मदनलाई झलनाथले बोल्न नदिएको त्यो महाधिवेशन

इटहरी । २०४७ पुष ११ गते राजधानीको पानोरमा होटलमा एक औपचारिक पत्रकार सम्मेलनबाट तत्कालीन मदन भण्डारीले नेतृत्व गरेको नेकपा (माले) र मनमोहन अधिकारीले नेतृत्व गरेको नेकपा (मार्क्सवादी) बीच एकीकरण घोषणा भयो । एकीकृत पार्टीको नाम राखियो नेकपा (एमाले) ।

नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका प्रथम निर्वाचित महासचिव अधिकारी र नेकपा (माले) को भूमिगत महाधिवेशनबाट उदाएका चुम्बकीय व्यक्तित्व मदन भण्डारीको एकताले राष्ट्रिय तरंग ल्याएको थियो । नेपाली कम्युनिष्ट आन्दोलनको पहिलो पुस्ता र नयाँ पुस्ताको मिलनले समग्र कम्युनिष्ट आन्दोलनलाई नयाँ दिशानिर्देश गर्‍यो । एकीकृत पार्टीमा अधिकारी सम्मानित अध्यक्ष भए भने भण्डारी शक्तिशाली महासचिव बने ।

२०४८ सालमा भएको नेपालको इतिहासकै दोश्रो संसदीय चुनावमा दुई पार्टी एकिकरणको देखिनेगरी प्रभाव पर्‍यो । कांग्रेसलाई बलियो टक्कर दिएको एमालेले २०५ निर्वाचन क्षेत्रमध्ये ६९ सिट जित्दै दोश्रो ठूलो पार्टी बन्यो । २०१५ सालमा चार सिट जितेर नेपाली कांग्रेस (७४ सिट), गोरखा परिषद् (२० सिट) र संयुक्त प्रजातान्त्रिक मोर्चा (५ सिट) पछिको चौथो ठूलो दल भएको कम्युनिष्ट पार्टीको लागि एक खाले छलाङ नै थियो ।

त्यो चुनावमा एमालेका महासचिव भण्डारीले त्यसबेलाका लोकप्रिय प्रधानमन्त्री कांग्रेस उम्मेदवार कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई काठमाडौंबाट चुनाव हराएका थिए । यो भिडन्तले अन्तर्राष्ट्रिय चर्चा पाएको थियो । लस एन्जलस टाइम्सदेखि न्यूजविकसम्मले समाचार लेखेका थिए । न्यूज विकले छापेको मदन भण्डारीको अन्तर्वार्ता अझैसम्म चर्चामा छ ।

सभामा उपस्थित भएका कार्यकर्ताले होहल्ला गरे पनि मदनले बोल्न पाएनन् । मदनले कार्यक्रममा देखिने गरी असन्तुष्टि जनाएनन् । उसो त झलनाथ खनाल आफू हर्ताकर्ता हुँदा प्रतिस्पर्धी नेताहरूलाई पेल्न पहिलेदेखि नै खप्पिस थिए । उनले २०३९ सालमा तत्कालीन माले महासचिव सिपी मैनालीलाई हटाएर आफैं महासचिव भएका थिए ।

एमाले बनेपछि पहिलो महाधिवेशन भयो २०४९ माघ १४ देखि २० सम्म । महाधिवेशनको खुल्ला सत्र दशरथ रंगशालामा र बन्दसत्र काठमाडौं कमलादीको प्रज्ञा प्रतिष्ठानको सभाहलमा भयो । जनआन्दोलनपछिको आम निर्वाचनको दोस्रो ठूलो दल, संसदको प्रमुख प्रतिपक्षी एमालेको प्रथम खुल्ला तथा पाँचौ महाधिवेशनको चासो धेरैमा थियो ।

२०४९ माघ १४ गते मध्यान्ह दशरथ रंगशालामा झण्डोत्तोलन गरेर प्रथम खुल्ला महाधिवेशनको खुल्ला सत्र सुरू भयो । साहना प्रधानले अध्यक्षता गरेको विशाल खुल्लासभाको उद्घोषक थिए नेकपा (एमाले) का पोलिटब्यूरो सदस्य झलनाथ खनाल । रुस, चीन, भारतदेखि उत्तर कोरियासम्मका प्रतिनिधिहरू सामेल भएको महाधिवेशनको खुल्ला सत्रमा मदन भण्डारीलाई उद्घोषक झलनाथले बोल्न पालो दिएनन् ।

सभामा उपस्थित भएका कार्यकर्ताले होहल्ला गरे पनि मदनले बोल्न पाएनन् । मदनले कार्यक्रममा देखिने गरी असन्तुष्टि जनाएनन् । उसो त झलनाथ खनाल आफू हर्ताकर्ता हुँदा प्रतिस्पर्धी नेताहरूलाई पेल्न पहिलेदेखि नै खप्पिस थिए । उनले २०३९ सालमा तत्कालीन माले महासचिव सिपी मैनालीलाई हटाएर आफैं महासचिव भएका थिए ।

बहुदल घोषणा भएको भोलिपल्ट काठमाडौंको टुँडिखेलमा २०४६ चैत २७ का दिन भएको सर्वदलीय सभामा समेत झलनाथले जोरजुलुम गरेका थिए । तत्कालीन मालेको खुला मोर्चा सम्हालेका राधाकृष्ण मैनाली संयुक्त सभामा बोल्न मञ्चमा थिए । तर, उनलाई मञ्चबाट थुतेकै शैलीमा निकालियो । र, बोल्न पुगे झलनाथ खनाल ।

सिपी मैनाली प्रकरणले खासै कार्यकर्ता तहमा आक्रोश ल्याएन । मदन भण्डारीलाई निषेध गर्दा भने आक्रोश सतहमा देखिएको थियो । २०४९ माघ १५ गते बन्दसत्रको हलमा प्रवेश गरेका प्रतिनिधिहरूले अध्यक्षमण्डलले मदन भण्डारीलाई बोल्न नदिएकोमा माफी माग्न लाए । माफी नमागेसम्म ७९६ प्रतिनिधि र ४५० पर्यवेक्षक भएको हल प्रतिनिधिले चल्न नदिएको मदन भण्डारीको जीवनी समेटिएको ‘श्वेतशार्दूल’ पुस्तकमा लेखक रमेश रुछेन राईले उल्लेख गरेका छन् ।

पुस्तकका अनुसार यस्तो हल्लाको नेतृत्व गर्ने नेता थिए कपिलवस्तुबाट आएका प्रतिनिधि वेदुराम भुषाल । अध्यक्षमण्डलले माफी मागेपछि भने सभा सुचारु भएको थियो ।

लोकतान्त्रिक विधिबाट विचार छान्न चुनाव भयो । चुनावमा अरु सबैको विचारमा आएको मतभन्दा झण्डै साढे तीन गुणा धेरै मत मदनको पक्षमा आयो । जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) ले ५४१ मत पाउँदा परिमार्जित नौलो जनवाद, नौलो जनवाद र सामाजिक जनवादले क्रमशः १०१, ५५ र ० मत पाए । महाधिवेशनको हलबाट आफ्नो समर्थनको विचार फेल खाएपनि झलनाथ खनालले जबजसँग आफ्नो असन्तुष्टि देखाइरहे । उनले भन्ने गरेको ‘दक्ष प्रजापतिको टाउको’ वाला टिप्पणी अझै पनि बेलाबेला चर्चा गरिन्छ ।

भाषणमा मदनलाई निषेध गर्ने खनालले विचारमा भने निषेध गर्न सकेनन् । वैचारिक प्रतिस्पर्धामा भने खनाल भण्डारीसँग नराम्रोसँग हार खाए । भण्डारीले प्रस्तुत गरेको ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’, सिपी मैनालीले झलनाथ खनालदेखि साहना प्रधानको समर्थनमा ल्याएको ‘परिमार्जित नौलो जनवाद’, मोहनचन्द्र अधिकारीले प्रस्तुत गरेको ‘नौलो जनवाद’ र रघु पन्तले प्रस्तुत गरेको ‘सामाजिक जनवाद’ हलमा पुग्यो । कुनैमा सर्वसम्मत हुन सकेन ।

लोकतान्त्रिक विधिबाट विचार छान्न चुनाव भयो । चुनावमा अरु सबैको विचारमा आएको मतभन्दा झण्डै साढे तीन गुणा धेरै मत मदनको पक्षमा आयो । जनताको बहुदलीय जनवाद (जबज) ले ५४१ मत पाउँदा परिमार्जित नौलो जनवाद, नौलो जनवाद र सामाजिक जनवादले क्रमशः १०१, ५५ र ० मत पाए । महाधिवेशनको हलबाट आफ्नो समर्थनको विचार फेल खाएपनि झलनाथ खनालले जबजसँग आफ्नो असन्तुष्टि देखाइरहे । उनले भन्ने गरेको ‘दक्ष प्रजापतिको टाउको’ वाला टिप्पणी अझै पनि बेलाबेला चर्चा गरिन्छ ।

पाँचौ महाधिवेशनबाट मदनले पनि झलनाथविरुद्ध शक्ति प्रयोग गरे । उनलाई पोलिटब्यूरोमा लगिएन । अहिले जस्तो स्थायी कमिटीको अभ्यास त्यसबेला थिएन ।

पाँचौ महाधिवेशनमा मात्रै हैन, पञ्चायतकालमा भएको चौथो भूमिगत महाधिवेशनमा समेत वैचारिक युद्धमा मदनसँग झलनाथ पछि परेका थिए । २०४६ साल भदौ ९ देखि १४ गतेसम्म सिराहाको विष्णुपुरकट्टीमा भएको महाधिवेशनमा मदन भण्डारीको दस्तावेज ‘नेपाली जनवादी क्रान्तिको वर्तमान कार्यक्रम’ पारित भयो । विचारमात्रै पारित भएन, त्यही महाधिवेशनबाट मदन भण्डारी सर्वसम्मत महासचिव समेत चुनिए । त्यहि महाधिवेशनले बहुलवाद स्वीकार गर्‍यो । पञ्चायत ढाल्न संयुक्त मोर्चाको औपचारिक अवधारणा ल्यायो ।

पाँचौ महाधिवेशनबाट मदनले पनि झलनाथविरुद्ध शक्ति प्रयोग गरे । उनलाई पोलिटब्यूरोमा लगिएन । अहिले जस्तो स्थायी कमिटीको अभ्यास त्यसबेला थिएन ।

मदन भण्डारीले कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता भने २०२९ मा मात्रै लिएका थिए । बनारसमा हुँदा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका संस्थापक महासचिव पुष्पलालको पार्टीको तर्फबाट बलराम उपाध्यायको हातबाट उनले कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता लिएका थिए । यसबाट पनि थाहा हुन्छ मदन भण्डारी जनतामाझ मात्रै हैन पार्टीमाझ पनि अत्यन्तै लोकप्रिय थिए ।

व्यापक लोकप्रियताको कारण उनको पार्टीमा पनि छिटो बढुवा भयो । संसदीय मोर्चामा पनि उनकै नेतृत्वले चौथो स्थानको कम्युनिष्ट शक्ति प्रमुख प्रतिपक्षि बन्यो । अझ रोचक कुरा २०४८ सालको चुनावमा उनले तत्कालीन प्रधानमन्त्री कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई नै हराएका थिए । काठमाडौं क्षेत्र नम्बर १ बाट २०४८ सालको चुनावमा उनले कृष्णप्रसाद भट्टराईलाई ७५१ मतले पराजित गरेका थिए ।