‘संकुचित सोचले गाँजेको जीवन’

सोचको विविधता पनि अनेकन् । यही अनेकताभित्र जीवनका पलहरू अनन्य रूपमा बगिरहे । आफूलाई लागेको मात्र सत्यतामा बगेको जीवन यही नै अन्तिम सत्यको पगरीमा गुथिरह्यौ । हेर्ने दृष्टिकोण सामाजिक, सांस्कृतिक र भौगोलिक अवस्थामा सिर्जित हुने अवस्थामा व्यक्तिको चेतना स्तरमा सोचको विविधता रहने नै भयो । तर त्यही सोचमा अगाडी बढ्दा कसैलाई सहज हुने र कसैलाई असहज हुने अवस्था नै जीवनको पर्याय रहेछ ।

जीवनको सबैभन्दा ठूलो अभिसाप भनेको आफ्नो सोच नै सर्वमान्य हो भन्ने सोच्नु रहेछ । त्यही सोचले गाँजेको मानसिकतामा सोचको विविधताले दिएको सोच सबैलाई अवगत होला अथवा नहोला, त्यो गर्वमा नै रहला, तर यो पंक्तिकारमा पलाएको सोचले भने जीवनको गहिराई वुझन प्रेरित गरिदियो ।

सामान्यतामा बाँच्न अभ्यस्त हामीहरू सोच र हृदयको पराकम्प मिलाउन नसक्दा अनेकन् पीडाको सिकार बन्नुपर्‍यो । सोचको बन्धकतामा रमेको हामीहरू त्यसभन्दा पर सोच्न कदापि सकेनौं । बेलाबेलामा देखिएको जीवनको सार्थकताको परिचित्रलाई टार्ने, लत्त्याउने र सार्ने परिपन्चमा परिरह्यो ।

पलुवा फेरियो, वसन्तले नयाँ रूप लियो, अनुहारमा थप चाउरी पर्‍यो तर सोचको क्रियाशीलताले नवीनता ग्रहण गर्न सकेन । बेलाबेलमा झस्काउने पलहरू छायामा पर्दे गयो । आहा घमन्ड पनि कति कति ? मै मात्र सही, मै मात्र जान्ने, अरु सबै मै अधीनस्थ रहनुपर्ने सोच । भूमिका त्यही अनुसारको गरेता पनि सबैलाई पाच्य नहुने ।

संकुचित सोचभित्र आवश्यकताको चाङ, वस्तुको आवश्यकता भन्दा महत्वकांक्षाले गाँज्दा अनेकन् जीवनहरू निस्कन नसकिने गरी थला परे । अनेक विषयहरू व्याख्या गर्न तम्सनेहरू आफ्नो मूल्यांकनमा भने चुक्दा रहेछ । कहिल्यै पनि आफूलाई नियाल्न नसक्ने आत्माहरू अरुको चियोचर्चामा अभ्यस्त बनिरहे । कमजोरीको महसुस नगर्नेहरू आफूलाई संसारका अभ्यस्त सोच्ने सोच भने निरन्तर घर गरिरह्यो ।

आत्माले पटक पटक प्रश्न गरिरह्यो, जीवनको औचित्य पुष्टि गर्ने आधारहरू खोजिरहे । म भने प्रश्नबाट भागिरहे । जीवनमा सफल हुने हुटहुटीले सुर्किएको म उठ्नै नसक्ने बनिरहेको छ । प्राप्तिमा खुशी हुने र असफलतामा भाग्यलाई दोष दिने प्रवृत्तिले अरुलाई झैँ मलाई पनि नराम्रोसँग गाँजिदियो ।

घमन्डको पनि सीमितता नहुने रहेछ । यही असीमित चाहनाभित्र सीमित प्राप्तीले जीवनमा कहिल्यै शान्ति नदिने रहेछ । के र कस्का लागि भन्ने भावनाको विकास र त्यसको सफल कार्यान्वयनबिना जीवन सफल नहुने रहेछ, जो कोहीले गर्न सकुन् । बोध पनि समयमा प्राप्त नहुँदा फसिसकेको जीवन निकाल्ने अनवरत प्रयत्नहरू धुमिल बनिदियो ।

निरन्तरतामा बाँकी जीवन धकेल्ने र भाग्यलाई दोष दिएर भाग्ने बाहेक अन्य विकल्प रहेन । अविच्छिन्न सपनाहरूलाई बिट मार्ने बाध्यतामा बेला-बेला छल्किएको जोस जाँगरहरू लत्तिएका छन् । सत्यको परिभाषा पनि अनुकूलनमा व्यापक प्रयोग गरिरहे । अन्ततोगत्वा आत्मालाई ढाँट्न खोज्ने प्रयत्नहरू निरन्तर कमजोर बनिरहे । यही कमजोर प्रयत्न नै जीवनको अभिन्न अंग रहेछ ।

पृथकता खोज्ने असम्भव प्रयास यो निरन्तरताको जीवन भित्र सम्भव नहुने रहेछ । फगत आत्मरतिमा रमाउने सोचहरू जीवनका लागी थप पीडाका स्रोत बन्दो रहेछ । सपना र कल्पना पनि कति कति रु असम्भव सोचहरू पनि सार्थक हुने सपना देख्ने वातावरण पनि कस्तो के ?

जीवनका उपलब्धि र सार्थकता पनि भौतिकवादमा रूपान्तरण हुन्छ, त्यहीबाट जीवनको अध्याय समाप्त हुने रहेछ । तर, त्यही समाप्तिलाई नै जीवनको सुरुवाती देख्नेहरूको भिडमा रम्न बाध्य यही संकुचित सोचले बनाइदियो । जसका कारण जीवन खोज्ने अभिलाषाहरू निरन्तरताको उपज बनिदियो ।

आकाशका सूर्य, चन्द्र र ताराजस्तै विलीन हुने सोचको पटाक्षेप पलपलमा नभए जीवन केही सहज हुने थियो कि ! प्रकृतिको सामान्य नियमलाई वुझन नसक्नेहरूका जीवन साँच्चै नारकीय हुने रहेछ । त्यही नारकीय जीवनमा अर्थअभ्यासहरू भनेका असम्भवप्राय हुने रहेछन् । प्राप्तिलाई जीवनका सफलता सोच्ने सोचले जीवन विज्ञानको अर्थ वुझन सक्ने रहेनछ ।

घमन्डको पनि सीमितता नहुने रहेछ । यही असीमित चाहनाभित्र सीमित प्राप्तीले जीवनमा कहिल्यै शान्ति नदिने रहेछ । के र कस्का लागि भन्ने भावनाको विकास र त्यसको सफल कार्यान्वयनबिना जीवन सफल नहुने रहेछ, जो कोहीले गर्न सकुन् । बोध पनि समयमा प्राप्त नहुँदा फसिसकेको जीवन निकाल्ने अनवरत प्रयत्नहरू धुमिल बनिदियो ।

दृष्टिकोण पनि फरक, चेतना पनि फरक, व्यक्ति पनि फरक । यति धेरै फरकपन हुँदा हुँदा पनि आफ्नो सोच जस्तै अरुको पनि सोच हुनुपर्ने कति धेरै घमन्ड । यही घमन्डले जीवन नै घृणित बनाइदियो । सोचको विविधता पनि असीमित हुने रहेछ, यति बुझ्न नसक्नेहरूको भिडमा आफूलाई पनि उभ्याइरहेँ । सुध्रनेको अनवरत प्रयासहरू पनि केही दिनका लागि मात्र रमिते बने ।

चेतनासँग जोडिएका जीवनका सोचहरू बन्धक बनेपछि निरन्तरताका जीवन नै प्रिय बन्दा रहेछ । जति सोच, त्यति नै बोझको आभास हुने अवस्थामा अर्को बोझको सारथि कमै बन्लान् । प्रश्न यही हो कि पल पलमा क्रान्तिकारिता देखिने सोचहरू मानसपटलमा कहिलेसम्म घुमिरहने हुन् ?

आकाशका सूर्य, चन्द्र र ताराजस्तै विलीन हुने सोचको पटाक्षेप पलपलमा नभए जीवन केही सहज हुने थियो कि ! प्रकृतिको सामान्य नियमलाई वुझन नसक्नेहरूका जीवन साँच्चै नारकीय हुने रहेछ । त्यही नारकीय जीवनमा अर्थअभ्यासहरू भनेका असम्भवप्राय हुने रहेछन् । प्राप्तिलाई जीवनका सफलता सोच्ने सोचले जीवन विज्ञानको अर्थ वुझन सक्ने रहेनछ ।

विगत हुँदै वर्तमानलाई तौलिरहँदा अनेकन् प्रश्नले जरा गाडेको छ । हुर्कने र फैलने ती जराहरू सहज बन्न सकेनन् । यति धेरै तिरस्कृत जीवनभित्र पनि सपना देख्न, महत्त्वाकाङ्क्षा त्यो पहाडलाई रोक्न कदापि सम्भव भएन ।

यही सोच्दैछु, धर्तीको वातावरणमा धुमिल हावाको कम्पन संसारका कुनै पनि कुनामा समान होला कि नहोला रु वातावरणको गतिसँगै सोचको विविधतामा फिक्का आयो कि आएन होला ? क्रान्तिकारी सोचको निरन्तरता धर्तीमा रहने जीवहरूमा रहलान् कि नरहलान् !