड जापानको नजिकै छ ।

यही एक कारण हो, तिनीहरुलाई मतदाता बन्न नदिने पृष्ठभूमि । अमेरिकाका ५० राज्यको मेनल्याण्डमा तिनीहरु नहुनु एक कारण हो । अर्को कारण, ती टेरिटोरीका अमेरिकी नागरिकहरुले मेनल्याण्ड अमेरिकाले जस्तो कर धेरै तिर्नुपर्दैन । करमा कमजोर भएपछि मतदानमा पनि कमजोर पारिएको छ । यो कुरामा अमेरिकी अधिकारीहरु मुखर छैनन्, तर विभिन्न अभियानकर्मीहरु तथा मिडियाहरुमा यस्ता समाचार आएका छन् ।

खासमा अमेरिकामा राष्ट्रपतीयको प्रत्यक्ष चुनाव हुँदैन । चुनावमा चुनकहरु चुन्न मतदान हुन्छ । अमेरिकी राष्ट्रपति चुन्नलाई ५३८ जनालाई इलेक्ट्रल कलेजमा चुनिन्छन् । २७० मत ल्याउने विजयी हुन्छ । यो अधिकार पाँच अमेरिकी टेरिटोरीलाई दिइएको छैन, तर रोचक कुरा चैँ अमेरिकाको पाँच टेरिटोरी जस्तैः एक टेरिटोरी डीभी अर्थात डिस्ट्रिक्ट अफ कोलम्बियालाई भने यो अधिकार दिइएको छ । सन् १९६१ बाट यो अधिकारको खाता खोलिएको थियो । अमेरिकी संविधानको ३३ औं संशोधनबाट यो अधिकार दिइएको थियो । अमेरिकी डीभीले तीन जना इलेक्टर पाउँछ ।

डीभीलाई नै देखाएर पाँच अमेरिकी टेरिटोरीका अमेरिकी नागरिकहरुले मतदानको माग गरिरहेका छन्, तर अमेरिका बाहिरका विभिन्न देशमा भएका ५५ लाख अमेरिकीले मतदान गर्न पाउँदा आफ्नैभूमिमै भएका ३० लाख बढी अमेरिकी टेरिटोरीका नागरिक भने अहिलेसम्म मताधिकारबाट वञ्चित गराइएका छन् ।