स्वप्नशील मनोकांक्षा

निर्ममताभित्र पनि गन्धले अन्ततः उही निराशाको बादल छायो । प्राप्तिमा खुशी र उमंगित हुने आत्मा भने वातावरणको त्यान्द्रोले उडाइदिने रहेछ । सधैं उही उस्तै नहुने गतिमा पनि सधैं समानता र अनुकूलता खोज्ने दुष्प्रयास जब सफल हुँदैन, कञ्चन लागेको मौसममा पनि बादल लाग्ने रहेछ । यहीभित्र नै संसारको आवश्यकता धुमिल बन्ने रहेछ ।

अकिञ्चित सोचहरु पनि अस्थिर, सामान्य नियममा पनि वैरागिने र खुशीको उन्माद छाउने । एक गर्न नसकिने आत्मालाई कसले नियन्त्रण गर्ला ? आफैंमा अद्भूत लाग्ने सोचमा पनि एकाधिकार गर्न नसकिने चञ्चलताहरु । लाग्दो हो, मानसिकताको यो दुष्परिणाम । यही असोचनीय र अकल्पनीय भाष्यहरु जीवनका अंगहरु हुन् । जुन अंग हाम्रा अभिन्नताभित्र जोडिएर यो जीवनका सारथी बनिरहेका छन् । जसलाई हामीले नचाहेर पनि अंगालिरहेका छौं । यही र यस्तै, यतै र कतै ।

सोचको विकास कसले गराउँछ ? जीवनको अनुत्तरित प्रश्नहरुको उत्तर खोज्दैमा भौतारिरहें । दिनको उज्यालो र रातको अन्धकार नियमित प्रक्रिया भए तापनि यसमा मेल गराउन नसक्दा मस्तिकमा भएको अचेतन सोचले जरा गाडिदिँदा अन्तत्वगत्वा धर्तीको गतिशीलता पनि बुझ्न नसक्ने अर्धचेत हावी हुने रहेछ । यो आवश्यकताको निरन्तरता हो कि निरन्तरताको आवश्यकता ? मस्तिष्कमा सञ्चार हुने गति पनि कति सक्रिय, जसले पलमा अनेकौं सोचलाई एकैचोटि प्रवाह गरिदिने । त्यही प्रवाहित धाराले हेर्ने दृृष्टिकोण र सोच्ने गतिशीलतालाई नै तरंगित बनाइदिने ।

गन्तव्य फरक तर, गन्तव्यका यात्रामा सोचिने सोचहरु पनि कता कता ? उकुसमुकुस सरलताको पर्याय भए तापनि एकाकार हुन नसक्ने सजीव जीतको कमजोरी हो क्यारे ! भर्खर पुलकित भएको सोचले एक्कासि फन्को मार्दासमेत शारीरिक रुपमा सरल भए तापनि सोचको दृष्टिकोणमा भने असमानताले यो वातावरणको महत्व पुष्टि गरेको हुने रहेछ ।

घडीको सुई निरन्तर घुमिरहे जस्तो पृथ्वी पनि निरन्तरताको गतिमा अभ्यस्त छ । तर, सधैं उही सोच्ने हाम्रो दरिद्र मानसिकता भने सोचको बन्धक बनिरहेको छ । यथार्थको कसीलाई छोप्न खोज्ने हाम्रा कर्महरु अन्तत्वगत्वा सत्यसँग हार मान्नुको विकल्प छैन ।

बिहानको त्यो चिसो उन्माद, समयको घडीपलासँगै विस्तारै धुमिल हुँदै शिथिलतातर्फ उन्मुख भएको छ । लाग्दो हो, त्यो उत्साहमा सत्यता थियो कि थिएन । जो-जाँगरको त्यो पराकम्प नै भासिए जस्तो । थकानले चिर निद्रामा पारे जस्तो । लाग्दछ, भोलिको पालुवा फेरि फुल्ने छैन । यही ओइलाएको फूलले अनादिकालसम्म मानव मस्तिष्कमा छाप छोड्नेछ ।

कम्पन र घर्षणको महत्व यही नै हो क्यारे ! क्रियाशीलतामा तापक्रम बढ्ने र यथास्थितिमा घट्ने । त्यही घट्ने क्रियाशीलताले जन्माएको असीमित इच्छा र आकांक्षाको पहाडले पुनः कल्पनाको दियो बाल्ला जस्तो । त्यही दियोको उज्यालोले दिनको रोशनीमा सफलताको पहाड चढुँला जस्तो । तर, त्यो फगत महत्वाकांक्षाको उपज शिवाय केही थिएन । मानव जातिको सोच नै दुःख र चिन्ताको उपज हो । जसले जीवनमा दुःख र कष्ट शिवाय केही नदिने ।

आवश्यकताको पनि सीमा हुने यथार्थभन्दा बाहिर जाने हाम्रो सोच नै दरिद्र । जुन दरिद्रतालाई जीवनभर बोकेर हिँड्नमा नै अभ्यस्त हुने हाम्रो सफलता । घडीको सुई निरन्तर घुमिरहे जस्तो पृथ्वी पनि निरन्तरताको गतिमा अभ्यस्त छ । तर, सधैं उही सोच्ने हाम्रो दरिद्र मानसिकता भने सोचको बन्धक बनिरहेको छ । यथार्थको कसीलाई छोप्न खोज्ने हाम्रा कर्महरुसामु अन्तत्वगत्वा सत्यसँग हार मान्नुको विकल्प छैन । तर पनि सत्यसँगको सिंगौरीले अस्तित्वविहीन हुन सक्ने मानव आत्माहरु झुक्न भने नसक्ने रहेछ । यहीभित्र धर्तीका समग्र जीवहरु एकाकार बाँचिरहेका छन्, आफूले बुझेका विषयलाई मात्र सत्य सोचेर ।

देख्ने नजरहरु पनि धर्मराए जस्तो । त्यही धर्मराएको आँखामा पनि स्वार्थ, त्यही स्वार्थले धर्मराएको नजरको अनुभूति नै नहुने रहेछ । सोचको बन्धनभित्र रम्नेहरु धर्तीमा असीमित हुने रहेछ । यथार्थलाई आत्मसात गर्नेहरुलाई त्यही असीमित भीडले उम्कन नसक्ने बनाउँदो रहेछ । यही नै सत्यको एउटा अंश रहेछ । बन्धन पनि सोचको कि वातावरणको ? वातावरणले सोचको विकास गर्ने कुरा सत्य हो । तर, त्यो सोचको विकासमा सत्यको खोजी भने दुर्लभ रहेछ । जुन सत्यको खोजीलाई आत्मसात गर्न सहज सोच साधक नबन्ने रहेछ । विश्वास र सोच पनि एकअर्काका पूरक बन्न सक्दैन क्यारे ! फगत महत्वाकांक्षा अर्धचेतनाको धृष्टतामात्र रहेछ । पाइलाले टेकिने धर्तीमा पनि जब प्रश्नको ज्वारभाटा निस्कन्छ, जीवन ऊर्जाशील बने तापनि त्यसको उचित व्यवस्थापन नहुँदा थप घातक बन्ने रहेछ ।

साधन र चिन्तन पनि एकान्तमा सम्भव हुने रहेछ । धर्तीको यो कोलाहलमा जीवनको यथार्थ बुझ्न खोज्नेहरुले थप जी­वनलाई कष्टकर बनाइरहेका छन् । यही कष्टकर जीवन व्यतित गर्न म न्वारनदेखिको बल लगाएर कुदिरहेको छु ।

बिहानीको मिर्मिरेमा उज्जाएका पातहरु सूर्य अस्ताउँदै गर्दा विस्तारै ओइलिइन्छन् । लाग्दछ, यसमा धर्तीको नियमन लागू भएको छ । गतिको चक्रमा ऊ समाहित भएको छ । भोलिको त्यो पुलकित वातावरणमा फेरि तेजिलो बन्ने सोच सायद त्यो बिरुवामा पनि भए जस्तो । नियमनलाई आत्मसम्मान गरे जस्तो । सृष्टिको निरन्तरतामा चुपचाप साथ दिए जस्तो । यथार्थलाई आत्मसात गरे जस्तो । सोच्दो हो, यो निष्पट अँध्यारोलाई भोलिको उज्यालोले चिर्नेछ र पुनः क्रियाशीलतामा अभ्यस्त हुनेछ । महत्वाकांक्षाको यो पहाडले सिङ्गो जीवन नै गहुङ्गो बनाउने हाम्रो सक्रियता जारी छ । पाउने र प्राप्तिमा नै सफल जीवन प्राप्त हुने अन्देखा सपनाले अन्ततः निराशाको पहाडभित्र विलीन हुन हामी व्यग्रका साथ तँछाडमछाड गरिरहेका छौं ।

सोच र वातावरणको यो बन्धनमा चेतनाको यो अद्वैत रुपहरु विभिन्न बहानामा सतहमा देखिने रहेछन् । स्वार्थ र लोभको ती बहानाहरु अन्तत्वगत्वा जीवनका दुःखका कारकहरु बन्ने रहेछन् । महत्वाकांक्षाको त्यो असीमित चाहनाले ती कारकहरु क्षणमा प्रिय हुने रहेछ । हामी त्यही प्रियतमालाई सफल जीवनको कडी सम्झेर मानसिक रुपमा कमजोर बनिरहेका हुने रहेछौं ।

जीवनमा दुःख र चिन्ताका कारण नै हामीमा देखिएका महत्वाकांक्षाहरु रहेछन् । आवश्यकताको नियमविपरीत स्वार्थ र लोभलाई आत्मसात गर्नेहरुका भीडबाट आफूलाई निकाल्न नसक्दा त्यसमा नै समाहित भएर जीवनका उत्तरार्द्धमा गएर आत्मबोध गर्नेहरुले सायद जीवनको वास्तविक अर्थ खोजे होलान् । तर, त्यो वास्तविक जीवनका अंशलाई आत्मसात गर्ने वयस्क मस्तिष्कहरुले त्यो सत्मार्गमा हिँड्ने प्रयत्न कदापि गरेनन् अथवा सकेनन् । यही नै एकमात्र सत्य रहेछ ।

साधन र चिन्तन पनि एकान्तमा सम्भव हुने रहेछ । धर्तीको यो कोलाहलमा जीवनको यथार्थ बुझ्न खोज्नेहरुले थप जी­वनलाई कष्टकर बनाइरहेका छन् । यही कष्टकर जीवन व्यतित गर्न म न्वारनदेखिको बल लगाएर कुदिरहेको छु ।