जबजको विरासत जोगाउन सफल एमाले महाधिवेशन

नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (एमाले)ले केही साताअघि आफ्नो दशौं महाधिवेशन सम्पन्न गरेको छ । नेपालका अन्य दलहरुलाई चकित पार्दै सम्पन्न गरेको एमालेको यस महाधिवेशनले केही निश्चित विशिष्ट विशेषता अभिव्यक्त गरेको छ, जसले एमालेलाई परिवर्तित परिस्थितिमा थप विकास र विस्तार गर्दै लैजानेछ । नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनको नेताको रुपमा अझै सशक्त ढंगमा अगाडि बढ्नेछ ।

लामो शितयुद्ध कालपछि भएको पूर्व सोभियत संघको विघटनले संसारको कम्युनिस्ट आन्दोलनमा विचलन ल्यायो । ‘सोभियत ब्लक’ भनेर चिनिने ‘मध्य र पूर्वी यूरोप, पूर्वी एसिया र दक्षिणपूर्वी एसियाका समाजवादी राज्यहरू’मा कम्युनिस्ट विचारप्रति परिस्थितिजन्य विचलन आयो ।

पूर्व सोभियत संघको विघटनसंगै अन्य कम्युनिस्ट मुलुकहरु पनि एकपछि अर्को गर्दै ढल्दै गए । सन् १९९० को दशकमा संसारबाट कम्युनिस्ट अभियान सकियो भनेर ‘क्यापिटालिष्ट ब्लक’ले उत्सव मनाइरहँदा ‘अब एउटा इतिहासको अन्त्य भयो र संसार अब कम्युनिस्ट शासनबाट मुक्त भयो’ भनेर एक ध्रुवीय विश्वको बहस तीव्र बन्यो ।

सन् १९९० पछि विश्व नवउदारवादको युगमा प्रवेश गरिरहँदा विघटित कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई पुनर्जीवित तुल्याउन विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनमा एउटा नयाँ विचार र नेताको खाँचो परिरहेको थियो ।

आवश्यकता र आन्दोलनले त्यो खाँचो नेकपा (एमाले)का तत्कालीन महासचिव मदनकुमार भण्डारीले पूरा गर्ने दायित्व एक कोणबाट निर्बाह गर्नुभयो । नेकपा (एमाले)को चौथो महाधिवेशनबाट बहुदलीय जनवादको बहस उठान भयो भने पार्टीको ऐतिहासिक पाँचौं महाधिवेशनबाट ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’ नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको मौलिक कार्यक्रमको रुपमा अगाडि आयो । त्यसपछिको महाधिवेशनले जबजलाई सिद्दान्तको रुपमा स्वीकार गर्यो ।

विश्वका कैयन कम्युनिस्ट पार्टीहरुले नेकपा (एमाले)को उक्त कार्यनीतिक सिद्दान्तमाथि नजर लगाउँदै गए । अमेरिकाको चर्चित पत्रिका ‘टाइम’ले नेपालमा कार्लमार्क्स जीवित छन् भन्दै मदन भण्डारीको बहु–चर्चित अन्तरवार्ता छाप्यो । उहाँको चर्चा त्यसपछि विश्वभर नै फैलियो । यो सब हुनुका पछाडि मदन भण्डारीले विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको जीवनबुटीको रुपमा प्रक्षेपण गरिएको मार्क्सवादको सिर्जनात्मक प्रयोग गर्ने गरी ‘जनताको बहुदलीय जनवाद’को प्रतिपादन नै हो ।

सोही विचारको दिशानिर्देशमा नेकपा (एमाले) ३० वर्षभन्दा बढी समयदेखि नेपाली कम्युनिस्ट आन्दोलनको मूलप्रवाहको रुपमा स्थापित छ । यहीं विचारधारा र यसको सफल कार्यान्वयनका कारण विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको दुर्लभ घटनाको रुपमा प्रजातान्त्रिक पद्दतिबाट नेपालमा झण्डै दुईतिहाईको कम्युनिष्ट सरकार समेत निर्माण भयो । मदन भण्डारी र जबजको सच्चा उत्तराधिकारीको रुपमा अध्यक्ष केपी शर्मा ओलीले उक्त सरकारको नेतृत्व गर्नुभयो । यहीं कार्यनीतिक सिद्दान्तको कारण नेपाल ओली सरकारको नेतृत्वमा समृद्धिको बाटोमा होमियो । नेकपा (एमाले) मात्र होइन, १० वर्ष सशस्त्र युद्द गरेको माओवादी पनि अपुरणीय क्षतीपश्चात मदन भण्डारीकै जबजको बाटोमा आएर बहुदलीय प्रतिस्पर्धाको परिपाटीमा विलय भइसकेको छ ।

मदन भण्डारीको दुखद अवसानपछि उहाँको विचारको संरक्षण, विकास विस्तार र थप कार्यान्वयन गर्दै समाजवादको दिशामा देशलाई अगाडि बढाउने सवालमा कमरेड केपी ओलीको अद्वितीय भूमिका रह्यो । जसमा जनताको बहुदलीय जनवादका कुशल व्याख्याता कमरेड शंकर पोखरेललगायतका नेताहरुको अतुलनीय साथ छ ।

कमरेड केपी ओली सिद्दान्त, विचार, संगठन, लक्ष्य, उद्देश्य, कूटनीति, रणनीतिलगायत हरेक मामिलामा अब्बल हुनुभएकोले जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गनिर्देशनमा नेकपा (एमाले)लाई तेस्रो शक्तिबाट पहिलो शक्ति बनाउनु मात्र भएन, आधुनिक नेपाल कस्तो हुनुपर्छ भनेर एउटा बृहत् दिर्घकालीन मार्गचित्रसमेत तयार पार्नुभयो र देशलाई त्यो दिशामा अघि बढाउनु भयो ।

यो सब कुरा जनताको बहुदलीय जनवादको प्रष्टताको जगमा मदन भण्डारीको खास उत्तराधिकारीको महान् भूमिका कमरेड केपी ओलीले निर्बाह गर्नु भएकोले सम्भव भएको हो । संगसंगै दशौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनले जनताको बहुदलीय जनवादका खास व्याख्याता कमरेड शंकर पोखरेललाई पार्टीको महासचिवमा चयन गरेको छ । अत्यन्तै संकटको घडीमा पनि पार्टी जोगाउने, जबजको रक्षा गर्ने र यसलाई थप परिस्कृत पार्ने कामका लागि कमरेड पोखरेललाई उक्त जिम्मेवारीमा चयन गरेर पार्टीले नेतृत्वको विकास र हस्तान्तरणमा वैचारिक पक्षलाई प्रधान बनाउनु यस महाधिवेशनको मूल विशेषता हो ।

साथै संगठनमा अब्बल नेता कमरेडहरुलाई महत्वपूर्ण जिम्मेवारी प्रदान गरेर महाधिवेशनले ठूलो काम गरेको छ । निश्चय नै सैद्दान्तिक, वैचारिक, व्यवहारिक तथा सांगठानिक पक्षको काबिलताले पार्टीलाई नयाँ चरणमा पुर्याउने छ भन्ने आमकार्यकर्ताको विश्वास छ ।

यस महाधिवेशनको अर्को महत्वपूर्ण विशेषता भनेको विगतदेखि नै पार्टीभित्र एउटा खराब बिषको रुपमा रहेको चरम गुटबन्दीको अन्त्य हुनु हो । स्थापना कालदेखि नै अनेक गुटबन्दीमा विभक्त हुँदै आएको कम्युनिस्ट आन्दोलन मदन भण्डारीको देहान्तपछि माधव नेपालले पार्टीलाई गुटबन्दीको नयाँ चरणमा प्रवेश गराउनु भयो । उहाँ पार्टीलाई १५ वर्ष नेतृत्व गरेर पनि ‘न भाले न पोथी’को अवस्थामा पुर्याएर एमालेको भूमिकालाई कमजोर बनाउनु भयो । आम कार्यकर्ता र जनतामा जागृत आशालाई मार्ने र दललाई कमजोर बनाउने काममा उहाँले रेकर्ड राख्नुभयो । तर जब पार्टी कार्यकर्ताले नेतृत्वमा कमरेड केपी ओलीलाई देख्न चाहे, उहाँ अध्यक्षमा निर्वाचित भएदेखि नै पार्टी पार्टी जस्तो भएर शक्तिशाली रुपमा अघि बढ्यो । देश कमरेड केपी ओली र नेकपा (एमाले) को अजेण्डा वरिपरी रह्यो ।

माओवादीको निरङ्कुश प्रवृत्ति र दबदबाको विरुद्दमा पार्टीलाई एक ढिक्का बनाउने कार्य अध्यक्ष ओलीकै नेतृत्वमा भयो । तर पार्टीभित्रका स्वार्थी गुट–उपगुट अन्त्य गर्ने काममा माधव नेपाल र झलनाथ खानालले लगातार असहयोग गरिरहनु भयो ।

नेकपा कालमा प्रचण्ड त एमालेको नेतृत्व समाप्त पार्ने र एमालेको शक्ति कब्जा गर्ने रणनीति बनाएरै एमालेसंगको एकतामा आएका थिए । तर नेपाल र खनालहरुले त्यो कुरा बुझ्नु भएन । प्रचण्डको सहायक भएर गुटको खेतीमा आफूलाई अब्बल सावित गर्नु भयो।

जब एमाले र माओवादीकै रुपमा रहने गरी सर्वोच्च अदालतले आदेश दियो तब माधब नेपालहरु एउटा छुट्टै गुटमा रमाउने गरी दल खडा गर्नतर्फ लाग्नुभयो । यता सिंगो पार्टी र देश नेकपा (एमाले) को वरिपरी गोलबद्ध हुने अभियान सुरु भैसकेको छ । दशौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनले गुटको सम्पूर्ण आधारलाई समाप्त पारेर पार्टी अब एक–नीति, एक–नेतृत्व, एक–गन्तव्य, एक–टिमको रुपमा देश बनाउने अभियानमा लागेको छ । यो एउटा ऐतिहासिक उपलब्धी हो ।

महाधिवेशनको अर्को एउटा ऐतिहासिक पक्ष भनेको विशाल जनसहभागिता हो । इतिहासमै यति धेरै जनसहभागिता भएको महाधिवेशन सम्भवतः नेपालमा पहिलो होला । विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय संचारमाध्यमले रिपोर्टिङ गरेअनुसार एमालेको दशौँ राष्ट्रिय महाधिवेशनमा १२ देखि १५ लाख मानिसको सहभागिता रहेको आँकलन गरिएको छ । विश्वभरका राजनीतिक दललगायत शक्ति राष्ट्रहरुले यसलाई चासोका रुपमा हेरेका छन् । अतः यो यो महाधिवेशन सैद्दान्तिक पक्ष, पार्टीको आन्तरिक जीवन र व्यापक जनसहभागिताको कोणबाट ऐतिहासिक सिद्ध भएको छ । जनताको बहुदलीय जनवादको मार्गनिर्देशनको जगमा सम्पन्न महाधिवेशनले यसको औचित्यलाई थप पुष्टि गरेको छ । जनताको बहुदलीय जनवादको विरासतलाई जोगाउँदै र थप विकास गर्दै सैद्दान्तिक, सांगठानिक, र व्यवहारिक पक्षलाई एकीकृत गरी पार्टीलाई थप शक्तिशाली बनाउन महाधिवेशनले म्यान्डेट पनि प्रदान गरेको छ ।

(लेखक शाह नेकपा (एमाले)का पोलिटव्यूरो सदस्य हुन् ।)