प्रचण्डको रोडम्याप : पार्टी पुनर्गठन, सरकारविरोधी मोर्चाबन्दी

काठमाडौं । कहिले कांग्रेस त कहिले एमालेको काँधमा चढेर सत्तामा हालिमुहाली गर्दै आएका नेकपा माओवादी केन्द्रका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्ड अनायस रित्तिएका छन् । उनले प्रधानमन्त्री पद गुमाएसँगै केन्द्रदेखि प्रदेश सबैतिर माओवादी सत्ताच्यूत भएको छ ।

दुई ठूला कांग्रेस र एमाले मिलेपछि प्रचण्डले भन्दै आएको ‘जादुयी नम्बर’ ले काम गर्न छाडेको हो । १९ महिना सत्ताको नेतृत्व गरेका प्रचण्ड अहिले प्रमुख प्रतिपक्ष दलको नेतामा सीमित छन् । प्रचण्ड र उनको दल माओवादीको भविष्यलाई लिएर विभिन्न प्रश्नहरु उठ्न थालेका छन् । २०८४ को चुनावमा पनि कांग्रेस र एमालेमध्ये एउटाको ओत लाग्न नपाए पार्टीको हविगत के होला भन्ने चिन्ता नेता-कार्यकर्तालाई पर्न थालिसकेको छ ।

प्रधानमन्त्रीबाट बहिर्गमनपछि आफैंलाई सान्त्वना दिन प्रचण्डले भनेका थिए ‘हामी सरकारबाट बाहिरिनु परे पनि विजयी मुडमा छौं । कांग्रेस-एमाले गठबन्धनलाई जनताले रुचाएका छैन । हेर्नुस् त हालत ।’

तर, यथार्थमा उनी विजयी मुडमा छैनन् । विश्वासको मत माग्न डाकिएको संसद बैठकमा उनको भावभंगीमा चरम नैराश्यपूर्ण थियो । अनुहारमा कुनै कान्ति थिएन । हुन त प्रधानमन्त्रीको कुर्सीबाट हट्ने समयमा जोकोहीको मनोदशा योभन्दा फरक हुँदैन पनि । केपी ओलीले ‘स्वर्ग र नर्क सँगै जाने’ भनेर आफूलाई नराम्ररी झुक्याएको उनको सबैभन्दा ठूलो गुनासो थियो । तर, नेपाली राजनीतिमा ‘धोका’ लाई सामान्यीकरण गरेको आखिर उनैले नै हो । शेरबहादुर देउवा र केपी शर्मा ओलीलाई पालैपालो ‘धोका’ दिएर सत्तायात्रा लम्ब्याएका हुन् उनले ।

सत्ताबाट बहिर्गमन प्रचण्ड र माओवादीले अब कस्तो लय समात्छन् भन्ने चासोको विषय हो । अब पूर्णरूपमा पार्टीको काममा केन्द्रित भएर २०८४ सालको चुनावी तयारी गर्ने अवसर प्रचण्डसँग छ । प्रचण्ड र वरिष्ठ उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठ दुवै सरकारमा हुँदा पार्टी गतिविधि अघि बढ्न सकेको थिएन । ०६४ सालको निर्वाचनमा पहिलो शक्तिको रुपमा उदाएको माओवादी अहिले निरन्तर ओरालो यात्रामा छ । अझै भनौं एक्लै चुनाव लड्न सक्ने अवस्थामा छैन ।

निरन्तर नेतृत्वमा हुँदा सत्ता केन्द्रित भएकै कारणले माओवादीको जनमत खस्किएको नेताहरू स्वीकार्छन् । चुनावी गठबन्धन गर्दा पार्टीको विचार र सिद्धान्त जनतासम्म लैजाने मौका नमिलेको प्रवक्ता अग्नी सापकोटाको भनाइ छ ।

उनले थपे, ‘चुनावमा गठबन्धन गर्दा कहीँ न कहीँ गठबन्धनभित्रका अरु पार्टीको पनि सन्तुुलन मिलाउनुपर्ने हुनाले हाम्रो विचार सिद्धान्त लाने मौका मिलेको थिएन । त्यसैले यसलाई अब जनतामा जाने अवसरको रूपमा लिएका छौं ।’

माओवादी सचिव गणेश साह अब कांग्रेस र एमाले मिलेपछिको यो अवधिलाई माओवादीले अवसरको रूपमा लिएर अघि बढ्नुपर्ने बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘यो अवधिलाई पार्टी चलायमान बनाउने कार्यक्रमहरू ल्याएर अहिलको समीक्षा गरेर अघि बढ्नुपर्छ । यो माओवादीको लागि अवसर हो ।’

स्थानीय सरकारको परिचालन तथा अहिले संविधानविपरीत उठेको आवाजको विषयमा प्रतिवाद गर्न पार्टी एकताबद्ध भएर अघि बढ्नुपर्ने उनको भनाइ छ । प्रचण्डले पदाधिकारी बैठकपछि स्थायी कमिटी र लगत्तै केन्द्रीय कमिटीको बैठक राखेर सदन, सडकदेखि संगठन र जनपरिचालनलाई प्रभावकारी बनाउने कार्यक्रम अघि सार्दैछन् ।

सदनदेखि सडकसम्म बलियो प्रतिपक्ष

माओवादीले सदनमा अहिले प्रमुख प्रतिपक्षको जिम्मेवारी सम्हालिरहेको छ । कांग्रेस-एमालेबीचको मिलनपछि सत्ताबाट हात धुन परेपछि माओवादीका नेताहरु सदनदेखि सडकसम्म आक्रमक रूपमा प्रस्तुत भइरहेका छन् ।

त्यही देखेर अहिले गृहमन्त्रीसमेत रहेका रमेश लेखकले सदनमा प्रचण्डलाई कटाक्ष गर्दै भनेका थिए, ‘प्रतिपक्ष दलको नेता बन्न योग्य व्यक्तिलाई प्रधानमन्त्री बनाएर गलत गरेछौं कि !’

दुई दलबीच संविधान संशोधन गर्ने विषयमा भएको सहमतिप्रति माओवादी थप रुष्ट छ । उक्त सहमतिलाई अतिरञ्जित गर्दै प्रचण्डले संसदमा साना दलहरुसँगै कांग्रेस-एमालेका मधेशी-जनजातिहरूलाई उचाल्ने भरपूर प्रयास गरे । कांग्रेस एमालेले गणतन्त्र कायम राखेर ०४७ को संविधान फर्काउन खोजेको भाष्य माओवादीले बनाउन खोजेको छ । त्यहीअनुसार सदनदेखि सडकसम्मको कार्यक्रम अघि ल्याउँदैछ ।

नयाँ गठबन्धनले अमूर्त ढंगले बनेको भन्दै संविधान मिच्ने, समावेशी, समानुपातिक प्रतिनिधित्वको प्रणालीलाई उल्ट्याउने, संघीयता हटाउनेदेखि संसद् विघटन गर्ने खतरासम्म माओवादीले देखेको छ । र, त्यो कुरा स्वीकार्न सत्तारुढ दल तयार छैनन् ।

आफू सरकारबाहिर रहेका दलहरूसँग एकै ठाउँमा रहेको सन्देश दिन माओवादी रास्वपा र नेकपा एससँग पनि निरन्तर संवादमा छ । रास्वपाले आफूहरू विपक्षी मोर्चामा सहभागी नहुने निर्णय गरे पनि नेकपा एस प्रचण्डकै साथमा छ ।

सरकारबाट बाहिर रहँदा आत्तिनुपर्ने केही कारण नभएको केन्द्रीय सदस्य हिमाल शर्मा बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘हामीलाई जनताले दिएको मतअनुसार प्रमुख प्रतिपक्ष बन्ने सौभाग्य पाएका छौं । पहिलो र दोस्रो ठूला दल नमिलको भए हामी प्रमुख प्रतिपक्ष हुन सक्ने अवस्था थिएन । हामी सडक र सदनबाटै जनताको एजेण्डा स्थापित गर्छौं ।’

जनतामा जाने, संगठन पुनर्गठन गर्ने

प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारले राम्रो काम गरेकाले त्यसैलाई लिएर अब संगठन निर्माणमा जानुको विकल्प नभएको बताउँछन् शर्मा ।

उनले थपे, ‘पार्टी निर्माण गर्ने र जनतामा जाने मौका पनि मिलेको छ, नराम्रो काम गरेर सरकारबाट हट्नुपरेको भन्ने जनतामा परेको छैन । राम्रो कामको प्रयास गर्दा गर्दा हटाइएको भन्ने सन्देश जनतामा गएको छ ।’

प्रचण्ड नेतृत्वको सरकारले राम्रो काम गरेको छाप जनतामा परेकाले संगठन निर्माणमा सहज भएको उनको बुझाइ छ ।

नेता शर्माले भने, ‘हामीले संगठनलाई आफ्नै बलबुतामा अघि बढ्नेगरी तयारी गर्नुपर्छ । संगठन पुनर्गठनलाई पनि नयाँ ढंगले लैजाने कोसिस गरिरहेका छौं ।’

त्यसो त उनलेमात्रै नभई अध्यक्ष प्रचण्डले पनि अब सरकार नभई जनतामा फर्किनुपर्नेमा जोड दिएका छन् । जनतासँगको कडी टुटेकाले अब आफू देशभर जनताको अवस्था बुझ्न जाने प्रचण्डले बताएका छन् ।

पदाधिकारी बैठकमा उनले भने, ‘हाम्रो जनतासँगको कडी टुटेको छ, म देशैभरि एक पटक जनतासँग एकाकार हुन, सुखदुःखको कुरा सुन्न जान्छु । त्यो केन्द्रीय समितिको बैठकपछि हुन्छ ।’

उनले आफूहरुले विगतमा कहीँकहीँ त्रुटि गरेको स्वीकार गरेर जनतामा फर्किनुपर्नेमा जोड दिए ।

प्रचण्डको मात्रै होइन पार्टीका अधिकांश नेताहरुले आगामी रणनीति तय गरेर संगठनात्मक गतिविधि र विधान अनुसार पार्टी सञ्चालनमा सबै एकुजट हुनुपर्नेमा एकमत रहेको सचिव साहले बताए ।

मोर्चादेखि एकताका कुरा

माओवादी सत्ताबाट प्रतिपक्षमा पुगेपछि सदनमा पनि आक्रामकरूपमा प्रस्तुत हुँदै आइरहेको छ । माओवादीले रवि लामिछाने नेतृत्वको रास्वपा र नेकपा एसलाई पनि विपक्षी मोर्चामा सहभागी बनाएर सदनमा कडा रूपले प्रस्तुत हुन खोजिरहेको देखिन्छ ।

प्रचण्डले सरकारबाट बाहिरिएपछि समाजवादी मोर्चालाई सक्रिय बनाए । मोर्चामा माओवादी केन्द्र, नेकपा एकीकृत समाजवादी, नेकपा विप्लव र महेन्द्र यादव नेतृत्वको नेसपा सहभागी छन् । यसअघि मोर्चाको दोस्रो ठूलो घटक रहेको जसपा भने अहिले मोर्चामा सहभागी छैन । प्रचण्डले आफ्नो सत्ता टिकाउनको लागि ओलीसँग मिलेर पार्टी फुटाइदिएको भन्दै उपेन्द्र यादव रुष्ट छन् । यद्यपि, उपेन्द्रलाई पनि मोर्चामा सहभागी गराउन प्रचण्डसहित अन्य घटकले प्रयास गरिरहेका छन् ।

कांग्रेस एमालेले आउँदो निर्वाचनमा माओवादीलाई नबोक्ने शर्तमा गठबन्धन गरेको बताइरहेका बेलामा प्रचण्डले मोर्चालाई बलियो बनाएर प्रतिस्पर्धी शक्ति बनाउन खोजिरहेका छन् । त्यसअघि कांग्रेससँगको गठबन्धनमा हुँदा पनि देउवालाई दबाबमा राख्नको लागि उनले मोर्चा खडा गरेका थिए ।

प्रचण्डले विप्लव नेतृत्वको नेकपा र नेसपाका महेन्द्र यादव पक्षसँग एकताको गृहकार्य गरिरहेका छन् । तीबाहेक पूर्वमाओवादी घटकलाई पनि एकताबद्ध गराउने उनको प्रयास छ ।

त्यसबारेमा महासचिव देव गुरुङ भन्छन्, ‘छलफल चलिरहेको छ । अहिलेसम्म परिणाममुखी भइसकेका छैनन् । त्यसैले छलफलमा रहेको विषयमाथि धेरै टीकाटिप्पणी गर्नुको अर्थ हुँदैन ।’

समाजवादी मोर्चालाई कार्यदल बनाएर एकता संयोजक समिति बनाउने भन्ने विषयमा पनि छलफल भइरहेको उनले बताए । तर, केन्द्रीय सदस्य शर्मा आगामी निर्वाचनमा कांग्रेस, एमाले नै मिलेर आए पनि माओवादीलाई असर नगर्ने जिकिर गर्छन् ।

उनले थपे, ‘हामी पनि एक्लै लड्ने हो । गठबन्धनकै कारणले गत निर्वाचनमा थोरै मत पाएका छौं । हामी देशव्यक्ति रुपमा मत जोगाएर जान्छौं। कांग्रेस एमालेले पनि दयामाया नभइ आवश्यकताले मिलेका हुन्, हामीलाई कसैसँग मिल्नुपर्छ भन्ने छैन ।’

माओवादीले कम्युनिष्ट एकताको पहल गर्नकै लागि समाजवादी मोर्चाबाट थालनी गरेको उनले बताए ।

नेता शर्माले भने, ‘सत्ताभित्र हुँदा नै समाजवादी मोर्चा बनेको थियो । अहिले त्यसलाई क्रियाशील बनाउन खोजिएको हो । माओवादी एकता रणनीतिक कुरा हो । हामी कम्युनिष्ट एकता चाहन्छौं । माओवादी घटक एक हुनुको विकल्प छैन ।’

कम्युनिष्ट एकतालाई जनताले रुचाएकाले प्रयास नछाड्ने प्रवक्ता सापकोटाले बताए ।

उनले भने, ‘कम्युनिष्ट पार्टीहरूको मिलनलाई जनताले रुचाइएकाले अगाडि बढाएका थियौं, तर रक्षा गर्न सकेनौं । त्यो नसकेपछि हामीले समीक्षा गर्दै एमालेसँग समीकरण गरेका थियौं । एमालेसँग परसम्म जाने सहमति थियो तर तोडियो ।’

समाजवादी मोर्चा हुँदै अग्रगामी शक्तिहरुको एकता हुने उनले जिकिर गरे ।

सापकोटाले थपे, ‘कम्युनिष्ट पार्टीको पुनर्गठनको लागि निरन्तर प्रयास गरिराख्नुपर्छ । समाजवादी मोर्चालाई विस्तार गर्दै बृहत वामपन्थी एकतासम्म पुर्‍यायौं भने कम्युनिष्ट पार्टीबीच एकता पनि हुन्छ ।’

सत्ताका फर्किने प्रयत्न

प्रचण्डसहित माओवादीका नेताहरू तत्काल सरकारतर्फ नहेर्ने दाबी गर्दै आइरहेका छन् । प्रचण्डले त आफू अब यो संसदीय कार्यकालमा प्रधानमन्त्री नबन्ने घोषणा समेत गरे ।

तर, ओलीले सरकार ढाल्ने निश्चित भएपछि प्रचण्ड सत्तामा टिक्न ओलीलाई प्रधानमन्त्रीको अफर गर्नेदेखि कांग्रेस सभापति शेरबहादुर देउवालाई समेत प्रस्ताव गरेको कुरा लुकेको छैन ।

माओवादीका एक नेताले भने, ‘संसदीय राजनीतिमा सरकार अंकगणितको हिसाबले चल्ने हो, अहिलेसम्म जोडघटाउ चलिरहेकै अवस्थामा सरकारको लागि प्रयास हुनु स्वभाविक हो । प्रतिपक्षमा हुने सबै दलले गर्छन् ।

कांग्रेस र एमाले मिलेर संख्याको हिसाबमा बलियो देखिएपनि लामो समयसम्म नजाने माआवादीको दाबी छ । ओलीले ‘धोका’ दिएपछि एमालेसँग आक्रमक भएपनि कांग्रेससँग भने नरम देखिएर माओवादीले अहिले पनि बाटो खुला नै राखेको छ ।

ती नेता थप्छन्, ‘हामी सरकारमा हुँदा धेरै प्रश्न उठाउन खोजेका थिए । हामीले सुशासन र भ्रष्टाचारविरुद्ध जुन कदम चालेको छौं, अहिलेको सरकारलाई त्यही भारी परेको देखिएको छ । केही समय हेरौं न, जनतामा देखिएको भ्रम पनि हट्छ भन्नेमा हामी ढुक्क छौं ।’

तर, माओवादी सरकारमा कुर्सीमा टाँसिनमात्रै नगएको नेता शर्माको दाबी छ ।

उनले भने, ‘हामी आफ्नो व्यक्ति स्वार्थले मात्रै सरकारमा गएका होइनौं । मुलुकलाई सही दिन निर्देश गरेर संघीयतालाई कार्यान्वयन गर्नको निम्ति, सुशासनको जग बसाल्ने उद्देश्यले गएका हौं । हामी नगइ अरुले गरेर हुँदैन । दलाल पूँजीवादीको हाबी भएको छ । त्यसैले जोसँग मिलेर गएपनि देश र जनताको स्वार्थ हेरेर मात्रै गएका छौं ।’

उनले माओवादीले फेरि सत्तामा फर्किन कुनै पहल नगर्ने बताए ।

शर्माले थपे, ‘यो सरकार धेरै टिक्ने आधार नै छैन, माओवादीले केही खेल्न गर्नै पर्दैन, एक सय दिनपछि आफैं देखिन्छ ।’

‘प्रचण्डले सत्तामात्रै देखे खिइँदै सकिन्छन्’

राजनीतिक विश्लेषक श्याम श्रेष्ठ प्रचण्डले सत्तामात्रै देखे खिइँदै सकिने दाबी गर्छन् ।

उनी भन्छन्, ‘कांग्रेस र एमाले मिलिसकेपछि प्रचण्डको आवश्यकता परेको छैन, त्यसैले यो पार्टी अब टिक्न सक्ला कि नसक्ला भन्ने प्रश्न चिन्ह चाहीँ छ ।’

यो विषयमा केन्द्रित रहेर हामीले विश्लेषक श्रेष्ठलाई ४ प्रश्न सोध्यौं । यस्तो छ, सवाल-जवाफः

– माओवादी ९ वर्षपछि सत्ता बाहिर पुगेको छ, अब प्रचण्डको राजनीतिक यात्रा कस्तो देख्नुहुन्छ ?

प्रचण्ड लामो समयदेखि प्रतिपक्षमा बसेका थिएनन् । कहिले कुन, कहिले कुनसँग मिलेर सत्तामा बसेरहेको माओवादी पहिलोचोटि प्रतिपक्षमा पुगेको छ ।

प्रतिपक्षमा आउँदा उसले जनताको मुद्दा कुन ढंगले उठाउँछ भन्ने हेर्नु छ । त्यो पार्टी सत्ता नभइ टिक्न नसक्ने रुपमा विकसित भइसकेको छ । कांग्रेस र एमाले मिलिसकेपछि प्रचण्डको आवश्यकता परेको छैन, त्यसैले यो पार्टी अब टिक्न सक्ला कि नसक्ला भन्ने प्रश्न चिन्ह चाहीँ छ ।

– प्रचण्डसँगै माओवादीको भविष्य पनि ओरालो यात्रामा छ भन्न खोज्नुभएको हो ?

यो अहिलेको परिस्थितिलाई प्रचण्डले कसरी लिन्छन् भन्नेमा भर पर्छ । प्रचण्डले यसलाई आफूलाई पनि सपार्ने, आफ्नो पार्टीभित्र पनि समीक्षा गर्ने र पहिलेभन्दा राम्रो भएर गल्ती सच्याएर जाने, जनताको कुरा उठाउने, यो अवसर पनि छ ।

यो बाटोमा गयो भनेदेखि अवसरमा परिणत हुन्छ उसको लागि । सधैँ सत्तामै जानुपर्ने कुनै न कुनैसँग टाँसिनुपर्ने भन्ने ढंगले जाने हो भने प्रचण्डहरू खिइएर जान्छन् । योभन्दा कमजोर भएर जान्छ । त्यसैले कुन बाटो अपनाउँछ भन्ने कुरा प्रचण्डकै हातमा भर पर्छ ।

– सत्ताबाट बाहिरिनासाथ प्रचण्डले समाजवादी मोर्चा र विपक्षी मोर्चा अघि बढाउनुलाई कसरी लिनुहुन्छ ?

यो आन्दोलनको लागि एउटा साधन चाहिन्छ । त्यो चाहीँ समाजवादी मोर्चा बनाउने भन्ने ढंगले गरेको हुनसक्छ । अथवा सत्तामा जानको लागि तर्साउने मेलो पनि हुनसक्छ । साँच्चिकै आन्दोलन गर्नको लागि तयारी गरेको पनि हुनसक्छ । के हो र कसरी अगाडि बढ्छ भन्ने कुरा प्रचण्डमै भर पर्छ ।

– प्रचण्डको यो प्रयास सत्ता केन्द्रितमात्रै हो ?

नेपालको सबै पार्टीले आफू कमजोर हुँदा र सत्ता बाहिर हुँदा अरुले पनि गर्ने त्यही हो । प्रचण्डले पनि त्यही गरेका हुन्, त्यो प्रचण्डको मात्रै प्रवृत्ति होइन । आफूलाई शक्तिमा राख्नको लागि सबैले मोर्चा बनाउँछन्, सरकारमा हुँदा होस् वा नहुँदा भए पनि ।