आइफोन पठाउन सकिनँ साथी, सन्देश पठाएँ ल !

स्वदेश हुँदा लाथ्यो– विदेश त विशेष हो । विदेशमा सुखको सागर छ, खुसीको पहाड अनि सम्पत्तिको जंगल छ । र, त्यहाँ पुग्न पाए स्वदेशमा भोगेका सबै कष्टले एकसाथ मुक्ति पाउने छन् अनि जिन्दगी हराभरा हुनेछ ।

अझ अमेरिका, अष्ट्रेलिया, बेलायत जस्ता विश्वका विकसित भनिएका देशमा त पाइला मात्रै टेक्न पाए पनि स्वर्गानुभूत हुन्छ जस्तो लाग्थ्यो । मलाई मात्रै होइन, स्वदेशमा रोजगारी र उच्च शिक्षा नपाएर तड्पिरहेका हज्जारौं युवालाई लाग्ने यस्तै हो । देशको बिडम्बना हो या हाम्रो चिन्तनमै समस्या ! तर, जुनसुकै देश भए पनि विदेशलाई विशेष दृष्टिले हेर्ने र स्वदेशलाई धिक्कार्ने गरी आमयुवाको चेतना निर्माण हुनु दुखद सत्य हो ।

भर्खर प्लस टू सकेका हुन् या स्नातकोत्तर सकेर नेपालमा रोजगारी नपाएपछि निराश भएका सबैले विदेशिनुलाई नै सफलता ठान्नुपर्ने स्थिति छ । अझ लोकसेवा आयोगमा नाम निकाले पनि इमानदारपूर्वक काम गर्दा पाइने पारिश्रमिकले घर धान्न नसकेकाहरु पनि विदेशकै लाइनमा लाग्ने गरेका छन् ।

यहाँका मान्छेको बोल्ने तरिका पनि गजबको लाग्यो । आफूलाई चित्त नबुझेका कुरालाई नम्र तरिकाले सम्बन्धित ठाउँमा जाहेर गर्ने । मनमा रिस नै उठेको भएपनि एक अर्कोमा भनाभनको अवस्था सिर्जना नगरी सभ्यरुपमा त्यसको जवाफ दिने पराम्पराले यहाँको सामाजिक वातावरण पनि उत्तिकै स्वच्छ बनाएको पाएँ ।

तर विदेशको जीवन र संघर्ष स्वदेशमा बसेर कल्पना गरेजस्तो सुन्दर नहुने रहेछ । अनेक परिस्थितिपछि अध्ययनका लागि केही महिनाअघि बेलायत आएकी मैले छोटो समयमा आमनेपालीको स्थिति जस्तो पाएँ, त्यो नेपाल हुँदा कल्पना गरेभन्दा फरक रहेछ । अझ खासगरी स्टुडेन्ट भिसामा यहाँ आउने कतिपयको अवस्था दयालाग्दो छ ।

केही दिनअघि ड्यूटी जाँदै गर्दा एकजना नेपाली साथीले फोनमा गरेको कुराकानी सुनें । उनी रुँदै भन्दै थिएँ, ‘आमा, सोचेर आएजस्तो रहेनछ विदेश । म त अब यहाँ टिक्नै नसक्ने भइसकें । काम पनि पाएको छैनँ । बाँच्नु न मर्नु जस्तो भएर भौंतारिनु परेको छ । यहाँभन्दा त बरु नेपालै ठीक थियो ।’

उनको पीडाले मेरो मन पनि अमिलो भयो । अझ छोराको रुवाइले स्वदेशमा भएकी आमाको मन कति रोयो होला ?

मैलेपछि उनीसँग कुरा गरें । थाहा भयो कि, उनी नेपालमा लोकसेवा आयोगबाट नाम निकालेर खाएको सरकारी जागिर छाडेर धेरै कमाउने लोभमा स्टुडेन्ट भिसामा बेलायत आएका रहेछन् ।

‘स्टुटेन्ट भिसामा युके आएका छिमेकी दाइले राम्रो आम्दानी गरेपछि मलाई परिवारले धेरै कमाउन ऋण गरेर विदेश पठाए’, उनी भकानिँदै भन्दै थिए, ‘स्वदेशमै भएको सरकारी जागिर छाडेर परदेश आइयो, अहिले दुख पाइयो ।’

कलेजमा छ महिनाको फी तिरी एक महिनाका लागि खर्च बोकेर उनी बेलायत आएका रहेछन् । उनी भन्छन्– नेपाल हुँदासम्म छिमेकी दाइले यहाँ रमाइलो छ, पढाइअनुसारको काम पाउछस्, यता काम मिलाउने म छँदै छु भन्नु भयो । तर म यहाँ आएको छ महिना भयो । कमाएको पैसाले खाना बस्न मात्रै पुग्छ । फी तिर्न नसकेपछि कलेजबाट निकालिएँ ।

पीडा सुनाउँदा उनका आँखा रसाएका थिए । गला अबरुद्ध होला जस्तो भइरहेको थियो । तै पनि सम्हालिँदै उनी भन्दै थिए, ‘घरबाट ऋण तिर्न फोन आउन थालिसक्यो । मति बिरारेर नकमाएको पो हो कि भनेर अनेक शंका गर्न थालिसके । छिमेकी दाइले नचाइने फुर्ती लगाइदिँदा आज मैले दुख पाएँ ।’

छिकेमी दाइले देखावटी शान छाँटेका रहेछनन् । आफू होटलमा सामन्य जागिर गर्दै रहेछन् । उसको पारिवारिक अवस्था बलियो हुनाले कलेज फीसमेत नेपालबाटै तिराउने गरेका रहेछन् । उनले आफूले कमाएको पैसाले यहाँ खाने, रमाउने मात्रै गरेको रहेछ ।

‘नेपालमा हुनेलाई यहाँ होटलमा काम गर्छु, फी बुझाउने पैसासम्म कमाउन सक्दिनँ भन्दा त लाज भइहाल्छ नि भाइ, अब यहाँको जीवनशैली यस्तै हो, जे काम पाइन्छ गर्ने हो । फुर्सदको बेला यसो समुन्द्रमा रमाएको फोटो सामाजिक सञ्जालमा हालेर शान देखाउने हो’, छिमेकी दाइले आफूलाई भनेको उदृत गर्दै उनले भने, ‘म नराम्रोसँग झुक्किए, अब बाआमाको अपेक्षा कसरी पूरा गर्ने ?’

केही दिनअघि ड्यूटी जाँदै गर्दा एकजना नेपाली साथीले फोनमा गरेको कुराकानी सुनें । उनी रुँदै भन्दै थिएँ, ‘आमा, सोचेर आएजस्तो रहेनछ विदेश । म त अब यहाँ टिक्नै नसक्ने भइसकें । काम पनि पाएको छैनँ । बाँच्नु न मर्नु जस्तो भएर भौंतारिनु परेको छ । यहाँभन्दा त बरु नेपालै ठीक थियो ।’

उनको पीडाले म पनि दुखी भएको थिएँ । सान्तोनाका शब्द पनि निस्किरहेको थिएन । र, उनी त यहाँका एक प्रतिनिधि पात्र मात्रै हुन् । यहाँ उनी जस्ता हजारौं भाइ–बहिनी बिनायोजना, लहैलहैमा विदेशमा हाम फालेका छन् । अनि सानै उमेरमा डिप्रेसन र फ्रस्टेशनको सिकार बनेका छन् । मानसिक तनावले कसैसँग बोल्न पनि रुचाउँदैनन्, कोही । घरमा फोन गर्दा लेनदेनकै हिसाब बढी हुने हुँदा आफूलाई एक्लै राख्न खोज्छन् उनीहरु ।

हो, विदेशमा कमाइ हुन्छ तर कमाइअनुसारको खर्च हुन्छ । सुरुसुरुमा जतिसुकै पढेलेखेको मान्छेले पनि आफ्नो स्तरअनुसारको जागिर पाउँदैनन् । निम्नस्तरको जागिरबाट परदेशी जिन्दगी सुरु गर्नुपर्छ ।

विदेशमा पैसाको बोट हुने, जादुमय तारिकाले पैसा कमाइने, हात थापेर पैसा पाइने, पैसाको वर्षा नै हुने जस्तो मानसिकता राख्छन्, धेरै नेपाली । साथीभाइहरु विदेशको भिसा लाग्यो भन्ने थाहा भएको दिनदेखि एयरपोर्टमा विदाइ गर्न जाँदासम्म ‘मलाई आइफोन पठाइ दे है’ भन्छन् ।

विचरा मान्छे टाउकोमा लाखौँको ऋणको बोझ बोकेर गइरहेको हुन्छ । नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेशको यात्रा कति डर लागेको होला भन्ने बुझ्ने कोही हुन्नन् । विदेश आएपछि दिनरात नभनी गधाझैं दौडिरहेको हुन्छौं । दिनभरी पढाइ, रातभरि काम गरेर सयौं दिनहरु खाइ–नखाइ अहोरात्र खटेका हुन्छौं ।

स्वदेशबाट साथीभाइ आफन्तले म्यासेज पठाउँछन्, ‘अहो ! विदेश पुगेर ठूलो भइस् कि हामीलाई बिर्सिइस् ।’ कामबाट थाकेर आएको एउटा परदेशीलाई यस्ता म्यासेजले कति रुवाउँछ होला ? कसैले सन्चो, विसन्चो, गाह्रोसाह्रो के छ ? भनेर सध्दैनन् । परदेशको बसाइँ कस्तो छ भनेर कसैको चासो हुँदैन । त्यतिबेला असाध्यै नरमाइलो हुनेरहेछ । सबै स्वार्थी त रहेछन् नि जस्तो लाग्दो रहेछ ।

वास्तवमा विदेशमा केही जादु छैन । बस् ! यहाँका नागरिकको मेहेनतले देशलाई बलियो बनाएका रहेछन् । यहाँ हरेक क्षेत्रमा सिस्टम छ । मेहेनतको कदर छ । त्यसैले विदेश विकसित भएको रहेछ ।

यहाँ महंगो फोन बोक्न, गाडी चढ्न, घर किन्न एकैचोटि मनग्गे पैसा बुझाउन नपर्ने रहेछ । किस्ता–किस्तामा पैसा बुझाएर आफ्ना आकांक्षाहरु मान्छेले पूरा गर्नेरहेछन् । त्यसैले गाडी कुदाएको देख्दा विदेशमा पैसा रुखमै फल्छ जस्तो सोच्नु मुर्खता हो ।

हामी कतिपय नेपालीको देखावटीपन हुन्छ । विदेशको सत्यता नेपालमा देखाउन लाज मानेर खोक्रो फुर्ती लगाउने गर्नाले घरपरिवारको मनमा विदेशीसँग अलगै लेभलको आशा हुन्छ । केही व्यक्तिहरुले यथार्थतालाई लुकाएर आफूलाई प्रस्तुत गर्दा धेरैलाई असर गरेको छ, प्रत्यक्ष अप्रत्यक्ष रुपमा । मलाई पनि मेरा साथीभाइहरुले भनिरहेका हुन्छन्, ‘तिमीलाई त मस्ती छ है !’ हो, यस्तै किसिमको मस्ती हुन्छ विदेशमा । तसर्थ विदेशलाई रहर मान्नुभन्दा राम्रा नराम्रा पक्षलाई केलाएर विदेशमा बेच्न सकिने सीप बोकेर आउँदा मात्र भविष्य निर्माणको राम्रो आधार बन्न सक्छ । विदेश र स्वदेशमा त्यस्तो धेरै फरक छैन । हाम्रो मेहेनतसँगको मानसिकता र कामप्रतिको लाज या सम्मान मात्र फरक हो ।

केही महिना अगाडि विदेशिएको मलाई यहाँका कतिपय कुराहरु थाहा हुनै बाँकी छ । तर पनि आजसम्म विदेश किन स्वदेशभन्दा फरक भन्ने कुरालाई यसरी नै सम्झिन सक्छु कि, विदेशमा पैसाको बोट छैन तर मेहेनतको मलले फलेको राम्रो आम्दानीरुपी फल भने पक्कै छ ।

विदेशमा सबै कामको आधारभूत मूल्य लगभग उस्तै छ । यहाँ कुर्सीमा घुमेर खानेले कमाउने दैनिक पैसा र सामान्य काम गरेर खाने मान्छेले कमाउने दैनिक कमाइ झण्डैझण्डै उस्तै हुन्छ । त्यसैले सबै मान्छेको आधारभूत जीवनशैली समान प्रकारको हुन्छ ।

हाम्रो देशमा मान्छेको तहअनुसार आम्दानीमा आकाश–पातलको फरक छ । यहाँ पदलाई होइन, मेहेनत र समयलाई पैसा दिइने रहेछ । यहाँ कुनै काम ठूलो–सानो हुँदैन । सबैले सबै कामको सम्मान गर्छन् । यहाँको मान्छेको मानसिकतामा ‘यो काम ठूलो, यो काम सानो, यो काम गरे अरुले के भन्लान्’ भन्ने छैन । बस् ! मेहेनत गर्न जानेका छन् ।

यहाँका हाकिमहरु आवश्यकता परेको बेला हाँसीहाँसी कुचो लिएर भुइँ सफा गर्न अघि सर्छन् । हाम्रो देशमा एकैछिनमा चर्चित खबर बन्छ कि– फलानो कुचो लिएर भुइँ सफा गर्दै । यहाँको अतिउत्कृष्ट पक्ष नै यो हो कि, यहाँका सबै मान्छे आफैंमा निर्भर हुन मन पराउँछन् । १६ वर्ष कटेका हरेक युवादेखि खुट्टामा बल भएसम्मका ज्येष्ठ नागरिकहरु आफ्ना लागि आफैं कमाउँन मन पराउछन् ।

कुनै रोग वा अन्य कारणवश अरुमा भर पर्नुपर्ने अवस्था आए नराम्रो मान्छन् । नेपालमा मान्छेहरु ४५–५० वर्ष लाग्न नपाउँदै ‘ओहो ! बुढेसकाल लाग्यो, अब छोराछोरीको पालो’ भनेर आरामले थन्किछन् । छोराछोरी पनि ब्याचलर , मास्टर्स पढ्ने बेलासम्म पनि आफ्नो फीलगायत अन्य आवश्यकताका लागि आमाबुबामा भर पर्छन् । यस कारण पनि धेरै नेपालीको जीवनस्तर प्रायः उस्तै रहन्छ ।
यहाँका बालबालिका बोल्न जान्ने भएदेखि नै एकदमै आत्मविश्वासी हुने रहेछन् । आफ्नो निर्णय आफैं लिनसक्ने, आफ्ना सबल र दुर्बल पक्षका बारेमा बुझी भविष्य खाका दिमागमा तयार पारेर सोहीअनुसार अघि बढ्नसक्ने हुँदा रहेछन् । यहाँका बालबालिका खुल्ला विचारका, सही र गलतको पक्षमा खुलेर बोल्नसक्ने, सबै नियम र कानूनबारे सानैदेखि जानकार र पालना गर्ने हुँदा रहेछन् । हामीलाई योस्तरको आत्मविश्वास सिक्न कम्तिमा पनि २४–२५ वर्ष लाग्छ ।

यहाँका मान्छेको बोल्ने तरिका पनि गजबको लाग्यो । आफूलाई चित्त नबुझेका कुरालाई नम्र तरिकाले सम्बन्धित ठाउँमा जाहेर गर्ने । मनमा रिस नै उठेको भएपनि एक अर्कोमा भनाभनको अवस्था सिर्जना नगरी सभ्यरुपमा त्यसको जवाफ दिने पराम्पराले यहाँको सामाजिक वातावरण पनि उत्तिकै स्वच्छ बनाएको पाएँ ।

मलाई बच्चा हुँदा आमाबाले भनेको याद छ, ‘कसैले नदेखे पनि भगवान्ले देखेका हुन्छन्, त्यसैले गल्ती गर्नु हुँदैन ।’ हो त्यस्तै यहाँ ‘केही गल्ती गर्नु हुँदैन, सीसी क्यामेराले देखेको छ’ भन्ने हुँदो रहेछ । त्यस्तै केही काम गर्नुअघि त्यसबाट प्राप्त हुने नतिजाबारे सोचेर मात्र व्यवहार गर्ने यहाँको बलियो पक्ष हो । यहाँ नियम कानूनको विरुद्ध गएर बँच्नसक्ने अवस्था छैन । नेपालमा नियम कानूनको उचित पालना नहुँदा भद्रगोल भएको रहेछ भन्ने कुरा बुझ्न् यहाँ आएपछि धेरै दिन लागेन ।

स्वदेशबाट साथीभाइ आफन्तले म्यासेज पठाउँछन्, ‘अहो ! विदेश पुगेर ठूलो भइस् कि हामीलाई बिर्सिइस् ।’ कामबाट थाकेर आएको एउटा परदेशीलाई यस्ता म्यासेजले कति रुवाउँछ होला ? कसैले सन्चो, विसन्चो, गाह्रोसाह्रो के छ ? भनेर सध्दैनन् । परदेशको बसाइँ कस्तो छ भनेर कसैको चासो हुँदैन । त्यतिबेला असाध्यै नरमाइलो हुनेरहेछ । सबै स्वार्थी त रहेछन् नि जस्तो लाग्दो रहेछ ।

कानुनको फितलो कार्यावन्यनले गर्दा नै हामीमा मनोमानी गर्ने हिम्मत आउँदो रहेछ । यहाँ मान्छेको प्रतिस्पर्धा आफूसँग हुन्छ । ‘आज म यहाँ छु, भोलि त्यहाँ पुग्छु’ भनेर योजनासहित हिजोको आफू र भोलि हूने आफूबीच प्रतिस्पर्धा हुनेरहेछ । जीवनका हरेक कठिनाइलाई सिकाइको अवसरको रुपमा लिन्छन्, यहाँ ।

नेपालमा हामीलाई अरुको जीवन र जीवनशैलीका बारेमा व्याख्या गर्दैमा फुर्सद हुँदैन । यहाँ आएपछि हामीले अपनाइँदै आएको जीवनशैली र यहाँबाट सिक्नुपर्ने धेरै कुराबारे मैले बुझ्ने अवसर पाएँ । विदेशको माटोले छोटो समयमै मलाई नियम कानूनको परिधिमा बसेर आफ्नो मेहेनत र परिश्रम गरे मात्र जीवन सफल बनाउन सकिने रहेछ भन्ने कुराको अनुभुति गराएको छ ।

त्यसैले कुनै पनि देश विकसित वा अविकसित हुनुसँग त्यहाँको भूगोल र जनसंख्यासँगै समाज व्यवस्था, प्रणाली र श्रमलाई हेर्ने दृष्ट्रिकोणले फरक पार्छ । विदेश भन्नेवित्तिकै विकसित हुन्छ र त्यहाँ सजिलै मनग्ये कमाउन सकिन्छ भन्ने भ्रमलाई चिर्न जरुरी छ । इमानदारपूर्वक सबैले काम गर्ने र पूर्णतः नियम कानूनका आधारमा चल्ने हो भने नेपाल पनि छिटै समृद्ध बन्न सक्छ । विदेशमा गर्ने श्रम स्वदेशमै गर्न सकिने वातावरण बनाउन राज्यस्तरबाट पहल हुन आवश्यक छ । र नागरिकप्रति त्यसप्रति सचेत र जागरुक हुन आवश्यक छ ।

(लेखक लण्डनस्थित रोयल ब्रोम्प्टन अस्पालमा कार्यरत नर्स हुन् ।)