कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकमा सर्वसाधारणको दुई अर्ब बन्धक, कहिले खुल्छ कारोबार ?    

काठमाडौं । समस्याग्रस्त कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकमा सर्वसाधारणको अर्बौँ रुपैयाँ बराबरको शेयर बन्धक भएको छ । यस बैंकको पब्लिक शेयर लगानीकर्ताको करिब दुई अर्ब रुपैयाँ बराबरको शेयर बन्धक भएको हो ।

कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकको ५० लाख २८ हजार ३ सय कित्ता शेयर नेप्सेमा सूचीकृत छ । जसमा २५ लाख ६४ हजार ४३३ कित्ता संस्थापक शेयर हो भने बाँकी २४ लाख ६३ हजार ८६७ कित्ता सर्वसाधारणको हो ।

पुष ११ गतेदेखि यस बैंकको शेयर कारोबार रोक्का छ । पुस १० गते सार्वजनिक बिदा भएकोले यस बैंकको शेयर कारोबार मंगलबारसम्म मात्रै भएको थियो । अन्तिम दिनको कारोबार प्रतिकित्ता ८१० रुपैयाँमा भएको थियो । सोही रकमलाई आधार मान्ने हो भने यस बैंकका सर्वसाधारण लगानीकर्ताहरूको एक अर्ब ९९ करोड ५७ लाख ३२ हजार २७० रुपैयाँ बराबरको शेयर बन्धक भएको हो ।

जानाजान फसे लगानीकर्ता

नेपाल राष्ट्र बैंकले मङ्सिर ११ गते मंगलबार कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंक समस्यामा रहेको घोषणा गर्‍यो । त्यसको भोलिपल्ट बुधबार यस बैंकको शेयरमूल्यमा सकारात्मक सर्किट लाग्यो । यो दिन बैंकको शेयरमूल्य १० प्रतिशतले बढाएर प्रतिकित्ता ८४५ रुपैयाँ पुर्‍याइयो । जुन दिन २० करोड १३ लाख रुपैयाँ बराबरको कारोबार भएको थियो ।

बैंक समस्यामा रहेकाले निक्षेपकर्ता र सर्वसाधारणको हित संरक्षण गर्ने भन्दै राष्ट्र बैंकले कारबाही गरेको थियो । त्यसबेला निक्षेप संकलन गर्न, नयाँ निक्षेप खाता खोल्न र थप कर्जा प्रवाह गर्न रोक लगाएको थियो ।

राष्ट्र बैंकले समस्यामा रहेको जानकारी दिएको एक महिनापछि (पुस १० गते) यस बैंकलाई समस्याग्रस्त घोषणा गर्‍यो । र, बैंकको व्यवस्थापन राष्ट्र बैंकले नियन्त्रणमा लियो । यो बीचमा २० दिन कारोबार भएको थियो । यी २० कारोबार दिनमा यस बैंकको एक अर्ब ६७ करोड ३५ लाख रुपैयाँ बराबरको शेयर कारोबार भएको छ ।

शेयर लगानीकर्ता संघका सल्लाहकार समेत रहेका लगानीकर्ता छोटेलाल रौनियारका अनुसार समस्यामा रहेको कम्पनीको शेयर मूल्यमा सकारात्मक सर्किट लाग्नु भनेको स्वाभाविक प्रवृत्ति होइन । यस्तो खालको वृद्धिले कम्पनीको शेयरमूल्य बढाएर अन्य लगानीकर्ताहरूलाई आकर्षित गराउँदा सोझा लगानीकर्ता फस्ने देखिन्छ । समस्याग्रस्त कम्पनीको शेयर मूल्यमा सकारात्मक सर्किट लाग्नुले नेपाली पुँजी बजार विकृतिपूर्ण रहेको देखाएको उनको तर्क छ ।

नेपाली शेयर लगानीकर्ताहरू अर्काको लहलहैमा लागेर शेयर किनबेच गर्ने गरेको बताउँदै उनी अगाडी भन्छन्, ‘शेयर बजारमा एउटा समूह छ । उनीहरू लो क्यापको शेयर किन्छन् । भाउ उचालिदिन्छन् । यस्तो अवस्थामा साना लगानीकर्ताहरू फस्ने गरेका छन् । कम्पनीको अवस्था राम्रो छैन है भन्दाभन्दै लगानीकर्ताहरू त्यो कम्पनीको शेयर किन्छन् ।’

कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकमा लगानीकर्ताहरू जानाजान फसेको समेत उनको भनाई छ । ‘समस्यामा रहेको जानकारी हुँदाहुँदै लगानीकर्ताहरूले यस बैंकको शेयर खरिद गर्नु भनेको जानाजान फस्नु हो । कर्णालीमा पनि लगानीकर्ताहरू जानाजान फसेका हुन्’, उनले अगाडी भने, ‘लगानीकर्ताहरूमा शेयर शिक्षाको कमी छ । उनीहरू हरियो भएको बेलामा किन्न जान्छन् र रातो भएपछि बेचेर भाग्न खोज्छन् । कर्णालीमा पनि हरियो देखेर लगानीकर्ता होमिएका हुन् ।’

गुहार माग्दै लगानीकर्ता, कहिले खुल्छ कारोबार ?

कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकमा लगानी गरेका लगानीकर्ता हारगुहार गर्न थालेका छन् । यस बैंकका केही शेयर लगानीकर्ताहरूले शेयर कारोबार खुल्नु पर्ने माग राखेका छन् । उनीहरूले शेयर कारोबार रोक्का गर्नुको कारण खुलाउन समेत माग गरेका छन् ।

बैंकको शेयर कारोबार फुकुवा हुनुपर्ने माग गर्दै आएका छन् केही लगानीकर्ताहरूले  रोक्का गर्नु पर्ने कारण खुलाउन माग राख्दै धितोपत्र बोर्ड (सेबोन)मा निवेदन दिएका छन् ।

दिपेन भण्डारी, सन्तोष भण्डारी, यादव थापा र लक्ष्मण महतराले सेबोनमा दिएको निवेदनमा भनिएको छ, ‘कर्णाली डेभलपमेण्ट बैंक लिमिटेडको धितोपत्र कारोबार स्थगन गर्नको लागी कुन कानूनको आधारमा नेप्सेलाई पत्राचार गरिएको हो ? नेपाल धितोपत्र बोर्डलाई कुन कानुनले दिएको अधिकार प्रयोग गरिएको हो ? भन्ने सम्बन्धमा हामी निवेदक लगायतका आम लगानीकर्ता जान्न र बुझ्न उत्सुक भएको तथा संविधान प्रदत्त सम्पत्तिको अधिकारमा कानुन विपरीत कोही कसैबाट बन्देज नलागोस् र बन्देज लागेमा संविधान तथा कानुनले प्रदान गरेको अधिकार प्रयोग गर्न समेत सचेत भएकाले यो सूचना माग गरेका छौँ ।’

नेपाल धितोपत्र बोर्डका प्रवक्ता निरञ्जय घिमिरेका अनुसार धितोपत्रमा लगानी गर्ने लगानीकर्ताहरूको हितलाई मध्यनजर गर्दै अर्को व्यवस्था नभएसम्मको लागि यस कम्पनीको कारोबार रोक्का गर्न नेप्सेलाई पत्राचार गरिएको थियो । सोही अनुसार नेप्सेले रोक्का गरेको छ । यस सम्बन्धमा थप अध्ययन गर रायसहित प्रतिवेदन पेश गर्न नेप्सेलाई सेबोनमा पत्राचार समेत गरेको छ ।

कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकको शेयर कति समयसम्म बन्धक हुने हो भन्ने टुंगो छैन । नेप्सेका सूचना अधिकारी मुरहरी पराजुलीले अर्को व्यवस्था नभएसम्मका लागि कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकको शेयर कारोबार रोक्का हुने जानकारी दिए ।

उनले भने, ‘अर्को व्यवस्था नभएसम्म यस बैंकको शेयर कारोबार रोक्का हुन्छ । बैंकको अवस्था सुधार भएपछि बैंकका शेयरधनीलाई हस्तान्तरण भएपछि मात्रै यस बैंकको कारोबार खुल्छ ।’ यस आधारमा बैंकको शेयर कारोबार लामो समयसम्म बन्धक हुने देखिन्छ ।

व्यवस्थापन राष्ट्र बैंकको हातमा 

नेपाल राष्ट्र बैंकले कर्णाली डेभलपमेन्ट बैंकको व्यवस्थापन आफ्नो हातमा लिएको छ । पुष १० गते यस बैंकको सञ्चालक समिति खारेज गर्दै व्यवस्थापनको जिम्मा राष्ट्र बैंकले लिएको हो ।

बैंक सञ्चालनका निम्ति बैंक तथा वित्तीय संस्था नियमन विभागका उप–निर्देशक टीकाराम खतिवडाको संयोजकत्वमा तीन सदस्यीय व्यवस्थापन समूह गठन गरिएको छ । समूहमा वित्तीय संस्था सुपरिवेक्षण विभागका उप–निर्देशक विष्णुकुमार विश्वकर्मा र कानुन महाशाखाका उप–निर्देशक जुगल किशोर कुशवाहालाई सदस्य तोकिएको छ । उनीहरूले बैंकको तोकिएको जिम्मेवारी सम्हाल्न थालिसकेका छन् । अर्को व्यवस्था नभएसम्मका लागि यस बैंकको व्यवस्थापन उनीहरूले नै गर्नेछन् ।

राष्ट्र बैंकको उक्त व्यवस्थापन समूहलाई तोकिएको कार्यादेशसहित नेपाल राष्ट्र बैंक ऐन, २०५८, बैंक तथा वित्तीय संस्थासम्बन्धी ऐन, २०७३ लगायतका प्रचलित कानुनको अधीनमा रही सञ्चालक समिति र संस्थाको विशेष साधारण सभाको समेत काम, कर्तव्य र अधिकारको प्रयोग गर्ने अख्तियारी दिइएको छ ।

व्यवस्थापन समूहलाई सर्वसाधारणको हित संरक्षणलाई केन्द्रित गर्दै बचतकर्ताको बचत भुक्तानी र संस्थाको ऋण असुलीलाई प्राथमिकता दिई कार्य गर्ने, संस्थाको सम्पन्न गराउन आवश्यक कार्य गर्ने, संस्थामा भएका वित्तीय अपचलनउपर आवश्यक छानबिन गरी कानुनी कारबाहीको प्रक्रिया अगाडि बढाउने लगायतका अख्तियारी प्रदान गरिएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ ।

कर्णाली बैंकले राष्ट्र बैंकले तोकेको न्यूनतम पुँजी कोष अनुपात कायम नगरेको, संस्थागत सुशासनको अवस्था कमजोर भएको, आर्थिक हिनामिनाको आशङ्का भएको, कमजोर तरलता स्थितिसँगै संस्थाले भुक्तानी गर्नुपर्ने निक्षेप दायित्व पूरा गर्न नसक्नुका साथै संस्थाबाट प्राप्त वित्तीय अपचलनको जानकारीसमेतका आधारमा संस्थालाई यथास्थितिमा सञ्चालन हुन दिँदा निक्षेपकर्ताको हित सुरक्षित नहुने र बैंकिङ प्रणालीप्रति अविश्वास सिर्जना हुने अवस्था देखिएकोले सर्वसाधारणको हित कायम गर्न संस्थालाई समस्याग्रस्त घोषणा गरी  नियन्त्रणमा लिइएको राष्ट्र बैंकले जनाएको छ  ।

राष्ट्र बैंकले तोकेबमोजिमको न्यूनतम पुँजी कोष अनुपात कायम नभएको, निष्क्रिय कर्जा अनुपात ४०.८५ प्रतिशत रहेको लगायतका कारणले संस्थाको वित्तीय अवस्था समस्याउन्मुख देखिएको हुँदा उक्त संस्थालाई ‘नेपाल राष्ट्र बैंक, बैंक तथा वित्तीय संस्थाको शीघ्र सुधारात्मक कारबाहीसम्बन्धी विनियमावली, २०७४’को विनियम ३ बमोजिम मिति २०८१ मङ्सिर ११ देखि लागु हुनेगरी शीघ्र सुधारात्मक कारबाही गरेको थियो ।